گفتاردرمانی در لکنت زبان کودکان در مرکز درمان لکنت زبان به صورت حرفه ای انجام می گیرد. اصطلاح لکنت زبان عصبی در شرایطی که کودک با تیک عصبی دچار تشدید در لکنت می شود به کار می رود. اما باید بیان کرد، که مسائل عصبی خود موجب ایجاد لکنت در کودک نمی باشد و تنها باعث تشدید علائم لکنت زبان در کودک می شود. روش های مختلفی برای درمان لکنت زبان در کودکان وجود دارد. روش تعمیم و انتقال یکی از روش های درمان در کودکان است که در مرکز لکنت زبان کودکان دکتر صابر انجام می گیرد. مرکز درمان لکنت زبان دکتر صابر مجهز به گفتاردرمانی تخصصی لکنت زبان و کاردمانی در حیطه های افزایش سرعت پردازش و کاهش سطح استرس کودک و افزایش توجه و تمرکز می باشد.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
روش تعمیم یا انتقال در درمان لکنت زبان عصبی در کودکان
به گفته دکتر لکنت زبان تعمیم و یا انتقال، به معنای توسعه مهارت های آموخته شده در گفتاردرمانی و محیط ارتباطی روزانه فرد می باشد. طراحی تعمیم درمان از همان شروع درمان، یکی از گام های بسیار مهم برای داشتن یک درمان موفقیت آمیز می باشد. برای تحقق بخشیدن به این هدف، این موضوع را باید در نظر داشت که هر فعالیت درمانی، از همان جلسه اول درمان لکنت زبان، به عنوان یک فعالیت برای انتقال درمان به محیط بیرون از کلینیک در نظر گرفته شود. یا به عبارتی هر فعالیت در یکی از بخش های سلسله مراتب انتقال قرار گیرد. از انجام فعالیت در گفتاردرمانی (پایین ترین مرحله در سلسله مراتب) تا استفاده از موقعیت واقعی بیرون از کلینیک. با این فرمول، ما صبر نمی کنیم که مثلاً گفتار مراجع به روانی ۸۰% در گفتاردرمانی برسد و بعد از شیوه ها در خارج از کلینیک استفاده کند. با این فرمول کودک/نوجوان یاد می گیرد که او می تواند قدم به قدم گفتارش را اصلاح کند، تنش را کاهش دهد و لکنت زبان را بپذیرد،« اینجا، آنجا و همه جا».
استفاده از سلسله مراتب در درمان لکنت زبان عصبی
بسیاری از نویسندگان در مورد اهمیت ساختارمند کردن درمان با استفاده از سلسله مراتبی که از آسان به سخت حرکت می کند بحث کرده اند. تقریباً همه کارهایی که ما در گفتاردرمانی برای اختلالات مختلف انجام می‌دهیم به نوعی در یک سلسله مراتب سازماندهی شده است. درمان لکنت زبان نیز در این مورد استثنا نیست. ما در درمان لکنت زبان به صورت منظم از فعالیت های آسان به سمت فعالیت های چالشی تر حرکت می کنیم تا مطمئن شویم مراجع احساس کفایت و موفقیت می کند. این فعالیت ها می توانند تمرین یک شیوه برای افزایش روانی گفتار باشند و یا راهکاری مثل لکنت زبان کاذب برای کاهش حساسیت در مورد لکنت زبان و غیره.
استفاده از سلسله مراتب، شانس موفقیت کودک/نوجوان با لکنت زبان را افزایش میدهد. و پلی را برای طی کردن مسافت بین گفتاردرمانی و بافت ارتباطی روزانه فرد ایجاد می‌کند. برای کمک به مراجعان برای طراحی سلسله مراتب بهتر، می توانید از تصاویری مثل دایره هایی که به تدریج بزرگتر میشوند، پله، آسانسور، طناب بالا رفتن از کوه، نردبان، بالا رفتن از درخت و یا شکل های دیگری که توسط شما و مراجعتان طراحی میشوند، استفاده کنید.
کار بر روی هر موقعیت، یک هدف درمانی محسوب میشود که باید اصول تعیین اهداف را در مورد آن در نظر داشت.
اصول تعیین اهداف انتقال در درمان لکنت زبان
- ویژه بودن: مربوط به نیازهای مراجع باشد. مشارکت کودک با لکنت زبان در هدف گذاری به این امر کمک می کند. علاوه بر اینکه باعث افزایش انگیزش، خود- کارایی و خود تنظیمی بهتر می شود.
- قابل اندازه گیری بودن:هدف باید قابل اندازه گیری باشد و مقیاس دقیقی از موفقیت را برای کودک با لکنت تعریف کند.
- قابل دستیابی بودن:هدف باید متناسب با توان کودک باشد و او بتواند با تلاش منطقی به آن دست پیدا کند.
- واقعی بودن: هدف باید مرتبط با زندگی کودک با لکنت زبان باشد.
- زمان بندی دقیق داشتن: مدت زمان انجام یک فعالیت مشخص باشد.
طراحی سلسله مراتب موقعیتها برای هر کودک با لکنت زبان
سوالی که در این مرحله مطرح میشود این است که «چه موقعیت هایی را در سلسله مراتب مراجع قرار دهیم؟» پاسخ ساده این است که «همه موقعیت ها». ولی ترتیب «همه» برای مراجعان مختلف متفاوت است. بهترین راه این است که از خود کودک/نوجوان با لکنت زبان سوال کنیم و او را برای تهیه سلسله مراتب منحصر به فرد خود برای تمرین و تعمیم مهارت خاصی درگیر کنیم. به این دلیل که درگیر کردن مراجع در تعیین اهداف از اصول پایه ای در درمان موثر و پایدار می باشد. تنها خود فرد است که می تواند مشخص کند چه موقعیتی برای او سخت و چه موقعیتی برای او آسان است فرضیه سازی نکنند. با استفاده از این اطلاعات می توانیم درمان گفتاردرمانی را بر اساس نیازهای خاص کودک با لکنت زبان طراحی کنیم و به این ترتیب مراجع احساس کند در فرآیند درمان مشارکت فعال دارد. علاوه بر اینکه تعیین سلسله مراتب، به درمان ساختار بیشتری می دهد و باعث ایجاد احساس پیشرفت و کنترل بر گفتار در کودک/نوجوان با لکنت زبان میشود. شما می‌توانید از فعالیتی به نام «بازی جستجوی موقعیت های انتقال» استفاده کنید. در این فعالیت گفتاردرمانگر با کودک/نوجوان با ایجاد لیستی از همه موقعیت هایی که او در یک روز معمول با آن مواجه میشود کار می کند. مثلاً صحبت کردن با والدین و خواهر و برادر ها در خانه در صبح قبل از رفتن به مدرسه، صحبت کردن با دوستان در هنگام منتظر بودن برای اتوبوس و سوار شدن به آن تا مدرسه،صحبت کردن با معلمان در کلاس های مختلف در طول روز، صحبت کردن با دوستان در کلاس و موقعیت های اجتماعی در مدرسه، صحبت کردن با مربیان یا سایر معلمان دیگر در فعالیت های فوق برنامه، صحبت کردن با دوستان در موقعیت های اجتماعی خارج از مدرسه و بیشتر. لیست هر کودک/نوجوان با لکنت زبان از موقعیت‌های گفتاری متفاوت خواهد بود. بعداً کودک/نوجوان موقعیتها را از آسان به سخت برای ایجاد یک سلسله مراتب نمره‌دهی می‌کند. سرانجام گفتاردرمانگر میتواند به کودک/نوجوان با لکنت زبان کمک کند تا این لیست موقعیتها را جدول بندی کند. موقعیت ها در سطر ها و شیوه های اصلی گفتاردرمانی که کودک/نوجوان در حال تمرین کردن است،در ستون ها قرار داده می شوند.
راهبردهای اجرای در گفتاردرمانی در لکنت زبان
سوالی که در این مرحله مطرح میشود این است که «چگونه به مراجع کمک کنیم تا هر موقعیت را با موفقیت فتح کند؟»
یک راه به کارگیری اجزایی که در دنیای واقعی کودک/نوجوان وجود دارد در فعالیت‌هایی این است که در اتاق درمان انجام می دهد. و بالعکس، راه دیگر این است که به مراجع اجازه دهید گفتاردرمانی را به دنیای خارج از کلینیک ببرد.
- دنیای واقعی را به گفتاردرمانی بیاورید
برای اینکه دنیای واقعی کودک با لکنت زبان را به گفتاردرمانی بیاورید در ابتدا باید با او در مورد دنیای واقعی صحبت کنید. از مواردی شروع کنید که مورد علاقه او هستند (مثل اسباب بازی خاص،بازی های کامپیوتری،ورزش،برنامه های تلویزیونی،کتابهای مورد علاقه و…) و یا در کلاس درس از آنها استفاده می کند (مثل کتاب های درسی و…)
علاوه بر این می‌توانید از افراد مهمی که در محیط قرار دارند دعوت کنید تا در اتاق درمان حضور پیدا کنند (مثل والدین،خواهر و برادر،دوستان و همسالان و…)
- اتاق درمان را به دنیای واقعی ببرید
برای بردن اتاق درمان به دنیای واقعی، شما می توانید یک «سفر کوتاه درمانی» یا گشت و گذاری خارج از گفتاردرمانی با کودک/نوجوان برای تمرین مهارت هایش در موقعیت های مشابه ارتباطات طبیعی‌اش داشته باشید. در واقع یکی از جنبه های اصلی انتقال، همراهی مراجع در موقعیت‌های خارج از گفتاردرمانی است.
برای کسب موفقیت در این موقعیت ها، برای هر تمرین خارج از کلینیک، باید هدف مشخصی تعیین شود. مثل مدیریت ترس و اضطراب، تمرین ابزارهای مدیریت گفتار با دیگران، به‌کارگیری لکنت زبان کاذب، باز بودن در مورد لکنت زبان از طریق خود- افشاگری است. صحبت در مورد لکنت زبان. باز هم در انتخاب اهداف تمرین خارج از کلینیک کودک/نوجوان را مشارکت دهید. وقتی هدف تعیین شد، مراجع را با استفاده از نقش بازی کردن برای کودک با لکنت زبان با موقعیت جدید و واکنش های خوشایند و یا منفی که ممکن است دریافت کند، آماده کنید. صحبت در مورد احساساتی که ممکن است تجربه کند به وی در مدیریت این احساس ها و موفقیت در انتقال کمک می کند.
یکی از کارهای مهمی که گفتاردرمانگر میتواند انجام دهد، مشارکت او در انجام اهداف تعیین شده است. مثلاً شما می توانید خودتان هم لکنت کاذب کنید. یا شیوه‌ها را اجرا کنید و… این کار هم برای درک بهتر شما از موقعیت های مختلف و احساسات ایجاد شده دارد و هم در ایجاد رابطه بهتر درمانی مبتنی بر اعتماد و صداقت بین شما و مراجع تان موثر است. البته به یاد داشته باشید که لزوماً نباید نقشه یک «رهبر بدون ترس» را در این تمرین داشته باشید. بهتر است در مورد احساساتی که تجربه می کنید با کودک/نوجوان صادق باشید و آنها را با او به اشتراک بگذارید.
کلاس درس و مدرسه در بین مهمترین مکان ها در زندگی کودک/نوجوان با لکنت زبان هستند. درمانگر می تواند موقعیت هایی را برنامه ریزی کند مثل ملاقات‌هایی در یک فروشگاه یا سایر مکان ها، اما حتی با این حال، موقعیت هایی هستند که مخالف و متفاوت از تجربه روزانه کودک/نوجوان هستند. در نهایت کودک/نوجوان مجبور است که خودش در انتقال منافع درمانی لکنت با کمک والدین به دنیای واقعی کار کند. درمانگر میتواند کودک/نوجوان را در انجام این کار حمایت کند ولی در آخر، کودک/نوجوان باید این فاصله را به هم وصل کند.
گفتاردرمانگران می توانند توسط تکیه بر اصول سلسله مراتب و حساسیت‌زدایی که بیشتر توضیح داده شد، به تعمیم دهی کمک کنند. یکی از دلایلی که کودکان/نوجوانان در استفاده از شیوه های درمانی در خارج از درمان مشکل دارند این است که شیوه ها برای استفاده راحت نیستند. اگر چه شیوه هایی به کودک/نوجوان کمک می کنند که روان تر صحبت کند، اما به نظر متفاوت از گفتار طبیعی کودک/نوجوان و تفاوت از گفتار سایر کودکان/نوجوانان می رسد. از طریق فرآیند حساسیت زدایی تدریجی، کودکان/نوجوانان می توانند با متد های جدید صحبت کردنشان در موقعیت های بیرون از اتاق درمان راحت تر شوند.
برای انتقال به صورت مستقل،کودک/نوجوان با لکنت زبان در حالی که فرم موقعیت ها را به همراه دارد وارد موقعیتها میشود. وقتی کودک/نوجوان وارد موقعیتی میشود که در لیست وجود دارد، یکی از شیوه هایی که نیاز به تمرین دارد را انتخاب می کند. چون موقعیتها در لیست او به ترتیب سختی ذخیره شده‌اند، او می تواند از موقعیت های آسانی که احتمال موفقیت بیشتری دارد شروع کند. سپس همین طور که به سمت موقعیت های سخت تر کار می کند در خواهد یافت که قادر به استفاده از شیوه ها در موقعیت هایی است که قبلاً فکر می کرد خیلی سخت بوده می باشد. توجه کنید که لازم نیست از کودک خواسته شود همیشه شیوه ها را در آن موقعیت ها به کار ببرد؛بلکه از او فقط درخواست می شود تا ثابت کند که قادر به چنین کاری است. این کار،حس خود- کارایی او را در مورد اجرای شیوه ها افزایش می دهد و به او کمک می کند که نسبت به استفاده از شیوه ها حساسیت زدایی شود. هر چه قدر کودک/نوجوان شیوه هایش را بیشتر به کار ببرد تاثیر منفی لکنت زبان را بر روی زندگی اش کاهش می دهد. و به موجب آن محدودیت فعالیت و مشارکت کاهش پیدا می کند.
مهارت های خود نظارتی- تشویقی در گفتاردرمانی لکنت زبان
یکی از راههایی که فرایند انتقال و تثبیت را تسهیل می‌کند، بهبود مهارت های خود- نظارتی است. وقتی کودک/نوجوان مهارت جدیدی را یاد میگیرد، در ابتدا برای تصمیم در مورد این که این مهارت را خوب اجرا کرده و یا نه، به نظر شما متکی است. این وابستگی اولیه باید به زودی پایان یابد تا مراجع بتواند مهارت خود را به موقعیت‌های کمتر ساختار یافته انتقال دهد. و در این موقعیت ها در مورد نحوه اجرای مهارت خود،خود ارزیابی لازم را داشته باشد و اگر به خوبی مهارت را انجام داد و خودش را برای انجام هدف تعیین شده مورد تشویق قرار دهد.
برای افزایش مهارت خود- نظارتی به جای توصیف کار او، از او در مورد نحوه اجرای مهارت مورد نظر سوال بپرسید. مثلاً وقتی شیوه رهایی را با موفقیت انجام داد به جای اینکه بگویید «خیلی خوب بود»، ابتدا از او سوال بپرسید که «چطور بود؟»«چه احساسی داری؟» و…
به یاد داشته باشید که کودک با اختلال لکنت زبان باید به این مفهوم برسد که استفاده موثر از شیوه ها به این بستگی ندارد که چگونه به نظر می رسند، بلکه به این بستگی دارد که چگونه احساس میشوند. در مرحله بعد کودک/نوجوان باید یاد بگیرد زمانی که به موفقیت رسید خودش را مورد تشویق قرار دهد. برای این کار می‌توانید توجه مراجع را به مزایایی که استفاده از شیوه برایش داشته منعطف کرد. مثلا«وقتی از شیوه کنسل کردن استفاده کردی، یعنی کاملا مسئولیت گفتارت را قبول کردی» یا «مقابله با ترس است از این موقعیت،به تو کمک کرد که هر چه می خواستی را بگویی».
راهکار دیگر برای خود تشویقی این است که مراجع را متوجه واکنش عاطفی اش موقع به کار گیری شیوه کنید. مثلا« وقتی کنسل‌کردن را در گفتارت به کار بردی چه احساسی داشتی؟ با ربط دادن احساس مثبت با انجام فعالیت، مراجع خود تشویقی را یاد میگیرد و این فرآیند باعث ایجاد انگیزش و تلاش برای تغییر در گفتار و احساسشان می شود. در مرکز گفتار درمانی دکتر صابر با انجام تکنیک های مختلف درمانی کودک را به سمت درمان لکنت توسط خودش سوق می دهند تا به درمان قطعی لکنت زبان در خود نزدیک گردد.