یکپارچگی حسی در کودکان

یکپارچگی حسی روشی برای بررسی نحوه سازماندهی اطلاعات حسی در نورون­ها و ایجاد رفتار عملکردی می باشد.به زبان ساده تر یکپارچگی حسی سازماندهی کردن حواس به منظور استفاده کردن از آن­ها است. کاردرمانی حسی در زمینه درمان یکپارچگی حسی  در کودکان  و بهبود عملکرد فرد فعالیت می نماید. متخصصین کاردرمانی مرکز توانبخشی دکتر صابر با استفاده از ابزارهای ویژه حسی به بهبود یکپارچگی حسی می پردازند. سنسوری روم و اتاق SI از امکانات ویژه این مرکز می باشد که جهت بهبود عملکرد کودکان با اختلالات پردازش حسی و بیش فعالی، همچنین کودکان اوتیسم  مورد استفاده قرار می گیرد. تخته تعادل برقی، برج گردان ، وایت برد نوری ، سوند سویچ و… از ابزار های مفید این بخش می باشد. کودکان با اختلالات پردازش حسی می توانند از امکانات این مرکز جهت بهبود مهارت های حرکتی و یکپارچگی حسی استفاده نمایند.

یکپارچگی حسی در کودکان

یکپارچگی حسی دارای دو معنای رفتار زیستی و بالینی است:

1. معنای رفتارزیستی: روشی برای بررسی نحوه سازماندهی اطلاعات حسی در نورون­ها و ایجاد رفتار عملکردی
2. معنای بالینی: به اصول تئوری­ها، روش­های ارزیابی و استراتژی­های مداخله اشاره دارد.

مقدمه ­ای بر تئوری یکپارچگی حسی

– آیرز (پایه­ گذار تئوری یکپارچگی حسی) از عبارات یکپارچگی حسی، پاسخ تطابقی و پراکسیا برای نشان دادن نظر خود در مورد یکپارچگی حسی استفاده می­نمود.

– تعریف آیرز از عبارت یکپارچگی حسی: «Organization of Sensation for Use» (سازماندهی کردن حواس به منظور استفاده کردن از آن­ها). عبارت “For use” نماد آیرز است، زیرا پردازش حسی را به فعالیت­های فرد مرتبط می­سازد.

مفاهیم زیستی –عصب­ شناختی

نقش تجربیات حسی در رشد و عملکرد مغز

– درونداد حسی برای عملکرد مطلوب مغز ضروری است. مغز طوری طراحی شده که به طور مداوم اطلاعات حسی دریافت کند و اگر این اتفاق رخ ندهد عملکرد مغز دچار مشکل می­گردد.

– آزمایش­های اولیه در سال­های 1950 الی 1960 نشان دادند که اگر مغز به قدر کافی اطلاعات حسی دریافت نکند، به طور خودکار دروندادهایی خودانگیخته به شکل توهمات ایجاد کرده و محرک حسی تحریف شده­ای را از محیط ادراک می­کند.

– اگر کودک در دوره­ های طلائی رشد از تجربیات حسی محروم باشد، ارتباط ­های مغز و نورون­ها دچار ناهنجاری می­گردند و این امر بر رفتار کودک تاثیر گذاشته و عملکرد او را محدود می­کند.

– آیرز دروندادهای حسی را «تغذیه حسی» برای مغز نامید، مانند غذا برای بدن.

– ویلبارگر یک برنامه مداخله­ ای به نام «رژیم حسی» طراحی کرد، بدین معنا که کودک در طول روز با تجربیات و فعالیت­های حسی مواجه می­شود که با چالش­های یکپارچگی حسی نیز همراه هست.

– اگر مغز بیش از حد درونداد حسی دریافت کند، باعث ایجاد استرس در کودک می­گردد.

یکپارچگی حسی و پاسخ­های تطابقی

– مغز کودک به طور غیرفعال اطلاعات حسی را از محیط دریافت نمی­کند، بلکه به طور فعال مفیدترین این اطلاعات را از محیط انتخاب کرده و از آن برای رسیدن به اهداف خود استفاده می­کند. این امر نیازمند پردازش­های مغزی در یکپارچگی حسی است. زمانی که این پردازش­ها به خوبی صورت بگیرند کودک می­تواند در محیط یک عمل موفق و هدف- محور انجام دهد، که این همان پاسخ تطابقی است.

– زمانی کودک پاسخ تطابقی ایجاد می­کند که به خوبی از پس چالش­های محیط بربیاید. در واقع زمانی که مغز کودک به طور موثر بتواند اطلاعات حسی محیط را سازماندهی کند، پاسخ تطابقی ایجاد می­شود.

– یکپارچگی حسی منجر به ایجاد پاسخ تطابقی می­شود و پاسخ تطابقی ظرفیت مغز را برای یکپارچگی بیشتر، افزایش می­دهد. آیرز آموخته دوچرخه سواری را به عنوان یک مثال برای نشان دادن این پروسه مطرح کرد. کودک باید برای یادگیری چگونگی حفظ تعادل خود در دوچرخه­سواری، حواس مختلف بخصوص حواس وستیبولار و عمقی را با یکدیگر یکپارچه کند. زمانی که کودک در معرض افتادن قرار می­گیرد باید به سرعت حواس دیداری، وستیبولار و عمقی خود را به کار بگیرد و آن­ها را با یکدیگر یکپارچه کند تا بتواند پاسخ حرکتی مناسبی در جهت جلوگیری از افتادن ایجاد کند. در پی افتادن­های مکرر، کودک حواس خود را به تدریج یکپارچه می­کند تا در نهایت موفق می­شود به نحوی وزن خود را در دو طرف دوچرخه انتقال دهد تا تعادلش به خوبی حفظ شود. این پاسخ تطابقی باعث می­شود کودک به خوبی تعادل دوچرخه را حفظ کند و آن را براند.

– در ایجاد پاسخ تطابقی، کودک یک عامل فعال است نه غیر فعال و این پاسخ از درون کودک سرچشمه می­گیرد و هیچ چیز نمی­تواند کودک را مجبور به دادن این پاسخ کند. تنها می­توان محیط را طوری طراحی کرد که احتمال ایجاد پاسخ تطابقی در کودک بالاتر برود.

– آیرز «تمایل کودکان به تکامل یکپارچگی حسی از طریق پاسخ تطابقی» را سائق درونی نامید ومنشا آن را سیستم لیمبیک بیان کرد. (سیستم لیمبیک نقش مهمی در انگیزش و حافظه دارد).

پلاستی سیته نورونی

– پاسخ تطابقی باعث ایجاد تغییراتی در سیناپس­ها و مدارهای عصبی می­شود که این تغییرات، همان عملکرد پلاستی سیته مغز است.

– تعریف نوروپلاستی سیته: تغییرات بخصوص در ساختار و عملکرد نورون­ها که بیش از چند ثانیه باقی بمانند و مختص دوره زمانی معینی نباشند. عادت کردن، یادگیری­های تجربه محور، حافظه و ترمیم سلول­ها پس از آسیب همگی مثال­هایی از نوروپلاستی سیته هستند.

کاردرمانی حسی در کودکان با استفاده از قدرت نوروپلاستی سیته مغز کودکان و بهره گیری از روش های درمانی یکپارچگی حسی به بهبود مشکلات حسی کودکان کمک می نماید. خدماتی مانند سنسوری روم، اتاق بهبود مهارت های شنیداری و اتاق تاریک بینایی از جمله خدمات مفید مرکز اختلالات حسی کودکان دکتر صابر می باشد. یکپارچگی حسی همچنین از درمان‌هایی مانند فشار عمیق، برس‌کشی، جلیقه‌های وزنی و تاب‌بازی استفاده می‌کند. به نظر می‌رسد این درمان‌ها گاهی اوقات می‌توانند یک کودک مضطرب را آرام کنند. علاوه بر این، اعتقاد بر این است که درمان یکپارچگی حسی آستانه تحمل کودک را برای محیط‌های غنی از حس افزایش می‌دهد، انتقال‌ها را کمتر آزاردهنده می‌کند و رفتارهای مثبت را تقویت می‌نماید.

سوالات متداول:

1.رژیم حسی در درمان اختلالات پردازش حسی چیست؟

«رژیم حسی» بدین معنا است که کودک در طول روز با تجربیات و فعالیت­های حسی مواجه می­شود که با چالش­های یکپارچگی حسی نیز همراه هست و به این ترتیب اختلالات حسی او تعدیل می شود.

2. چرا کودک دچار مشکلات یکپارچگی حسی می شود؟

اگر کودک در دوره­ های طلائی رشد از تجربیات حسی محروم باشد، ارتباط ­های مغز و نورون­ها دچار ناهنجاری می­گردند و این امر بر رفتار کودک تاثیر گذاشته و عملکرد او را محدود می­کند و اختلال پردازش حسی ایجاد می کند.