درمان اوتیسم و حرکات ظریف دست| کاردرمانی اوتیسم | مرکز اوتیسم تهران دکتر صابر

مهارت­های حرکتی ظریف عبارتی است که برای شرح چگونگی کارکرد دست­ها مورد استفاده قرار می­گیرد. تمام کودکان توالی رشدی را مشابه هم طی نمی­کنند. کودکان با اختلالات طیف اتیسم نیز این مهارت­ها را کسب خواهند کرد، ممکن است آن­ها در سنین بالاتری نسبت به همسالان با رشد طبیعی خود کسب کنند اما چیزی که مهم است، این است که آن­ها نیز قادر به کسب این مهارت­ها خواهند بود. مرکز تخصصی توانبخشی اوتیسم  در زمینه کاردرمانی اوتیسم و گفتاردرمانی اوتیسم به صورت تخصصی فعالیت می نماید. تمرینات کاردرمانی دست در پیشرفت مهارت های حرکتی ظریف موثر می باشد. در این مطلب به ارائه­ ی پیشنهاداتی که رشد مهارت­های کارکردی را ترغیب می­کند و در عین حال فضایی شاد را ایجاد کرده و موجب تعامل بیشتر می­گردد می پردازیم.

جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.

درمان اوتیسم و حرکات ظریف دست

اطلاع از این که کودک به چیزهای خاصی علاقه دارد و آن­ها را ترجیح می­دهد، بسیار مهم است. از بین پیشنهادات مختلف می­توانید موارد مورد علاقه و یا آن­هایی که کودک اشتیاقی نشان نمی­دهد را شناسایی کنید. توجه داشته باشید که علی رغم ارجح دانستن یک مورد از جانب کودک، لازم است که تنوع را در سرلوحه ­ی کار خود قرار دهید چرا که یک روز ممکن است او شما را غافلگیر کرده و یک فعالیت کاملاً متفاوتی را انتخاب نماید. گاهی به نظر می­رسد مهارت­هایی که کودک قبلاً داشته است، دیگر وجود ندارند و از بین رفته ­اند. اما واقعیت این است که آن مهارت­ها از بین نرفته ­اند بلکه در حال حاضر به اجرا در نمی ­آیند. کودک در زمان مناسب از این مهارت­ها استفاده خواهد کرد. برای مثال او دوباره قادر به گرفتن مسواک، بستن دکمه ­ی پیراهن و ساختن بلوک­های خانه سازی خواهد بود.

مهارت­های حرکتی ظریف عبارتی است که برای شرح چگونگی کارکرد دست­ها مورد استفاده قرار می­گیرد. اغلب درمانگران و متخصصان پزشکی از این عبارت برای صحبت در خصوص عضلات، هماهنگی و چالاکی دست­ها استفاده می­کنند. مشاهده­ی دست­ها در زمان انجام کارها انجام می­شود و نه در زمان استراحت. بیشتر کارهایی که ما در غالب کارهای روزمره انجام می­دهیم در دسته­ی مهارت­های حرکتی ظریف قرار می­گیرند. برخی از آن­ها عبارتند از لباس پوشیدن، بهداست فردی، کارهای مدرسه و کارهای دستی. کودک در طی رشد خود از دست­هایش برای یادگیری درباره­ی خود و جهان پیرامونش استفاده می­کند. کودکان با اختلالات طیف اتیسم ممکن است به نا به دلایلی مانند فقدان علاقه، ضعف و یا دوست نداشتن آن شی، برای استفاده از دست­های­شان بی­میل باشند. تأخیر در استفاده از دست­ها در این کودکان باعث کوچک شدن عضلات دست و نیز ضعیف ماندن و عدم رشد آن ها می­شود. تشویق کودک به راه­های مختلف برای استفاده از دست­هایش به او اجازه­ی کشف جهان پیرامون را می­دهد.

مهارت­های حرکتی ظریف

کودک به شناسایی محیط پیرامونش می­پردازد، در واقع در حال یادگیری است و به دست­ها و عضلات انگشتاش کمک می­کند تا قوی­تر شوند. کودکانی که بعدها تشخیص اختلالات طیف اتیسم را دریافت می­کنند زمانی که تشویقی نداشته باشند و تنها رها شوند، معمولاً با دست­هایشان بازی نمی­کنند. بازی کردن با دست­ها اولین کاری است که نوزادان برای رشد مهارت­های دست خود انجام می­دهند. کودکان با رشد عادی دست­های خود را زمانی کشف می­کنند که معمولاً یکی از دست­ها را بدون هدف خاصی حرکت می­دهند و با دست دیگر تماس پیدا می­کند و پس از آن کودک شروع به گرفتن و نگه داشتن دست­های خود می­کند. همین کار منجر به رشد عضلات کوچک دست می­شود. از دیگر مزایای بازی با انگشتان این است که کودک یاد می­گیرد هر دست او پنج انگشت دارد که می­توانند به صورت جدا از هم حرکت نمایند. البته کودک ممکن است پیش از آن، انگشت شست خود را شناخته باشد. او دست­هایش را برای کشف بیشتر به سمت دهانش می­برد و کشف اتفاق می­افتد. نوزادان و کودکان کم سن و سال مرتب دست­هایشان را به نزدیکی صورت خود می­برند و از آن دور می­کنند. این کار راهی برای امتحان کردن بینایی را در اختیارشان قرار می­دهد. کودکان با رشد عادی اغلب تا شش ماهگی علاقه­ی خود برای مکیدن انگشت شست را از دست می­دهند. کودکان با اختلالات طیف اتیسم ممکن است علاقه­ای به مکیدن انگشت تا رسیدن به سن مدرسه نشان ندهند. این کودکان شاید به مکیدن یقه­ی لباس و یا مواد غیر خوراکی روی بیاورند. این افراد با انگشتان دست خود بازی نمی­کنند و یا انگشت شست خود نمی­مکند و لذا تا قبل از سنین پیش دبستانی و یا سن سه سالگی مهارت­های دستی آن­ها همچنان با تأخیر رو به رو است. اغلب شعرها و آهنگ­های کودکان حرکات دست و انگشتان را دارند که به رشد حرکات ظریف کمک می­کنند. این حرکات به افزایش قدرت، چالاکی و پالایش حرکات انگشتان کمک می­کنند. در زمان خواندن این اشعار حرکت دادن دستان کودک منجر به حرکت انگشتان او همراه با موسیقی خواهد شد. از آهنگ­های گوناگون استفاده نمایید چرا که در برخی از آن­ها حرکات کل دست­ها لازم است و در برخی دیگر حرکات انفرادی انگشتان. وقتی از کودک بخواهید که با دست خود علامت پیروزی را نشان دهد می­توانید اطلاعات بیشتری را در مورد نحوه­ی استفاده از دستان کودک به دست بیاورید. از کودک بخواهید به بینی خود اشاره کند و سپس توجه کنید که او از کل دست خود برای اشاره کردن استفاده می­کند و یا فقط از انگشت اشاره استفاده می­نماید. گاهی اوقات کودکان از این که در هر دست خود پنج انگشت دارند، بی­اطلاع هستند. خواندن آوازها و استفاده از حرکاتی که لمس نوک انگشتان را با انگشت شست تشویق می­کند، تمرین خوبی است. این تمرین تقابل نامیده می­شود که در آن نوک انگشت شست، نوک تمام انگشتان دیگر را لمس می­کند. افزایش آگاهی کودک از هر ده انگشتش و تشویق او به استفاده از آن­ها، اولین گام در کمک به کودک برای استفاده از دست­هایش در سایر فعالیت­ها مانند نوشتن و بستن دکمه لباس است.

توانایی نگه داشتن و استفاده­ی مؤثر از یک شی مانند گرفتن مداد و یا وسایل غذاخوری پس از یادگیری و رشد قابل ملاحظه­ای کسب می­شود. دست­ها نیاز دارند رشد کنند و سپس کودک یاد بگیرد به صورت مناسبی یک شی را دستکاری و از آن­ها به صورت هدفمند استفاده نماید. این موارد ماهیت رشد مهارت حرکتی ظریف است و دست اولین ابزار مورد استفاده می­باشد. میان کودکان با اختلالات طیف اتیسم و سایر کودکان تفاوتی در این زمینه وجود ندارد. در ابتدا نوزاد به محض آن که انگشت و یا اسباب بازی را که در کف دستش احساس کند، آن را می­گیرد که این عمل یک اقدام رفلکسی است. به این معنا که کودک برای انجام دادن آن نیاز به فکر کردن ندارد. کودک به مرور انگشت مادر خود را می­گیرد که او را آرام می­کند و فرآیند رشد حرکت ظریف آغاز می­شود. کودکان با اختلالات طیف اتیسم برای رشد مهارت­های دست خود نیاز دارند که تشویق شوند. رشد مهارت­های دست و بینایی در هم تنیده است. هر چه کودک به یک شی توجه بینایی بیشتری نشان دهد به همان اندازه نیز تلاشش برای استفاده از دست­هایش برای گرفتن آن شی و بازی با آن بیشتر خواهد شد. جلب کردن توجه کودک با اختلالات طیف اتیسم به گونه­ای که بخواهد شی را لمس کند، یک چالش بزرگ­ است. از اسباب بازی­هایی که رنگ­های بسیار تیره و یا بسیار روشن دارند استفاده نمایید و در واقع از کانتراست ( تضاد رنگا ها ) برای جلب توجه او بهره بگیرید. ترکیب رنگ­های سیاه، سفید و قرمز بسیار خوب است. احتمال این که نظر کودک به سمت اسباب بازی­هایی با این ترکیب رنگ­ها جلب شود، بسیار بیشتر از رنگ­های ملایم است. اگر کودک در معرض خطر اختلالات طیف اتیسم باشد به احتمال زیاد توجهی به اسباب بازی­ها نشان نمی­دهد. از آنجایی که او برای کشف جهان با دستانش بی­میل است لذا می­توان دید که تأخیر در مهارت­های حرکتی ظریف چگونه از سنین کم آغاز می­شود. از این رو لازم است که او را به استفاده از دست­هایش تشویق نماییم. پیشنهادات زیر فرصتی برای افزایش استفاده از دست­ها در کودکان با سن کم فراهم می­آورد. در ابتدا کودک به شی­ای که از بالای سرش آویزان است و در محدوده­ی دست او است، ضربه می­زند. کودک از کل دست استفاده می­کند و ممکن است تمام بدن او به دنبال حرکت دست و بازو به حرکت در آید. او معمولاً از هر دو دست به صورت هم زمان استفاده می­کند و در نهایت شی را در ابتدا در قالب رفلکسی و سپس به صورت ارادی می­گیرد.

زمانی که کودک مهارت­هایی را در نگه داشتن شی کسب می­کند آن را به مرکز دید خود می­آورد تا بهتر ببیند و حتی ممکن است در دهانش بگذارد. کودک می­بیند که زمانی که شی را حرکت می­هد تولید صدا نیز دارد که اگر صدا را دوست داشته باشد، آن را مرتب تکان می­دهد تا صدایش را دوباره بشنود. بعضی از کودکان با اختلالات طیف اتیسم به صدا بسیار حساس هستند. آن­ها ممکن است صدای یک جغجغه را به بقیه ترجیح دهند که باید به این موارد توجه نشان داد. اگر صدایی منجر به لبخند زدن کودک یا توجه بینایی او شد در صورتی که بقیه اسباب بازی­ها منجر به گریه کردن و یا واکنش منفی او شدند، با توجه به این واکنش­ها می­توان به علاقه­ی کودک پی برد. یادگیری تنها در زمان شنیدن صدای خوشایند در کودک رخ خواهد داد. چنانچه کودک از هیچ یک از صداها لذت نبرد باید آن­ها را از سبد اسباب بازی­ها جدا کنید، تا زمانی که او در برابر شنیدن صداها احساس خوبی داشته باشد.

گام بعد گذاشتن هدفدار شی در دهان است. وقتی کودک از این فعالیت لذت ببرد به جستجوی آن می­پردازد. حرکات کودک که زمانی به صورت لمس و گرفتن­های تصادفی بود، هدفمد می­شوند. شناسایی زمانی که کودک شورع به تماشای شی می­کند که می­تواند آن را بگیرد و در دهانش بگذارد، یک فرصت مهم برای تشویق یادگیری است. هر چه کودک در غلبه بر چالش­ها موفقیت کسب کند به همان میزان برای کارهای بیشتر تلاش خواهد کرد. این قاعده برای تمام سنین و در سراسر طول عمر و در تمام فعالیت­ها صادق است. برای ایجاد یادگیری بهتر اشیا را در نزدیکی کودک و یا در دست او نگذارید بلکه آن را در فاصله­ی مناسبی قرار دهید تا کودک با اندکی تلاش بتواند شی را بگیرد. وقتی این اتفاق با موفقیت رخ داد، احساسی از توانایی در او شکل می­گیرد و همین موفقیت یک محرک بسیار مؤثر خواهد بود. اگر کودک شی یا اسباب بازی را به سمت مرکز دید خود نیاورد، شما این کار را برای او انجام دهید. برای آن که چشمان کودک هماهنگ با یکدیگر کار کنند، باید به اشیا در مقابل خود و در وسط میدان دیدش نگاه کند. اسباب بازی را بالای بینی کودک در فاصله­ی شش اینچی ( 15 سانتی متر ) نگه دارید و با حرکت دادن آن توجه کودک را جلب نمایید. صدا یا نور برخواسته از اسباب بازی می­تواند توجه کودک را بر انگیزد. به یاد داشته باشید که اسباب بازی­ها با رنگ­های متضاد بیشتر جلب توجه می­کنند. شی را به آرامی به بالا و پایین و طرفین حرکت دهید تا کودک با چشمش آن را دنبال کند. این کر را هر بار فقط چند دقیقه­ی کوتاه انجام دهید. برای تشویق کودک از حداقل صداها و کلمات استفاده کنید تا کودک به واسطه­ی اطلاعات بیش از حد در هر بار اذیت نشود. اولین گرفتن با دست، گرفتن درشت نامیده می­شود که در آن تمام دست مورد استفاده قرار می­گیرد. در آغاز کودک برای خوردن بیسکویت یا گرفتن مداد شمعی از این نوع گرفتن استفاده می­کند. در گام بعدی گرفتن پالایش شده و بهتر انجام می­شود که به آن گرفتن انبری گفته می­شود. از گرفتن انبری برای نگه داشتن زیپ لباس، برداشتن حبوبات ریز یا نگه داشتن مداد استفاده می­شود. زمانی که کودک می­تواند به تنهایی بنشیند، رشد دستان او نیز پیشرفت بیشتری می­کند. گرفتن و رها کردن از مهارت­های پایه­ای هستند که رشد می­کنند. نگه داشتن اشیا در اندازه و شکل­های مختلف، این رشد را تضمین کرده و پایه­ی محکمی را برای مهارت­های بعدی فراهم می­آورد.

بیشتر کودکان با اختلالات طیف اوتیسم مهارت­های دستکاری ضعیفی دارند. مهارت­های دستکاری برای نوشتن، غذا خوردن، لباس پوشیدن و مشارکت در بسیاری از فعالیت­های اوقات فراغت مهم است. فعالیت­های زیر برای کمک به رشد چالاکی حرکات ظریف در جهت استفاده­ی ابزار توسط کودکان با اختلالات طیف اتیسم طراحی شده است. در تمام موارد زیر چنانچه فعالیتی منجر به استرس کودک شود باید آن را متوقف کرد و نباید کودک را مجبور کرد تا مرز خستگی در فعالیتی درگیر باشد. باید به کودک اجازه داد تا موفقیت را تجربه کند و فعالیت را در قالب بازی تا زمانی که چالش­زا است و کودک به آن علاقمند است، ادامه داد. هر فعالیتی را که کودک بعد از مدتی آن را به خوبی انجام می­دهد، متوقف نمایید تا به نقطه­ایی که عملکردش افت خواهد کرد، نرسد.