توجه وابسته به میزان کافی از آگاهی و هوشیاری می باشد و ما را به منظور پردازش یک حجم بزرگ از اطلاعات روزانه کمک می کند. مرکز کاردرمانی دکتر صابر در زمینه درمان نقص توجه و تمرکز در کودکان با اختلالاتی نظیر بیش فعالی و اختلال یادگیری و حتی اوتیسم با استفاده از امکانات پیشرفته دنیا نظیر اتاق سنسوری روم، اتاق تاریک توجه بینایی، اتاق مهارت های شنیداری و … فعالیت می نمایند. کاردرمانی توجه و تمرکز از بخش های کاردرمانی ذهنی کلینیک کاردرمانی دکتر صابر می باشد که پس از ارزیابی دقیق مشکلات توجه و انجام تست های توجه کودکان توسط دکتر و تعیین برنامه درمانی بسته به نیاز کودکان مورد استفاده قرار می گیرد. تیم تخصصی دکتر صابر شامل کاردرمانان، گفتاردرمانان و روانشناسان کودک مجرب و کارآزموده در جهت پیشرفت کودکان و بهبود مهارت های توجه و تمرکز کودکان از تکنیک های توانبخشی شناختی در درمان نقص توجه بهره می گیرند.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
توجه و تمرکز
توجه و هوشیاری برای اینکه عملکردهای شناختی دیگر روی دهند، مورد نیاز می باشند، توجه به طور معمول پس از سکته و به ویژه در مراحل اولیه بهبودی تحت تاثیر قرار می گیرد. به منظور کمک به فهم بیشتر از توجه، بهتر است آن را به صورت یک سلسله مراتب تصور کنیم،همانطور که توسط ( Sohlberye ) و ( Masteer ) در سال ۱۹۸۹ سطوح مختلف توجه توصیف شده است:
متمرکز شده ( Focused ) : یک واکنش ابتدایی به منظور توجه ثابت به یک محرک خاص مثلاً واکنش به هنگامی که اسم شما را صدا می‌زنند.
ادامه دار ( sustained ): سطح از توجه مربوط به توانایی مغز برای حفظ توجه بر روی یک تکلیف خاص می باشد. همچنین به عنوان تمرکز ( concentration ) شناخته میشود. مثلاً خواندن یک کتاب.
انتخابی ( Selective ) : این صنعت مربوط به توانایی مغز برای نادیده گرفتن محرک های غیر منتظره،تمایل به منظور توجه بیشتر بر روی جزئیات یا بعضی از چیزهای مهم است مثلا نگاه کردن به یک فرد در یک اتاق شلوغ.
تناوبی ( alternating ) : این یعنی توانایی مغز برای انتقال توجه‌اش از یک چیز به چیز دیگر،مثلاً گوش دادن به یک سخنرانی و برداشتن یادداشت.
تقسیم شده ( Divided ): این مورد مربوط به وظایف چندگانه است انجام دادن بیشتر از یک تکلیف در یک زمان مثلاً رانندگی کردن و صحبت با یک مسافر.
ارزیابی کاردرمانی توجه و تمرکز
هدف ارزیابی تعیین این نکته که کدام سطح مشکلات توجهی بیمار بیشتر آشکارتر است می باشد و اینکه چطور این مشکلات بر روی اجرای کاری بیمار اثر گذاشته است.
در ابتدا تست‌های غربالگری ساده‌ای انجام می‌شوند، مثلاً از بیمار بخواهید از عدد ۲۰ عقب بشمارد یا ماههای سال را از آخر بگوید یا اینکه تکلیف هایی را با کاغذ و مداد انجام دهد.
یک رویکرد سازماندهی شده را برای تکلیف ها در مقابل یک رویکرد تصادفی و نا منظم انجام دهید. بیمار را در حال انجام تکلیف های عملکردی مشاهده کنید، آیا هنگامی که پیچیدگی تکلیف بیشتر می شود،حواس پرتی بیماری افزایش می یابد؟آیا بیمار می تواند مدتی از زمان را بر روی یک تکلیف خاص توجه کند؟آیا بیمار می تواند به طور همزمان هم راه برود و هم صحبت کند؟آیا بیمار می تواند یک تکلیف عملکردی را مثل خوراک پزی انجام دهد و توجه اش را به این خواندن و انجام دادن خوراک پزی متناوب کند؟ آیا آنها جزئیات را گم می کنند؟
متخصصان کلینیکی تشخیص کودکان بیش فعال و نقص توجه اغلب گزارش می دهند که بیماران مبتلا به نقایص توجه به نظر سردرگم عمل می کنند و در زمان هایی از روز نیز آژیته ( پریشان ) هستند: این رفتارها میتواند از طریق مشاهده ارزیابی شود. ارزیابی های استاندارد شده برای توجه مثل ( Test of Everyday Attention ) در دسترس می باشند.
کاردرمانی توجه و تمرکز
یک رویکرد عملکردی که تکلیف های معنی دار را مورد استفاده قرار می دهد می تواند مفید باشد. ( Michel ) و ( Mateer ) در سال ۲۰۰۶ پیشنهاد کردند که مداخله بایستی بر روی آموزش مهارت های عملکردی خاص و نه فرآیندهای اساسی متمرکز باشد. رهنمودهای کلینیکی توصیه می کند که کودکان برای درمان مشکلات توجهی تمرینات تکراری از فعالیت‌ها را دریافت کنند. فعالیت‌هایی که برای کودک با نقص توجه معنی دار و جالب هستند و کنترل مقدار محرک در محیط نیز بایستی انتخاب شده باشد. مثلاً در یک جلسه در آشپزخانه، جایی که از کودک خواسته میشود تا یک فنجان شیر گرم درست کند، درمانگران می‌توانند همه آیتمهای لازم را برای انجام تکلیف در جلوی کودک قرار دهند، سپس کودک تنها نیاز به ارتباط دادن اجزا باهم بدون نیاز به جست و جوی آیتم ها در آشپزخانه دارد. در هر زمانی، جلسه تکرار می شود و یک کار اضافی می تواند انجام شود مثل قرار دادن شیر در فریزر یا فنجان ها در قفسه.
همچنان که توجه بیمار بهبود می یابد، چالش ها و پیچیدگی های تکلیف می تواند به منظور کار بر روی سطوح بالاتر توجه افزایش یابد. تکلیف های تکراری می تواند بر روی میز استفاده شود. مثلاً جمع‌آوری حروف و پیدا کردن لغات تا زمانی که مداخلات به صورت یک چالش مناسب در بیایند و به منظور بهبود توجه، درجه بندی شوند.
استراتژی های تطابقی در درمان نقص توجه و تمرکز
رهنمودهای کلینیکی توصیه می‌کند که بیماران بایستی استراتژی‌ها را برای جبران در کاهش توجهشان آموزش ببینند. در صورتی که توجه به عنوان یک مشکل باقی بماند، می توان از استراتژی ها استفاده کرد. این میتواند به وسیله ایجاد ساختار برای هر روز یکودک مثل استفاده از یک سیستم روزانه انجام شود.
هنگامی که کودکان بیش از حد تحریک شده هستند و این میتواند در رفتار پریشان آنها دیده شود، عوامل ایجاد حواس پرتی را در محیط به حداقل برسانید و مطمئن شوید که کودک در یک مکان آرام قرار دارد. استفاده از تسهیلاتی به‌منظور حفظ توجه کودک در طول تکلیف ها می تواند مفید باشد.( این تسهیلات می تواند کلامی یا بینایی باشد) این تکنیک‌ها بایستی به خانواده‌ها و مراقبان به منظور کاهش پتانسیل مشکلات توجه ای و هیجانی که می تواند در هر دوی بیماران و مراقبانشان به وجود بیاید، آموزش داده شود.
آزمون هوش بینایی فراستیگ به ارزیابی هوش بینایی و ادراک بینایی می پردازد. این تست هوش بینایی برای تشخیص مشکلات توجه دیداری، ادراک دیداری و … در کودکان مورد استفاده قرار می گیرد.
بخش های تست هوش بینایی فراستیگ
این آزمون هوش بینایی درصدد است که پنچ مهارت ادراکی- عملیاتی را اندازه گیری کند که در زیر نقل می شود:
آزمون I
هماهنگی حرکتی چشم– یک آزمون هماهنگی چشم و دست، شامل کشیدن خطوط ممتد مستقیم، منحنی یا زاویه دار بین دو حد از پهناهای متفاوت، یا از نقطه ای به نقطه دیگر بدون خطوط راهنماست.
آزمون II
متن زمینه–تشخیص شکل از زمینه آزمونی که تغییرات در ادراک متن، در مقابل زمینه های پیچیده افزایشی را شامل می شود. از اشکال متقاطع، مخفی شده و هندسی استفاده شده است.
آزمون III
ثبات شکل– آزمونی که شامل شناسایی اشکال هندسی به خصوصی است که در اندازه ها، سایه ها و بافت های متفاوت و نقطه هایی در فضا و تفاوتشان از اشکال هندسی مشابهی ارائه شده است. و از دایره ها، مربع ها، مستطیل ها، بیضی ها و متوازی الاضلاع ها استفاده می شود.
آزمون IV
وضعیت در فضا– آزمونی که شامل تمیز اشکال وارونه و چرخشی ارائه شده در چند ردیف است. از رسم کردن طرح هایی که معرف اشیاء مشترکی هستند استفاده می شود.
آزمون V
روابط فضایی– آزمونی که شامل تجزیه و تحلیل اشکال ساده و طرح ها است. این ها زاویه ها و خطوط مختلفی هستند که بچه ها می بایستی آنها را کپی کنند و می توانند از نقطه ها به عنوان راهنما استفاده کنند.
خرده آزمون های ویژه ای در مهد کودک ، آمادگی ( کودکستان ) و سال های ابتدایی انتخاب شده اند. زیرا که مشاهدات کلینکی ( بالینی) به ارتباط ظاهریشان اشاره می کند. مثلا ادراک درست فضایی و روابط فضایی تا حدی به توانایی تمیز دادن حروف مشابهی همچون d و b وابسته است و همچنین شناسایی حروف متوالی در یک لغت و لغات در یک جمله.
تحقیق ملخص سال 1963 در رساله مربوط به استاندارد کردن آزمون هوش در مورد ارتباط بین نمرات آزمون فراستینگ و درجه بندی عملکرد سازگاری مدرسه بحث می کند و خلاصه ای از مطالعات تحقیقی جامع تر در سال 1966 ارائه گردیده است.
اگر چه تجربه نشان داده است که غالبا آسیب مغزی جدا بر توانایی ادراکی تاثیر می کند ولی این آزمون هوش با استنباط فعلی برای ارزیابی اختلالات ارگانیکی مورد استفاده قرار نمی گیرد. برای تشخیص الگوهای اختلال ادراک بینایی وابسته به آسیب مغزی از عقب ماندگی های شدید معلول سایر عوامل به تحقیق های بیشتری نیاز است. در هر صورت این امید وجود دارد که سرانجام این آزمون هوش دیداری( تست فراستیگ) ابزار مناسبی برای تشخیص آسیب مغزی نیز قلمداد شود.
تشخیص و آموزش بچه های ناتوان در ادراک دیداری در طی سالهای قبل از مدرسه یا در همان بدو ورود به دبستان از بسیاری از شکست های تحصیلی و ناسازگاری هایی که معلول مشکلات ادراکی دیداری هستند جلو گیری خواهد کرد. گرچه ممکن است که بسیاری از بچه ها در سنین بالاتر بر مشکلات ادراک بینایی غلبه یابند ولی هنوز روشی وجود ندارد که از قبل تعیین کند که آیا کودک بدون کمک قادر خواهد بود بر مشکلات فائق آید.
اجرای آزمونهوش فراستیگ به استفاده از حداقل زمان احتیاج دارد. آزمون ادراک بینایی فراستیگ را می توان به بچه های ناشنوا، کم شنوا( گوش سنگین) و غیر انگلیسی زبانان توسط حرکات اشاره ای و با استفاده از توضیحات اضافی داد. راهنمای اجرایی تطبیق داده شده برای بچه های ناشنوا و غیر انگلیسی زبان با قسمت های نمایشی اضافه توسط خانم مارگارت مارر تهیه شده و در اختیار ناشر قرار گرفته است.
آزمون هوش فراستیگ ممکن است برای کودکان مبتلا به فلج مغزی استفاده شود. در این موارد حتما لازم است که آزمون کننده کاملا مجرب و آشنا به آزمون باشد. آزمون کننده می بایستی در خرده آزمون I جهت تعیین اینکه کودک دچار فلج مغزی است یا نه، سعی کند به قضاوت بالینی اش متکی باشد. گرچه ممکن است اندازه گیری درجه معلولیت حرکتی بچه یا تغییر مقدار آموزش ویژه مفید باشد، باید توجه داشت که خرده آزمون های تست فراستیگ،هنگامی که تکالیف کودک را مضطرب، یا ناامید کرده، داده نشود. بقیه خرده آزمون های تست فراستیگ ممکن است به کودکانی که معلولیت شدید حرکتی دارند از طریق تاکید روی قسمت های لازم با استفاده از انگشتش یا با اشاره به آنها داده شود و یک آزمون کننده مجرب نیز معمولا مشکلات چندی در قضاوت بر روی عملکرد کودک خواهد داشت.
کلینیک توانبخشی دکتر صابر در زمینه اجرا تست های هوش و سنجش هوش،تست های توجه و روند رشد حرکتی کودکان و تست های توجه شنیداری، تست های روانشناسی کودک فعایت می نماید. متخصصین هوش آزمایی این مرکز با استفاده از تست های هوش استاندارد در مرکز کاردرمانی و گفتار درمانی دکتر صابر به سنجش هوش و تشخیص زود هنگام اختلالات کودکان مانند نقص توجه، اختلالات یادگیری و هوش کودکان ، مشکلات اضطرابی و پرخاشگری و… می پردازد.
کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی گروه هدف مناسبی برای توانبخشی شناختی هستند چراکه مشکلات رفتاری آنها اعم از بی توجهی، تکانشگری و بیش فعالی خاستگاه شناختی و مغزی مشخصی دارند و به عبارت دیگر زیربنای شناختی نقایص رفتاری روشن است. این انطباق رفتار کارکرد شناختی فرصت ترمیم رفتار و با تقویت کارکرد شناختی را فراهم می کند. در این بخش مروری بر مطالعات انجام شده با ابزارهای مختلف جهت توانبخش شناختی کودکان با اختلال نقص توجه – بیش فعالی صورت گرفته است. در این مطلب به توضیح توانبخشی شناختی دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی و تمرکز روی ابزار ارزیابی، الگوی ارائه برنامه توانبخشی شناختی و اثرات برنامه است. بدین منظور به تفکیک برنامه های مورد استفاده اثربخشی مطالعات بر اساس ابزارهای مورد استفاده آورده شده است. مرکز تخصصی دکتر صابر در زمینه درمان اختلال بیش فعالی با استفاده از درمان های مختلفی نظیر سنسوری روم، اتاق تاریک کاردرمانی، توانبخشی شاختی فعالیت می نماید.
توانبخشی شناختی در درمان نقص توجه
ارزیابی اختلال نقص توجه – بیش فعالی عموما بر اساس آزمون های رفتاری و مصاحبه های روانشناختی با والدین و معلمان صورت میگیرد. ارزیابی رفتاری با استفاده از پرسشنامه های رتبه بندی اختلال صورت میگیرد. این ابزارها برای بررسی قدرت تعمیم توانبخشی شناختی بسیار ضروری اند. ارزیابی توانایی توجه و کنترل تکانه ممکن است از نظر بوم شناختی مشکلاتی داشته باشد، به این معنا که گاهی ممکن است تکالیفی که در یک آزمون به کودک ارائه می‌شوند، نظام توجهی یا قطعه پیشانی را درگیر نکند. اغلب تکالیفی که در این آزمون ها به کودکان ارائه میشود، جالب به نظر می‌آیند، تنها به مدت چند دقیقه طول می کشند و تحت نظارت مستقیم آزمونگر انجام می‌شوند. برای سنجش دقیق قدرت کودک در عملکردهای اجرایی و توجه، تکالیف بایستی به میزان کافی طولانی و یکنواخت باشد. نکته بسیار مهم در ارزیابی اختلال این است که آزمون های شناختی صرفاً برای طرح ریزی برنامه توانبخشی مورد استفاده قرار می گیرند و هیچ گونه ارزش تشخیصی برای اختلال ندارد. قطعه های پیشانی عملکرد حرکتی و عملکرد های اجرایی را برعهده دارند. در فردی با آسیب به قطعه پیشانی ممکن است عملکرد قطعات خلفی مغز طبیعی باشد و حتی کودک از هوش بالایی برخوردار باشد اما قادر به استفاده از این توانایی هایش نیست. افرادی که در توانایی توجه مشکل دارند در آزمون مرتب کردن کارت ویسکانسین مشکل دارند. این آزمون که در آن نیاز به حفظ توجه، انعطاف پذیری شناختی و تنظیم عملکرد در جهت هدف است، عملکرد قطعه پیشانی را مورد ارزیابی قرار می دهد. در مطالعاتی که در آنها از دیگر آزمون ها، نظیر آزمون استروپ استفاده می شود، تفاوت های متناقضی بین افراد با و بدون اختلال نقص توجه – بیش فعالی گزارش میشود. این تناقضات ممکن است ناشی از استفاده از زیر مجموعه های اختلال نقص توجه – بیش فعالی غفلت از اختلالات هم پوشان و یا شدت اختلال باشد. هر کدام از این عوامل ممکن است بر روی عملکرد فرد در آزمون تأثیر بگذارد. تکالیف پیچیده تر به برنامه ریزی سازمان بندی و تنظیم رفتاری دقیق تری احتیاج دارند. وقتی که محیط جدید و نا آشنا بوده و تکالیف به صورت غیرمنتظره ای متفاوت، جذاب و متنوع باشند، کودکانی که دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی هستند مشکلات توجهی و رفتاری کمتری از خود بروز میدهند. هنگامی که تکلیف یا محیط مورد نظر فراتر از توانایی کودک، در حفظ توجه و مهارت مهار باشد نشانه هایاختلال نقص توجه – بیش فعالی بروز می یابد برای مثال، ممکن است کودک بدون آنکه بداند دقیقاً از او چه چیزی خواسته شده سریعا پاسخ دهد نتواند نتایج کار را بسنجد و برای رسیدن نوبتش بی تاب باشد. در روند اجرای تکلیف در مقابل تلاش های طولانی مدت تر که در نهایت پاداش بزرگ تری هم به همراه دارند بیشتر به دنبال کسب جایزه و پاداش هایی باشد که سریع به دست می‌آیند و به تلاش کمتری نیاز دارند.
برنامه‌های توانبخشی شناختی
برنامه توجه کن
برنامه توجه کن برای آموزش توجه انتخابی، انتقال توجه و توجه تقسیم شده با استفاده از محرکهای دیداری و شنیداری در توانبخشی شناختی طراحی شده است. محرک دیداری شامل مجموعه ای از نقاشی‌های کودکان و بزرگسالان است که از نظر سن، جنسیت، رنگ مو و سایر ویژگی های بدنی با هم تفاوت دارند.این برنامه توانبخشی شناختی به علاوه تعدادی تصویر خانه هم دارد که چند اتاق دارد و از نظر رنگ، شکل و سایر ویژگی ها قابل طبقه بندی اند محرک شنیداری شامل لیستی از لغات است که روی لوح فشرده ضبط شده اند و شرکت کننده باید هر وقت کلمه خاصی را شنید کلید هدف را فشار دهد.در برنامه توانبخشی شناختی تکالیف به تدریج سخت تر می شوند و محرک های اضافی در حین انجام آنها ارائه می شود.
بازی حافظه
هر جلسه برنامه توانبخشی شناختی چند بازی بازداری پاسخ و چند بازی حافظه فعال تشکیل شده است. بازی بازداری پاسخ، برو نرو و بازی حافظه فعال، غذا دادن به میمون است. تعدادی تصویر برو و تعداد کمتری تصویر نرو در بازی وجود دارد و از شرکت کننده خواسته می شود هر وقت تصویر هدف (حیوان و غذا) را دید کلمه را با حداکثر سرعت فشار دهد و در غیر اینصورت دکمه را فشار ندهد در بازی غذا دادن به میمون از شرکت کننده خواسته میشود که جعبه ها را بگردد تا موز پنهان شده را پیدا کند. در این تکلیف کاربر نباید داخل جعبه ای که قبلاً باز کرده و موز آن را برداشته است و یا خالی بوده است را دوباره باز کند.
برنامه فراخنای دیداری
این برنامه توانبخشی شناختی ده تکلیف فراخنای دیداری فضایی و کلامی دارد. سطح سختی هر تکلیف به تدریج افزایش پیدا می کند. در هر تکلیف چند محرک روی صفحه حرکت می کنند به همین دلیل نیاز به توجه، حافظه و ردیابی دیداری خوبی دارد.
برنامه مداخلات فراشناختی کارکردهای اجرایی در درمان نقص توجه
در این برنامه از راهبرد جبرانی برای توانبخشی شناختی استفاده شده است. بدین منظور ابتدا از کودکان پرسیده میشود که توجه کردن چیست و بعد از آنها خواسته می شود که بگویند برای این کار برای اینکه بتوانند توجه کنند چه کاری انجام میدهند بعد سرگرم فعالیتدهایی می شوند که جنبه های مختلف کارکردهای اجرایی آنها را درگیر می‌کند مثل توجه، حافظه، بازداری، تعادل، هماهنگی چشم و دست، آگاهی حسی، مهارت های شنیداری و تمرکز دیداری. سطح دشواری ایت فعالیت‌ها به تدریج افزایش پیدا می‌کند. این فعالیت ها نه تنها تجربه لذت بخشی هستند، بلکه در همه آنها افزایش مهارت های فراشناخت هدف قرار گرفته است. اصول تعدیل رفتار (مثل پیشگیری از بروز رفتار، چیدن محیط متناسب با نیازهای کودکان، ارائه تقویت و…) نیز باید رعایت شود. علاوه بر تکالیف گروهی کودکان، درمانگر نحوه انجام فعالیت‌ها را در خانه به مادران آموزش می دهد. تاکید این فعالیت ها روی بازداری، توجه و مهارتهای حافظه است.
سوالات متداول:
1.آیا توانبخشی شناختی برای کودکان با نقص توجه و بیش فعالی مفید است؟
کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی گروه هدف مناسبی برای توانبخشی شناختی هستند چراکه مشکلات رفتاری آنها اعم از بی توجهی، تکانشگری و بیش فعالی خاستگاه شناختی و مغزی مشخصی دارند.
2. در توانبخشی شناختی چه مهارت هایی تقویت می شود؟
در توانبخشی شناختی به بهبود حافظه، توجه، ادراک ، مهارت های حل مسئله و کارکردهای اجرایی مغز پرداخته می شود.
کلمه توجه قسمتی از دایره لغات روزمره ما می باشد. ما به جزئیات توجه می کنیم. یا سعی میکنیم بین یک پیشخدمت زن و مرد تفاوت قائل شویم. این مسئله شرح می دهد که چگونه ما با توجه به عنوان بخشی از اعمال و رفتارمان آشنا شویم.
توجه ، عمل زود هنگام در فرآیند شناختی است. که هم ویژگی های مهم در محیط را انتخاب کرده و هم سایر ویژگی ها را در حالی که به صورت مداوم شرایط را برای تغییر مورد بازبینی قرار می دهد نادیده میگیرد. مغز آنچه را که باید بشنویم و آنچه را که باید لحظه لحظه ببینیم انتخاب می کند.
درحالی که چندین گفتگو همزمان انجام میگیرند. روی یکی از آن ها تمرکز می کنیم . با این حال ممکن است سایر گفتگو ها را نیز مورد بازبینی قرار دهیم و زمانی که نام خودمان را شنیدیم واکنش نشان دهیم.
گاهی حواسمان توسط یک محرک غیر منتظره مثل یک صدای بلند پرت می شود. توجه انتقالی به یک مکان متفاوت ممکن است حرکت سر و چشم ها را درگیر سازد یا گاهی میتواند بدون حرکت چشم ها انجام گیرد.
اگر تلفن زنگ بخورد ، ما انتقال توجه را از تکلیفی که انجام می دهیم به تلفن خواهیم داشت انتقال توجه برای انعطاف پذیری در رفتار و عمل مهم است. همین طور توانایی حفظ توجه به یک چیز در طول دوره ای از زمان برای تکمیل فعالیت ضروری می باشد.
ما فعالیت هایی را که به خوبی آموخته ایم با سطوح پایینی از پردازش توجه را به صورت خودکار انجام می دهیم . اگر همان فعالیت ها در یک اتاق پر سر و صدا یا یک محیط ناآشنا انجام شوند سطوح بالایی از توجه مورد نیاز است.
بسیاری از افراد در حالی که رادیو گوش می دهند، می توانند رانندگی کنند ، اما در هنگام استفاده از گوشی ممکن است رانندگی ایمن نباشد بنابراین در بعضی از کشورها استفاده از موبایل ممنوع است این تفاوت اختلاف میان نیاز های توجهی دو فعالیت را نشان می دهد.
توجه می تواند به صورت درونی ایجاد شده و به هوشیاری برسد در حالی که ما روی تفکرات و برنامه تمرکز می کنیم این ها می توانند با محرکات خارجی رقابت کنند که اغلب سبب کاهش توجه می شود.
حل مسئله و عملکردهای هوشی اغلب به عنوان (عملکرد های اجرایی ) شناخته می شوند و یک جزء توجهی بزرگ دارند. پردازش توجه می تواند به صورت سلسله مراتبی در نظر گرفته شود که هر سطح به سطح پایین‌تر از خودش وابسته است.
سطح پایه و برانگیختگی و گوش به زنگی هستند که شرایط ما برای آمادگی جهت عمل می باشد و توانایی ما را برای انتخاب اطلاعات وابسته و انتقال توجه از یک شی به دیگری حمایت می‌کنند بالاترین سطح پردازش کنترل شده است که توجه را حفظ کرده و انتخاب پاسخ های رقیب را مهار می‌کند یکپارچگی سیستم توجهی به عنوان یک پیش نیاز برای عملکرد موثر سایر سیستم های شناختی مثل حافظه و عملکرد های اجرایی در نظر گرفته میشود و به عنوان یک یک سال و نیم برای عملکرد شناختی می باشد بنابراین یک عملکرد ضروری برای ارزیابی در مراحل اولیه توانبخشی است.
اجزای توجه روزمره :
در هر زمانی ، اجزای توجه به روش‌های گوناگونی توصیف شده‌اند. اجزای توجه شامل:
برانگیختگی(هوشیاری) ، توجه انتخابی ، توجه مداوم ، گوش به زنگی ، توجه انتقالی ، متناوب و توجه تقسیم شده چند تکلیفی .
همچنین توجه مشارکتی را نیز مدنظر قرار میدهند ، برای مثال زمانی که یک کودک و والد با هم به یک اسباب‌بازی توجه نشان میدهند.
برانگیختگی یا هوشیاری (Arousal)
شرایط پاسخ به محرک حسی یا تحریک کننده و در نتیجه فعالیت فیریولوژیکال چند شبکه می باشد شامل نواحی پری فرونتال ، سیستم فعال رتیکولار صعودی و سیستم انتقال دهنده های عصبی .
برانگیختگی تونیک تغییر در سطح برانگیختگی از خواب به بیداری همزمان با ریتم روزانه می‌باشد. تغییرات محیطی ، برای مثال طلوع خورشید در اتاق خواب ، فعالیت کورتیکال را تحریک کرده و سطح برانگیختگی(هوشیاری) را تا سطح بیداری بالا می‌برد.
برعکس آن زمانی رخ می‌دهد که محرکات موجود در محیط کاهش می‌یابد و ما به خواب می‌رویم هوشیاری فازیک تغییر سریعتر در برانگیختگی می‌باشد. و در پاسخ به نیازهای فعالیت رخ می‌دهد سطح هوشیاری به پیچیدگی تکلیف و شرایط محیطی وابسته اند سطوح بالای توجه مورد نیاز تکالیف می باشد که کنترل حرکات ظریف را مورد استفاده قرار داده یا اجزای تصمیم گیری مهمی دارند.
اگر محرکات محیطی تهدید کننده باشند یا یک پاسخ سریع مورد نیاز باشد، برای مثال عبور از یک جاده شلوغ ، هوشیاری افزایش می یابد.
زمانی که هوشیاری پایین باشد موجب پاسخ ضعیف به محرک های محیطی شده و کنترل حرکتی را کاهش می دهد. در سطح متوسط برانگیختگی ما هوشیار و آماده برای عمل هستیم.
افزایش هوشیاری به سطوح بالا باعث بروز رفتار غیر سازمان یافته و ایجاد عملکرد نامناسب می گردد در کودکان اتیسم به علت هوشیاری (برانگیختگی) پایین کودک به محیط عکس العمل نشان نمی‌دهد اما سطح بالای برانگیختگی در کودکان بیش‌فعال باعث بروز رفتارهای خرابکارانه و نامناسب اجتماعی می گردد.
ایجاد سطح هوشیاری (برانگیختگی) متعادل پیش نیاز یک توجه متناسب است.
توجه یک فرآیند شناختی است که شامل تلاش متمرکز ذهن روی یک محرک، رویداد یا امر ذهنی خاص است. توجه یکی از مهم‌ترین فرآیندهای شناختی است که به ما امکان می‌دهد بر روی اطلاعات یا محرکهای خاصی تمرکز کنیم و دیگر محرکهای محیطی را نادیده بگیریم. به عبارت ساده، توجه مانند یک فیلتر عمل می‌کند که به مغز کمک می‌کند تا از میان حجم انبوه اطلاعات، تنها آنچه را که مهم است انتخاب کند. این فرآیند نقش کلیدی در یادگیری، تصمیم‌گیری، حل مسئله و حتی تعاملات اجتماعی ایفا می‌کند. اهمیت توجه در زندگی روزمره غیرقابل انکار است. برای مثال، هنگام رانندگی، توجه به ما کمک می‌کند تا بر جاده و علائم راهنمایی تمرکز کنیم و از حوادث جلوگیری کنیم. در محیط کار، توجه باعث افزایش بهره‌وری و کاهش خطاها میشود. حتی در روابط شخصی، توجه به صحبت‌های دیگران نشان‌دهنده احترام و علاقه است. توجه و تمرکز در کودکان نقش حیاتی در رشد شناختی و یادگیری آنها دارد. کودکان با توانایی توجه بهتر، می‌توانند در مدرسه عملکرد بهتری داشته باشند و مهارتهای جدید را سریعتر بیاموزند. این موضوع به ویژه در سالهای اولیه زندگی بسیار مهم است، زیرا پایه‌های یادگیری و رشد شخصیتی کودکان در این دوران شکل میگیرد.
به طور کلی، توجه نه تنها بر عملکردهای فردی ما تأثیر می‌گذارد، بلکه کیفیت زندگی ما را نیز بهبود می‌بخشد. درک این فرآیند و تقویت آن میتواند به ما کمک کند تا در دنیای پر از محرکهای امروزی، بهتر عمل کنیم و به اهداف خود برسیم.
انواع توجه
به طور کلی دو نوع توجه وجود دارد:
1.توجه غیر ارادی
در توجه غیر ارادی یک محرک قوی به صورت ناگهانی و بدون خواست فرد نظر او را جلب می‌کند. در این ارتباط می توان به ترکیدن لاستیک ماشین که صدای شدید را به دنبال دارد یا پیچ خوردگی ناگهانی و غیر قابل پیش بینی مچ پا که باعث به هم خوردن تعادل فرد می‌گردد اشاره کرد. در توجه به اراده، خواست و اراده فرد دخالت داشته و میزان با شدت توجه به نوع تکلیف یا عمل وابسته است. نکته ای که باید توجه داشته باشیم این است که در دنیای واقعی معمولاً توجه ارادی و غیرارادی (خودکار) با یکدیگر ترکیب می گردند و در تعامل با هم هستند.
2.توجه ارادی
توجه ارادی به 5 نوع متفاوت تقسیم می شود.
1. توجه انتخابی یا گزینشی
نوعی از توجه است که فرد به محرک خاصی دقت می کند ولی محرک های دیگر را نادیده میگیرد. بنابراین در توجه انتخابی شخص به تمرکز بر روی فعالیتی خاص در میان بسیاری از فعالیت های دیگر می پردازد. به عنوان مثال میتوان به تماشای یک مسابقه مهم ورزشی از تلویزیون یا مطالعه یک کتاب درسی خاص که با نادیده گرفتن محرک های دیگری محیطی همراه است اشاره کرد. همچنین زمانی که به سخنان معلم یا استاد تان در یک زمینه درسی به دقت گوش می دهید ولی به محرک های دیگر از داخل یا بیرون کلاس توجه نمی کنید. نمونه دیگری از توجه انتخابی است.
مثال: وقتی در یک مهمانی شلوغ در حال صحبت با یک نفر هستید، می‌توانید صدای او را از میان صدای دیگران تشخیص دهید و بر صحبت‌های او تمرکز کنید.
2. توجه به متغیر یا متناوب
توجه متغیر یعنی توانایی انجام از یک تکلیف به تکلیف دیگر برخلاف توجه پخش شده توزیع شده که تکالیف به طور همزمان انجام می‌شوند. در توجه متغیر تکالیف به صورت متوالی و به نوبت انجام می گیرند.
توجه متناوب به توانایی فرد برای تغییر تمرکز بین دو یا چند کار یا محرک مختلف اشاره دارد. این نوع توجه نیازمند انعطاف‌پذیری شناختی است تا فرد بتواند به سرعت بین وظایف مختلف جابه‌جا شود.
مثال: وقتی در حال آشپزی هستید و همزمان به تلفن پاسخ می‌دهید، باید توجه خود را بین این دو کار تقسیم کنید.
کاربرد: این نوع توجه در موقعیت‌های چندوظیفگی (Multitasking) مانند مدیریت پروژه‌های مختلف یا پاسخگویی به درخواست‌های همزمان در محیط کار، ضروری است.
چالش: تغییر مکرر توجه میتواند باعث خستگی ذهنی شود و کاهش عملکرد را در پی داشته باشد.
3. جستجوی بینایی یا دیداری
جستجوی بینایی به توانایی فرد برای یافتن یک شیء یا محرک خاص در میان مجموعه‌ای از محرکهای بصری اشاره دارد. این نوع توجه نیازمند اسکن محیط و تشخیص سریع هدف است.
مثال: وقتی در یک قفسه کتاب به دنبال کتاب خاصی می‌گردید، از جستجوی بینایی استفاده می‌کنید.
کاربرد: این نوع توجه در موقعیت‌هایی مانند یافتن یک دوست در میان جمعیت، جستجوی اطلاعات در یک صفحه وب، یا تشخیص علائم راهنمایی و رانندگی مهم است.
عوامل مؤثر: سرعت و دقت جستجوی بینایی به عواملی مانند تعداد محرک‌ها، شباهت بین محرک‌ها، و موقعیت هدف بستگی دارد.
4. توجه پخش شده یا تقسیم شده و یا توجه توزیع شده
توجه تقسیم شده عبارت است از توانایی فرد در انجام بیش از یک فعالیت یا تکلیف به طور همزمان مثلا فردی که در حال دوچرخه سواری است همزمان جهت رفع تشنگی از آب آشامیدنی بطری شده استفاده می‌کند.
مثال: وقتی در حال رانندگی هستید و همزمان به صحبت‌های مسافر خود گوش می‌دهید، از توجه تقسیم شده استفاده می‌کنید.
کاربرد: این نوع توجه در موقعیت‌های چندوظیفگی مانند رانندگی، مدیریت پروژه‌ها، یا شرکت در جلسات همزمان با انجام کارهای دیگر، ضروری است.
محدودیت: توجه تقسیم شده میتواند باعث کاهش عملکرد در هر یک از کارها شود، زیرا منابع شناختی بین چندین فعالیت پخش می‌شوند.
5. توجه مستمر یا گوش به زنگی
توجه مستمر عبارت است از نوعی از توجه که فرد در یک مدت زمان طولانی جهت یک تکلیف ویژه با هدف احتمال وقوع نشانه یا علامتی از یک محرک خاص منتظر می ماند. هدف نهایی در این نوع از توجه، اقدام مناسب وسریع پس از دریافت علامتی خاص است. به عنوان مثال افراد مسئول کنترل ترافیک هوایی یا فرماندهان نظامی که منتظر دستور از مافوق خود جهت عملیات نظامی علیه دشمن هستند در موقعیت گوش به زنگی یا توجه مستمر به سر می برند تا بلافاصله پس از دریافت علامتی خاص به وظیفه ای که از آن انتظار می رود عمل کنند. بنابراین درک مکانیسم های توجه مستمر (گوش بزنگی) از جمله وجود تفاوت های فردی دارای کاربردهای واضح است.
مثال: وقتی برای چند ساعت به مطالعه یک کتاب می‌پردازید، از توجه مستمر استفاده می‌کنید.
کاربرد: این نوع توجه در فعالیت‌هایی که نیاز به تمرکز طولانی‌مدت دارند، مانند مطالعه، رانندگی طولانی، یا انجام کارهای دقیق و حساس، بسیار مهم است.
عوامل مؤثر: عواملی مانند انگیزه، علاقه به کار، و محیط بدون حواس‌پرتی می‌توانند بر کیفیت توجه مستمر تأثیر بگذارند.
1- آیا توجه تقسیم‌شده همیشه مفید است؟
توجه تقسیم‌شده میتواند در برخی موقعیت‌ها مفید باشد، اما ممکن است کیفیت انجام هر کار را کاهش دهد. بهتر است برای کارهای مهم و پیچیده، از توجه متمرکز استفاده کنید تا بهترین نتایج را به دست آورید.
2- چگونه می‌توانم توجه تقسیم‌شده خود را بهبود بخشم؟
برای بهبود توجه تقسیم‌شده، می‌توانید از تمریناتی مانند انجام چند کار ساده همزمان (مانند گوش دادن به موسیقی در حال انجام کارهای خانه) استفاده کنید. با این حال، بهتر است برای کارهای مهم، از توجه متمرکز استفاده کنید.
بهترین مرکز سنجش هوش و استعداد در کودکان به مدیریت جناب آقای دکتر صابر به سنجش هوش کودکان توسط تست های تشخیصی نظیر تست هوش وکسلر برای تست هوش کودکان 7 ساله به بالا، تست هوش بینه برای ارزیابی هوش کودکان 3 ساله تا بزرگسالی و تست های توجه و تمرکز در کودکان،تست دقت بینایی و تست هوش ادراک بینایی، تست توجه شنیداری و دقت شنیداری در کودک و تست های روانشناسی کودک بر اساس به روز ترین تست های سنجش هوش کودکان پرداخته می شود. بهترین مرکز تست هوش کودکان در شرق تهران و غرب تهران با دارا بودن متخصصین سنجش در زمینه تست هوش خوب کودکان به انجام آزمون هوش کودکان در تمام سنین می پردازد.
انواع تست هوش دکتر صابر
1- آزمون بینایی- حرکتی فراستیگ( تست دقت بینایی- توجه بینایی)
تست توجه دیداری فراستیگ 5 نوع از مهارتهای بینایی حرکتی را ارزیابی می کند که شامل:
هماهنگی چشم و دست
تشخیص شکل از زمینه
ثبات شکل
تشخیص وضعیت درفضا
درک روابط فضایی
بر اساس نتایج حاصل از تست توجه بینایی وکسلر(تست دقت بینایی) سن ادراک بینایی حرکتی آزمودنی تعیین می شود و میتوان راهبردهای درمانی مورد نیاز آزمودنی را ارائه نمود.
2-آزمون وکسلر- تست هوش وکسلر
ارزیابی هوش بهر علاوه بر موقعیت های بالینی در مشاوره های تحصیلی، شغلی و گزینشی، در برخی مشاغل و حتی موارد قانونی مورد نیاز می باشد. نیاز به استفاده از آزمون های هوش در جامعه ما بر کسی پوشیده نیست، حتی عامه ی مردم نیز بدین نیاز واقف اند. یکی از معتبر ترین آزمون های هوش، تست هوش وکسلر می باشد که برای 3 گروه سنی پیش دبستانی، کودکان و بزرگسالان تهیه شده است. اولین مقیاس هوشی وکسلر در سال 1939 تحت عنوان تست هوشی وکسلر بلویو به منظور سنجش هوش بزرگسالان انتشار یافت. این مقیاس بعدا مورد تجدید نظر قرار گرفت و در سال1955 به عنوان تست هوش وکسلر برای بزرگسالان( ویس) منتشر شد.
علاوه بر بزرگسالان وکسلر برای دوره ی پیش دبستانی نیز اولین آزمون خود را تحت عنوان آزمون هوش وکسلر برای دوره ی پیش دبستانی در سال 1976 منتشر کرد. آزمون وکسلر ویژه ی سنین 4 تا 6.5 ساله بود. رضویه و شهیم این مقیاس را در شهر شیراز هنجاریابی کردند. چند سال بعد این آزمون هوش وکسلر تجدید نظر شد. فرم تجدید نظر شده ی تست هوش وکسلر ویژه ی کودکان 3 تا 7 ساله بود. در سال 2002 وکسلر پیش دبستانی سه منتشر شد، اما هیچ یک از این دو فرم در این مورد بهره برداری قرار نگرفته است.
در سال 1945 اولین آزمون هوش ویژه ی کودکان و یا در واقع دانش آموزان را منتشر کرد. این آزمون که تحت عنوان هوش وکسلر برای کودکان انتشار یافت. این فرم برای کودکان 6 تا 16 ساله تدوین شده بود. در ایران شهیم این مقیاس را در شهر شیراز هنجاریابی کرد. به نظر می رسد پر کاربرد ترین آزمون وکسلر، آزمون هوش وکسلر کودکان باشد چرا که حتی وکسلر و همکارانش بیشتر از دو مرتبه اهتمام به تجدید نظر و بررسی این مقیاس کرده اند به قسمتی که تاکنون چهار فرم از تست هوش وکسلر منتشر شده است، درحالی که از مقیاس های دیگر سه فرم انتشار یافته است.
تست هوش وکسلر از دو قسمت کلامی و غیر کلامی تشکیل شده است. قسمت کلامی تست هوش وکسلر به سوالاتی مربوط میشود که درک زبان یا استفاده از زبان به صورتهای مختلف (خواندن، نوشتن،صحبت کردن) را اندازه می گیرد و قسمت غیرکلامی تست هوش وکسلر بیشترجنبه عملی هوش را می سنجد. آزمون هوش وکسلر در سه سطح آزمودنی ها را ارزیابی می کند:
پیش از دبستان: 4-6 ساله
کودکان:6 -16 ساله
بزرگسالان: 16 سال به بالا
تست هوش وکسلر از 12خرده آزمون تشکیل شده است: اطلاعات عمومی، فراخنای اعداد، گنجینه لغات، محاسبه، درک و فهم، شباهت ها، تکمیل تصاویر، تنظیم تصاویر، طراحی مکعبها، الحاق قطعات، جستجوی نماد، و مازها.
علاوه بر بدست آوردن هوشبهرکلامی ، غیرکلامی و هوشبهرکلی ، از تست هوش وکسلر می توان برای تشخیص اختلالات یادگیری، سنجش آسیب مغزی و هوشبهر پیش مرضی استفاده نمود.
اعداد کسب شده ذیل از آزمون هوش وکسلر نشان دهنده سطح شناختی آزمودنی در جامعه می باشد:
زیر 55 نقص ذهنی
55 تا 70 تربیت پذیر
70 تا 80 آموزش پذیر
80 تا 90 مرزی
90 تا 110متوسط
110 تا 120 باهوش
120 تا 130 تیزهوش
130 به بالا نابغه( نخبه)
نمونه ای از خرده آزمون های تست وکسلر
خرده آزمون اطلاعات عمومی
کودک به سوال هایی پاسخ می دهد که شامل حیطه ی وسیعی از دانش عمومی است.
اصول کلی آزمون
هر سوال را کلمه به کلمه برای آزمودنی بخوانید و تا حدی که ضرورت داشته باشد تکرار کنید، ولی کلمات آن را تغییر ندهید.
اگر پاسخ آزمودنی به سوال مبهم بود، از او بخواهید که پاسخش را واضح تر کند با جمله های زیر:
منظورت چیست؟ یا بیشتر در مورد آن توضیح بده.
اگر آزمودنی اشتباها کلمه ی دیگری شنید و پاسخ اشتباه داد، سوال را با تلفظ صحیح دوباره تکرار کنید.
اگر کودکی پاسخ کلامی و غیر کلامی داد که با هم تضاد داشتند(مثلا گفت یک ولی دو انگشت نشان داد) به او بگویید: منظورت چیست؟ تا پاسخش روشن شود. سوالات 1 و2 آموزشی است در مورد این سوالات پاسخ صحیح را بعد از اجرا به آزمودنی بگویید ولی کمک دیگری نکنید.
نمره گذاری:
برای هر پاسخ درست یک نمره و هر پاسخ غلط و یا سوال های بدون پاسخ صفر نمره در نظر بگیرید.
نمونه سوالات به این صورت است: می گوید از تو می خواهم چند سوال بپرسم که به من پاسخ دهی، مثلا پایت را به من نشان بده. لمس یا اشاره به هر صورتی به پای خود یا آزمونگر یک نمره دارد. اگر کودک پاسخ غلط داد به او بگویید این پای من است .
3-آزمون هوشی استنفورد- بینه- تست هوش بینه
از مهم ترین دستاوردهای نسخه پنجم استانفورد – بینه این است که تناسب کاملی بین محتوای غیر کلامی و کلامی در هر عامل ارائه شده و بر این این اساس برای هرعامل که به گونه ای غیر کلامی و کلامیمطرح شده اند، هنجارهای خاصی در حیطه های هوش کلامی یا غیر کلامی مندرج گردیده است. همواره همبستگی بین دو حیطه غیر کلامی و کلامی بین 94/0 تا 97/0 به دست آمده است. این دستاورد را می توان از مهم ترین دستاورد های نسخه پنجم تست هوش استانفورد– بینه در نظر گرفت که دو هوشبر کلامی یا غیر کلامی را مطرح می سازد.
در واقع نسخه پنجم تست هوش استانفورد – بینه برای افراد بالای 14 سال چهار مقیاس را برای سطح بندی شناختی تدوین کرده است. مقیاس اول که از آن به عنوان مقیاس هوش بزرگسال معمولی یادمی شود، برای افراد بهنجار و متوسط جامعه کاربرد دارد. دیگر مقیاس های متفاوت برای کنش های شناختی پیشرونده، تحت عنوان تا حدی ممتاز، بزرگسال ممتاز و بزرگسال بسیار ممتاز عنوان می گردد.
تست هوش استنفورد بینه، محتوای غیرکلامی و کلامی یکسان را در همه ی عوامل دار است. علاوه بر آن برای هر خرده آزمون هوش استانفورد بینه میانگین 10 و انحراف استاندارد 3 مطرح می شود و با تاکید بر نمرات ترکیبی، میانگین 100 و انحراف استاندارد 15 را در محاسبه ی هوشبهرهای هشتگانه مد نظر قرار می دهد.
در نسخه پنجم به پنج عامل استدلال سیال، دانش، استدلال کمی، پردازش دیداری- فضایی و حافظه ی فعال تاکید می شود و هوشبهر غیرکلامی و کلامی محاسبه می گردد.
به صورت ظاهری، تفاوت نسخه چهارم و نسخه پنجم در آزمون هوش استنفورد بینه است که تصاویر، مکعب ها و اسباب بازی های جدید تر، زیبا تر و جذاب تر که درخشندگی بیشتری نیز دارند ارائه شده اند همچنین تنوع در روش مطرح کردن سوال ها موجب می شود تا رغبت کودکان پیش دبستانی در پاسخ به سوال ها افزایش یابد. در بر گرفتن دامنه سنی افراد از 2 تا 85 سال و محاسبه هوشبهر با استفاده از جداول تبدیل نمرات کاملا اختصاصی برای سنین مختلف جزء مزایای آزمون هوش استنفورد بینه است که سیر تکاملی مقیاس و تست های هوشی را عنوان می کند.
علاوه بر آن اقلام انتهایی افزایش یافته اند و سوال های بسیار سخت و بسیار آسان قرار داده شده اند تا بتوان با توجه به جدول زیر دامنه هوشبهر را مورد اندازه گیری قرار داد.
تست هوش استنفورد بینه شامل 10خرده آزمون است که در دو سطح هوش کلامی و هوش غیرکلامی اجرا می شود:
مقیاس ها دامنه هوشبهر
غیر کلامی از رقم 42 تا 158
کلامی از رقم 43 تا 156
مقیاس کل از رقم 40 تا 160
استدلال سیال از رقم 47 تا 153
دانش از رقم 49 تا 151
استدلال کمی از رقم 50 تا 149
پردازش دیداری- فضایی از رقم 48 تا 152
حافظه فعال از رقم 48 تا 152
مجموع مختصر از رقم 47 تا 153
تست هوش بینه برای سنجش هوشی افراد از 2تا 90ساله تدوین شده است. آزمون هوش بینه به صورت انفرادی اجرا می شود.
تست هوش بینه، هوشبهر غیرکلامی ، هوشبهر کلامی و هوشبهر کلی را بررسی می کند. همچنین از نتایج تست هوش میتوان برای تشخیص احتمالی: اختلالات یادگیری، توانایی برنامه ریزی، اختلالات حرکتی، اختلالات توجه و تمرکز، بیش فعالی و نقص توجه ، اضطراب ، افسردگی ،غفلت های آموزشی، اختلال زبان بیانی،و درمان کودکان اوتیسم استفاده نمود.
اعداد کسب شده ذیل از این تست هوش نشان دهنده سطح شناختی آزمودنی در جامعه می باشد:
40 تا 55 تربیت پذیر
55 تا 70 آموزش پذیر
70 تا 85 مرزی
85 تا 115 متوسط
115 تا 130 باهوش
130 تا 145تیزهوش
145 تا 160 نخبه ( نابغه)
4-تست توجه شنیداری وپمن- تست دقت شنیداری
تست توجه شنیداری دارای 4 جزء ذیل می باشد که براساس نیاز آزمودنی ، تک تک یا کلی اجرا می شود، این تست توجه شنیدای در سنجش دقت شنیداری و تمیز شنیداری کودکان با مشکلاتی نظیر بیش فعالی و نقص توجه، کودکان اختلال یادگیری و کودکان اوتیسم انجام می شود و مشخص می شود توجه شنیداری کودک در چه سطحی قرار دارد و در صورت نیار بر روی مهارت های دقت شنیداری و توجه شنیداری کودک درمان های لازم انجام می شود.
تشخیص توالی شنوایی- بیانی
تشخیص شنوایی
درک زبانی
تشخیص صداها
نتایج ارزیابی توجه شنیداری به صورت سن ادراک شنیداری ارائه می شود.
5-چک لیست مقیاس های رشدی (HR) :
آزمونگر در غربالگری ها برای تعیین توانمندی ها یا عدم توانمندی های کودکان از این پرسشنامه استفاده می کند. این پرسشنامه جهت بررسی مهارت های تعادلی، حافظه شنیداری، مفاهیم ریاضی، مهارتهای حرکتی ظریف و درشت،غلبه طرفی ، مهارت های ترسیمی و … استفاده می گردد.
6-آزمون CSI-IV :
این ابزار اختلالاتی نظیر: بیش فعالی ، نافرمانی ، نقص توجه ، سلوک، اختلالات رشدی ، اختلالات اضطرابی ، تیک ، اسکیزوفرنی، اختلالات خلقی، اختلالات دفع و اختلالات خوابیدن را مورد بررسی قرارمی دهد.
7-آزمون هوش ادراک بینایی- ساختاری بندرگشتالت:
آزمون ادراک بینایی شامل 9 تصویر است که هماهنگی چشم و دست ، ادراک دیداری – حرکتی ، پیش بینی پیشرفت تحصیلی ، آمادگی ورود به مدرسه ، هوشبهر غیرکلامی، سازماندهی، الگوبرداری و حافظه را مورد ارزیابی قرار می دهد. همچنین برای تشخیص اختلالات عاطفی کودکان ، ناتوانی های یادگیری و نارسایی های اعصاب یا آسیب های مغزی نیز کاربرد دارد. هم به صورت انفرادی و هم به صورت گروهی اجرا می شود.
8-آزمون توجه و تمرکز استروپ- تست توجه و تمرکز
آزمون توجه استروپ برای مطالعه سوگیری توجه در اثر اضطراب شدید و فوبیا بکار می رود. تست توجه کلمه و رنگ استروپ برای ارزیابی انعطاف پذیری شناختی، مقاومت در برابر تداخل محرکهای بیرونی، و توانایی بازداری کردن یک پاسخ کلامی غالب یا مسلط استفاده می شود. تست توجه دارای3 مرحله می باشد که عبارتند از:
خواندن کلمات
نامیدن رنگها
نامیدن کلمات رنگی
این تست کمبود توجه و تمرکز در کودکان بیش فعال و کودکان با مشکلات اوتیسم همچنین در اختلالات توجه در کودکان اختلال یادگیریمورد استفاده قرار می گیرد. همچنین جهت تشخیص زود هنگام تست کمبود توجه و تمرکز مشکلات نقص توجه از آزمون توجه استروپ استفاده می شود.
9-آزمون توجه و تمرکز(D2)
این آزمون برای سنجش توجه انتخابی استفاده می شود و ویژه گروه سنی بین 9 تا60 ساله است. این تست توجه و تمرکز توانایی عمومی توجه انتخابی و تلاشمندی را بررسی می کند و همچنین در زمینه های تربیتی – آموزشی، و روانشناسی کار( صنعتی سازمانی)، روانشناسی بالینی، سلامت و نوروسایکولوژی کاربرد دارد.
10-پرسشنامه حسی
این پرسشنامه توسط والدین یا جانشین والدین پرمی شود. این تست حس های اصلی و فرعی، توجه و تمرکز، تن عضلانی، مشکلات دهانی- تغذیه ای، مشکلات خواب، بیماری هایی نظیر آلرژی، عفونت های مزمن، اگزما و…، ترس ها و وسواس ها، مشکلات اجتماعی،زبانی و گفتاری را مورد توجه قرار داده است.
11-پرسشنامه بیش فعالی و نقص توجه
این پرسشنامه توسط والدین یا جانشین والدین تکمیل می شود و طبق ملاکهای DSM-V طراحی گردیده است.
طی تحقیقات انجام شده در زمینه کودکان با نیازهای خاص (درمان کودکان اوتیسم – بیش فعالی – اختلالات یادگیری –SID – دیستروفی عضلانی _ سندرم دامن – درمان کودکان فلج مغزی و …) مشخص گردید یکی از آیتم های مؤثر در بهبود مهارت های کودکان در امور آموزشی، مهارت های اجتماعی و ارتباط کلامی مربوط به مهارت های توجه شنیداری و دقت شنوایی می باشد. مرکز تقویت توجه شنیداری کودکان دکتر صابر به تقویت مهارت های شنوایی نظیر حافظه شنوایی، تربیت شنیداری و توجه شنیداری حافظه شنوایی و… توسط بهترین متخصصان گفتار درمانی در مشکلات شنیداری پرداخته می شود. کودکان با مشکلات شنوایی،حافظه شنوایی، حساسیت شنیداری، کم شنوایی و… می توانند از خدمات بهترین مرکز تقویت توجه شنوایی بهرمند شوند.
پردازش شنیداری چیست؟
پردازش شنیداری عبارت است از توانایی و کارآمدی دستگاه عصبی مرکزی در استفاده از اطلاعات شنیداری. این کار شامل پردازش قابل فهم اطلاعات شنوایی در دستگاه عصبی مرکزی و فعالیت نوروبیولوژیکی زیر بنای این پردازش می باشد.
مشکلات اختلال شنیداری
این اختلال مشکلات متعددی در عملکردهای مهم مرتبط با پردازش گوش دادن و درک زبانی – بیانی، به خصوص در حضور نویز زمینه ایجاد می نماید. این مشکلات شامل نقص جهت یابی و مکان یابی،تمایز شنیداری، بازشناسی الگوهای شنوایی، مشکل در پردازش زمانی، مشکلات ادارک شنیداری، دقت شنیداری، حافظه شنوایی، تحلیل شنیداری، توجه شنیداری، سرعت پردازش شنیداری، انسجام شنیداری، تشخیص صدا از صدای زمینه است.
مشکل در پردازش گفتار سریع
پاسخ دهی نامناسب به محرک کلامی
درخواست دائم برای تکرار مطالب
عدم توانایی دریافت ویژگی های پروزودیک گفتار مانند لحن جملات
حواس پرتی سریع با محرکات خارجی
مشکل در حافظه توجه
مشکل در اجرای دستورات کلامی
اختلال در تولید گفتار
اختلال در آموزش مفاهیم جدید
ضعف در حل مسئله و درک مطالب
مشکل در درک مفاهیم انتزاعی
کودک با اختلالات شنوایی علی رغم هوش طبیعی، محیط یادگیری نرمال و نبود مشکلات روانشناختی و جسمانی نمی توانند مهارت های خواندن و عملکرد رفتاری و ارتباطات اجتماعی مناسبی داشته باشد، به همین علت مداخلات کاردرمانی و گفتار درمانی کودکان در این زمینه باید براساس سن، ویژگی های زبان و نقص خاص کودک برنامه ریزی و اجرا شود.
گفتار درمانی در کودکان کم شنوایی- ناشنوا
شنوایی یکی از حواس پنج گانه است. شنوایی به ما توانایی شنیدن صداهای اطراف مانند صدای مردم، پرندگان، ماشین ها را می دهد.
تعریف آسیب شنوایی (کم شنوایی و ناشنوایی)
آسیب شنوایی: آسیبی در شنوایی که پایدار بودن یا نوسان آن باعث تاثیر بر عملکرد های تحصیلی کودک شود.
ناشنوایی: آسیبی شدید در شنوایی است که کودک در فرایند اطلاعات زبانی هنگام شنیدن با مشکل مواجه می شود و این آسیب با یا بدون تقویت کننده تغییری نخواهد کرد.
زمانی که شنوایی کودک از دست می رود نیاز به توجه فوری دارد زیرا در دوران کودکی مخصوصا قبل از 3 سالگی زبان و مهارت های ارتباطی بسیار سریع پیشرفت می کنند.در صورتی که شنوایی از دست رفته شناسایی نشود کودک در رشد زبان و مهارت های ارتباطی تاخیر خواهد داشت.
اهمیت کشف تاخیر زبانی باعث می شود که هر نوزادی قبل از ترخیص از بیمارستان مورد معاینه قرار گیرد. شناسایی به هنگام مشکل شنوایی در بدو تولد به این معنی است که درمان به هنگام می تواند سریعا آغاز شود و به رشد مهارت های ارتباطی و زبانی کودک که در سرتاسر زندگی به آن نیاز دارد کمک کند.
انواع آسیب شنوایی(کم شنوایی تا ناشنوایی)
طبقه بندی بر اساس میزان آسیب شنوایی و از طریق حساسیت شخص به بلندی( شدت صوت با واحد دسی بل) و بسامد(زیر و بمی صوت با واحد هرتز) به انواع خفیف، ملایم، متوسط، شدید، عمیق و ناشنوا تقسیم می شود. کم شنوایی ممکن است در یک ویا دو تا گوش بروز کند.
انواع آسیب شنوایی در کودک کم شنوا
انتقالی: این نوع آسیب شنوایی توسط انسداد یا بیماری در گوش بیرونی یا میانی( مسیر رسیدن صدا به گوش داخلی) ایجاد می شود. برای جبران کم شنوایی می توانند از سمعک استفاده کنند و یا از دارو یا جراحی استفاده نمایند
حسی_ عصبی: این نوع آسیب کم شنوایی کودکان ناشی از آسیب به سلول های حسی شنوایی داخل گوش داخلی و یا عصب شنوایی( عصب شماره 8) است. ممکن است شدت آسیب از متوسط تا عمیق باشد. یک شخص با آسیب کم شنوایی حتی با استفاده از تقویت کننده برای تقویت صداها ممکن است صداها را به صورت آشفته دریافت کند. پس استفاده از سمعک غیر ممکن می شود.
آمیخته: ترکیبی از دو نوع کم شنوایی انتقالی و حسی- عصبی که در گوش خارجی و میانی و داخلی رخ می دهد.
مرکزی: آسیب در عصبی که به مغز می رود یا سیستم عصبی مرکزی رخ می دهد.
علایم آسیب کم شنوایی کودکان یا ناشنوایی کودکان:
کودک کم شنوا به محرکات صوتی و یا صدا زدن اسمش پاسخ نمی دهد
هنگام درخواست تکرار چیزی که به کودک کم شنوا گفته میشود پاسخ نمی دهد.
کودکان کم شنوا یا ناشنوا در رشد گفتار تاخیر دارند
بالا بردن صدای تلویزیون و وسایل دیگر توسط کودک کم شنوا
چه مواردی در اتاق تقویت توجه شنیداری مورد درمان قرار می گیرد؟
در اتاق تقویت توجه شنیداری مواردی همچون توجه شنوایی، درک مطلب، هماهنگی بینایی و شنوایی، تمیز شنیداری، ادراک شنیداری، حافظه شنوایی،دقت شنوایی، تحلیل شنیداری، سرعت پردازش شنیداری و … مورد توجه قرار می گیرد.
که در زیر به توضیح هرکدام می پردازیم.
توجه شنوائی- توجه شنیداری شامل :
1) توجه انتخابی (توجه به یک محرک شنیداری از بین صداهای زمینه)
2) توجه پایدار (توانایی گوش دادن به یک صدا در طول زمان مشخص)
3)توجه انتقالی (توانایی انتقال توجه شنوایی از یک محرک شنیداری به محرک دیگر)
4) توجه اشتراکی (به صورت همزمان به دو محرک شنیداری توجه کند و پاسخ بدهد)
-تمیز شنیداری شامل
تشخیص تفاوت صداها، کلمات و هجاهای شنیده شده توسط کودک
-ادراک شنیداری- ادراک شنوایی
درک از کلمات و اصوات و جملات شنیده شده توسط کودک
-حافظه شنوایی- حافظه شنیداری
حافظه کودک با افزایش سن افزایش می یابد برای مثال در 3 سالگی 3 آتیم را به خاطر می سپارد و در 5 سالگی 5آیتم.
-تحلیل شنیداری
بتواند منظور فرد را از گفتار آن متوجه شود.
-سرعت پردازش شنیداری
بتواند با سرعت مناسب نسبت به سن خود به محرک های شنوایی ارائه شده عکس العمل نشان دهد.
لذا کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی تحت نظارت جناب آقای صابر با در نظر گرفتن کلیه آیتمهای شنوایی و طراحی برنامه مدون کامپیوتری و دیجیتالی به صورت گام به گام به تجهیز و راه اندازی اتاق تقویت توجه شنیداری اقدام کرده است. در طراحی این اتاق از دانش گفتار درمانی، کار درمانی و روانشناختی به صورت یکپارچه جهت ایجاد بهترین نتیجه درمانی در زمینه تقویت توجه شنیداری، دقت شنوایی و حافظه شنوایی استفاده شده است.
