با افزایش اطلاعات عمومی والدین در سال های اخیر و شیوع روز افزون اختلالات طیف اوتیسم، عدم ارتباط چشمی کودک از مواردیست که والدین را بسیار نگران می کند. ارتباط چشمی بر قرار نکردن کودکان ممکن است دلایل مختلفی داشته باشد که یکی از آنها علائم اختلال اوتیسم است. ارتباط چشمی در اوتیسم بسیار محدود می باشد و حتی در مواردی که ارتباط چشمی کودکان اوتیسم وجود دارد، این ارتباط و نگاه ها غیر عادی است. ارتباط چشمی در کودکان نرمال از سن دو ماهگی آغاز می شود و کودک به چهره مادرش خیره می شود. با افزایش سن نوزاد این ارتباط چشمی کودک بیشتر شده و با عکس العمل هایی مانند خنده و تولید صدا همراه می شود. هر نوع تاخیر یا ارتباط چشمی ضعیف در کودکان باید جهت تشخیص اوتیسم در کودکان زیر دو سال حتما توسط دکتر متخصص اوتیسم بررسی شود و در صورت لزوم درمان های اولیه هر چه سریعتر آغاز گردد. مرکز توانبخشی اوتیسم دکتر صابر به صورت کاملا تخصصی با در اختیار داشتن آخرین امکانات درمانی روز دنیا به درمان اوتیسم و تماس چشمی در اتیسم می پردازد.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
تقویت ارتباط چشمی در کودکان
در این مطلب به بیان چند بازی ساده برای برقراری تماس چشمی در کودک اوتیسم می پردازیم. از این بازی ها میتوان در تقویت ارتباط چشمی کودکان عادی نیز بهره برد.
۱. به من بگو که چی لمس می کنی؟
هدف
کودک بتواند در هنگام بازی گروهی از برقراری تماس چشمی سود ببرد.
وسایل مورد نیاز:
- کیف
- اشیایی که کودکان با لمس کردن میتوانند آنها را تشخیص بدهند.
روش کار
اشیاء مختلفی را جمع آوری کنید. مطمئن شوید که آنها را به آسانی از نظر اندازه، شکل و نوع بافت شان قابل تشخیص هستند. یکی از اشیا را داخل کیف قرار بدهید و بقیه را در جایی پنهان کنید. به کودکان بگویید که شما یک شی را داخل کیف قرار داده‌اید و هر کس فقط یک بار می‌تواند دستش را داخل کیف برده و آن را لمس کند. سپس باید در حالی که به شما نگاه می‌کند بگوید که چه چیزی را لمس کرده است. اگر کودکی در زمان لمس کردن شیء داخل کیف، نتوانست تماس چشمی خود را با شما تا پایان کار حفظ کند، دوباره کار را توضیح دهید و از او بخواهید که به شما نگاه کرده و حدس خود را به شما بگوید. بعد از این که همه کودکان شی مورد نظر را لمس کردند آنها را به همه نشان بدهید. سپس بازی را با یک شیء جدید آغاز کنید. بهتر است در طی یک جلسه قبل از بازی بچه‌ها اشیاء مختلف را دست به دست از هم بگیرند و در مورد چیزهایی که لمس می‌کنند با هم صحبت کنند.
۲. مسیر ها را دنبال کن
هدف
کودک بتواند از تماس چشمی در ارتباطات و روابطش استفاده کند.
وسایل مورد نیاز:
- چوب بستنی یخی
- ماژیک
- فنجان با دیواره مات
- فهرستی از مسیرها
- فهرستی از اشیایی که در هر مسیر قرار می گیرد
- یک قطعه کاغذ بزرگ
- چسب
روش کار
قبل از شروع بازی نام هر یک از کودکان اوتیسم را روی انتهای یک چوب بستنی بنویسید. چوب ها را طوری داخل فنجان قرار دهید که اسامی کودکان رو به پایین قرار بگیرد و پنهان باشد. لیستی از مسیرهای شرکت کردن در بازی را بدهید و اگر تماس چشمی برقرار نمی‌کنند آنها را به این کار تشویق کنید.
۳. حدس بزن او کیست؟
هدف
کودک بتواند از تماس چشمی در ارتباطات و روابطش استفاده کند.
وسایل مورد نیاز:
- برچسب
- تابلوی برای برچسب ها
روش کار
از کودکان بخواهید به صورت دایره وار روی زمین بنشینند برای آنها توضیح دهید که این بازی: نوعی بازی حدس زدنی است. به آنها بگویید که شما یکی از اعضای گروه را توصیف می کنید و آنها باید حدس بزنند که او کیست. بگویید فقط کسی را توصیف می کنید که با شما تماس چشمی برقرار کرده باشد. برای مثال (حدس بزنید که او کیست که ... مکث کنید و ببینید که چه کسی به شما نگاه می کند.) سپس توصیف از او را اضافه کنید پیراهن قرمز به تن دارد و… به کودکان اجازه دهید حدس بزنند که او کیست و توضیح دهید که او را به این خاطر انتخاب کرده‌اید که با شما ارتباط چشمی برقرار کرده است. بعد از اینکه هر کدام از آنها موفق به حدس درست شد، به او اجازه بدهید یک برچسب را روی تابلو بچسبانند. از کودکانی که ارتباط چشمی برقرار نکرده‌اند بخواهید با شما تماس چشمی برقرار کنند، تا این که تمامی آنها شانس و برقراری ارتباط چشمی را داشته باشند.
۴. تاس و سوال
هدف
کودک بتواند از ارتباط چشمی ضعیف خود را در ارتباطات و روابطش استفاده کند.
وسایل مورد نیاز:
- یک جعبه کوچک
- یک کاغذ ساده برای پوشاندن جعبه
- ماژیک
- روبان
روش کار
در این بازی به یک جعبه کوچک به عنوان تاس از آن استفاده می شود، نیاز دارید. جعبه باید به اندازه‌ای باشد که انداختن آن وسط دست های کوچک کودکان به آسانی صورت گیرد. جعبه را با کاغذ ساده بپوشانید و بر روی وجوه تاس سوال‌هایی بنویسید تا کودکان به آنها پاسخ دهند برای مثال روی شش وجه جعبه می توانید بنویسید :
- یک حیوان که در باغ وحش زندگی می کند را نام ببر.
- اسم غذایی را که دوست داری به من بگو.
- یک حیوان خانگی را نام ببر.
- اسم نوشیدنی مورد علاقه ات چیست؟
- اسم یک حیوان که در مزرعه زندگی می‌کند را به من بگو.
- یک اسباب بازی که دوست داری با آن بازی کنی را نام ببر.
برای کودکان توضیح دهید که هر کدام به نوبت تاس را می گیرند و آن را می اندازند و باید به سوالی که رو به بالا است جواب بدهند و در هنگام پاسخ دادن باید به چشمان شما نگاه کنند. همچنین برایشان شرح دهید که در هنگام صحبت کردن با مردم باید به چشمهای آنها نگاه کنند و همه ی ما در این زمینه نیاز به تمرین داریم. نحوه انداختن تاس را به کودکان نشان دهید و سوالی را که رو به بالاست برای همه بخوانید و به آنها نشان دهید که چطور در حالی که با هر کدام از کودکان تماس چشمی برقرار می کنید به سوال شان پاسخ می دهید. با دادن نوبت به یکی از کودکان شروع کنید و به اواجازه دهید که تاس را بیندازد. سوال را برایش بخوانید و مدت زمانی را برای پاسخ دادن به جواب برای او در نظر بگیرید. جواب کودک را با شوق و اشتیاق تحسین کنید. اگر کودک اوتیسم در حین پاسخ دادن به سوال ارتباط چشمی برقرار نکرد بگویید چه جواب قشنگ و جالبی! حالا به من نگاه کن و دوباره جوابت را به من بگو. در صورت نیاز برای او بازی را به عنوان الگو و مرحله به مرحله انجام دهید تا از شما تقلید کند. داشتن یک پوستر دیداری و نگاه کردن به اشکال آن برای پاسخ به سوالات می‌تواند به کودکان کمک کند. (پوستری از تصاویر حیوانات مزرعه، حیوانات باغ وحش، غذاها، اسباب بازی ها، نوشیدنی ها)
۵. روز دلقک یک بازی مناسب جهت تقویت ارتباط چشمی ضعیف کودک
هدف
کودک بتواند در هنگام بازی گروهی از برقراری تماس چشمی سود ببرد.
وسایل مورد نیاز:
- رنگ یا مواد آرایشی برای گریم صورت
- لباس یا کت و دامن مناسب برای اجرای نقش دلقک
- حیوانات پارچه ای یا عروسک خیمه شب بازی
- جعبه هایی که مثل واگن های سیرک رنگ شده اند
- عکس هایی از دلقک ها
- آینه
- دوربین
روش کار
معلم باید با گریم و لباس یک دلقک در میان کودکان بنشیند. صورت‌های بچه‌ها نیز باید مانند دلقک‌ها آرایش شده باشد. به کودکان اجازه بدهید که خودشان رنگ ها و نوع طراحی گریم را انتخاب کرده و رنگ کنند. آنها را تشویق کنید و در تمام مدت با یکدیگر ارتباط چشمی برقرار کنند. از حیوانات پارچه ای یا عروسک‌های خیمه شب بازی به عنوان حیوانات سیرک استفاده کنید. حیوانات را داخل واگن های قطار قرار دهید حالا یک سیرک دارید که به شهرهای مختلف می رود. از هر کدام از کودکان و گروه عکس بگیرید و آنها را تشویق کنید که به هنگام عکس گرفتن به دوربین نگاه کنند.
۶. این کار اشتباه است آن را انجام داده
هدف
کودک بتواند در هنگام بازی گروهی از برقراری تماس چشمی سود ببرد.
وسایل مورد نیاز:
- معجون نوشیدنی بدون کربنات
- شکر یا ماده شیرین کننده برای هر نوشیدنی
- آب برای هر نوشیدنی
- یک ظرف یخ
- ماسه
- سنگ
- آب نبات
- مایع قهوه رنگ مثل چای
روش کار
برای کودکان شرح دهید که قصد دارید یک نوشیدنی درست کنید و برای درست کردن آن نیاز به کمک آنها دارید. هر یک از مواد را به یکی از کودکان اوتیسم بدهید. ابتدا روش درست کردن نوشیدنی را خوانده و درست کردن آنها را شروع کنید. در حین درست کردن نوشیدنی از کودکان پرسید که آیا ماسه را هم باید داخل ظرف یخ بریزیم؟ و سوالاتی مانند این.
درباره استفاده از مواد اشتباه سوالاتی از آنها بپرسید. کودکانی را که مواد مورد نیاز و مواد اشتباه را در اختیار دارند، به برقراری تماس چشمی تشویق کنید.
صورت دیگر این بازی: سعی کنید روش کار های ساده دیگری را با مواد اشتباه دیگر به عنوان یک بازی ترتیب دهید.
۷. دوست داری آن غذا را بخوری
هدف
کودک بتواند در هنگام بازی گروهی از برقراری تماس چشمی سود ببرد.
وسایل مورد نیاز:
- کتاب گریگوری آدم خوش خوراک
- ۱۰۰ گرم پنیر خامه ای
- ۳/۱ فنجان خامه ی ترش
- ۲ قاشق سوپ خوری آب گرم
- یک قاشق سوپ خوری سس سالاد ایتالیایی
- مخلوط سبزیجات خام
- کاسه برای مخلوط کردن
- قاشق بزرگ
- فنجان اندازه گیری
- چند عدد قاشق
روش کار
این کتاب را به همراه کودکان بخوانید داستان درباره کودکی است که سبزیجات، میوه ها، تخم مرغ و ماهی را برای خوردن ترجیح می دهد و والدینش از او می‌خواهند که کارتن، کفش، زیر شلواری و قوطی کنسرو بخورد. از کودکان بپرسید که آیا تو میخوری؟ کودکان با بله و نه پاسخ می‌دهند. به هر کودک مواد را بدهید تا ترتیب تهیه یک محصول را بدهد کودک را تشویق کنید که در هنگام گرفتن مواد از شما ارتباط چشمی برقرار کند. صورت دیگر این بازی : کتاب‌های مشابه با مواد مختلف تهیه کنید.
۸. بچه‌ها خوب باشید!
هدف
کودک بتواند در هنگام بازی گروهی از برقراری تماس چشمی سود ببرد.
وسایل مورد نیاز:
- عروسک
- چیز های دیگری که ممکن است مفید باشند
روش کار
با کمک بچه ها و چند عروسک، یک بازی ترتیب داده که در آن کودکان نقش والدین را بر عهده گرفته و شما نقش بچه‌ها را بازی کنید. در این بازی می‌تواند اهمیت قوانینی که باید در خانه وجود داشته باشد را به کودکان آموزش دهید. شما در این بازی در نقش کودک وانمود کنید که قوانین رعایت نمیکنید. مثلا با خواهرتان دعوا میکنید و کارهای اشتباه انجام می دهید. بچه ها که در این بازی نقش والدین را بر عهده دارند باید با ایجاد یک ارتباط چشمی مناسب به شما بگوید این کار درست نیست.
۹. داستان بچه های حیوانات
هدف
کودک بتواند در هنگام بازی گروهی از برقراری تماس چشمی سود ببرد.
وسایل مورد نیاز:
- کتابی حاوی تصویر هایی از بچه های حیوانات و مادرشان
روش کار
کتاب را برای کودکان اوتیسم بخوانید از کودکان بپرسید که آیا حیوانات بزرگ، مادر حیوانات کوچک هستند؟ آنها را تشویق کنید که در زمان پاسخ دهی، ارتباط چشمی مناسبی ایجاد کنند.
صورت دیگر این بازی : میتوانید از عکس هایی از والدین کودکان و سایر اعضای خانواده آنها برای ایجاد انگیزه استفاده کنید.
.۱. بسته بندی کردن
هدف
کودک بتواند از تماس چشمی در ارتباطات و روابطش استفاده کند.
وسایل مورد نیاز:
- کت
- دستکش
- کلاه
- روسری
- چکمه و کفش بچه گانه
روش کار
قبل از اینکه برای بازی کردن بیرون بروید لباس های بیرون کودکان را روی هم ریخته و هر بار یکی از آنها را جدا کنید و پرسید که این لباس مال کیه ؟هنگام نشان داد هر لباس کودکان را برای برقراری ارتباط چشمی تشویق کنید.
نکته : قبل از اینکه لباس ها را روی هم بریزید، خودتان متوجه شوید که هر لباس به کدام کودک تعلق دارد.