اختلال عاطفی نوعی بیماری است که، در طول یک دورهی طولانی، با یک یا چند ویژگی نظیر ناتوانی در ایجاد ارتباط، افسردگی، رفتارهای نامناسب و… ظاهر میشود. این اختلال موجب اضطراب، گوشه گیری و بدخلقی کودکان می گردد. گفتاردرمانی اختلالات زبان در کودکان اضطابی با چالش های مختلفی روبرو می باشند. از این رو یک گفتاردرمان کودکان اضطابی باید آموزش های لازم را در زمینه رفتاردرمانی کودکان دیده باشد تا بتواند بهترین نتیجه درمانی را برای کودک رقم بزند. مرکز گفتاردرمانی کودکان دکتر صابر با استفاده از گفتاردرمانان مجرب در حیطه گفتاردرمانی کودکان به صورت تخصصی فعالیت می نماید. خدمات گفتاردرمانی در منزل از دیگر امکانات این مرکز در حیطه گفتاردرمانی کودکان است که موجب تسهیل روند درمان ارتباط زودهنگام کودک با درمانگران می شود.
اختلال عاطفی
اختلال عاطفی نوعی بیماری است که، در طول یک دورهی طولانی، با یک یا چند ویژگی زیر ظاهر میشود، و آن چنان چشمگیر است که عملکرد آموزشی کودک را به طور نامطلوبی تحت تاثیر قرار میدهد:
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
1) ناتوانی در یادگیری، که نمیتوان این ناتوانی را به عوامل ذهنی، حسّی، و یا جسمی نسبت داد.
2) ناتوانی در ایجاد و یا حفظ و تداوم روابط بین فردی رضایتبخش با همسن و سالان و آموزگاران.
3) انواع مختلف رفتارها و احساسات نادرست در شرایط طبیعی زندگی.
4) نوعی خُلق و خوی دلواپسی، و یا افسردگی معمولاً فراگیر.
5) تمایل به بروز علایم جسمی یا ترس در ارتباط با مسایل شخصی و یا مسایل مدرسه.
اصطلاح اختلال عاطفی، اسکیزوفرنیا را هم شامل میشود. این اصطلاح درباره ی کودکان ناسازگار به کار گرفته نمیشود، مگر این که مشخص شود که به اختلال عاطفی مبتلا هستند (دفتر ثبت فدرال، مأخذ آنلاین).
ویژگیهای اختلال عاطفی باید در سه جنبه ی کلی مورد ارزیابی قرار گیرد: تداوم (دیرش)، تعداد دفعات، و شدت وقوع ویژگیهای خاص این ناتوانی.
ویژگیهای تداوم اختلال عاطفی
1) مدت زمان تداوم رفتار متغیر است.
2) متخصصان بر این باورند که، مدت زمان تداوم رفتار در ارتباط با شرایط میتواند ناپایدار باشد، مثلاً بیماری و یا مرگ یکی از اعضای خانواده.
ویژگیهای تعداد دفعات اختلال عاطفی
1) تعداد دفعات وقوع رفتار متغیر است.
2) متخصصان بر این باورند که، تعداد دفعات وقوع رفتار در ارتباط با شرایط میتواند ناپایدار باشد. مثلاً: جدایی و یا طلاق پدر و مادر از یکدیگر.
ویژگیهای شدت اختلال عاطفی
1) شدت اختلال رفتار متغیر است.
2) متخصصان بر این باورند که، شدت اختلال رفتار در ارتباط با شرایط میتواند ناپایدار باشد، مثلاً: نداشتن مسکن، و یا تعداد دفعات نَقلِ مکان خانواده.
هنگامی که تداوم، تعداد دفعات، و شدت اختلال، موضوع مورد بحثی باشد، طبق تشخیص متخصصان مربوطه، پیش از تکمیل دقیق شیوههای روند درمان، میتوان دانشآموز را تحت خدمات حمایتی خاص (بحران) قرار داد.
نتیجه گیری برای گفتاردرمانی کودکان مضطرب
کودک مبتلا به اختلال عاطفی، با کودکان مبتلا به سایر ناتوانیها، یعنی کودکانی که احتمالاً ادا درمیآورند، باعث ناآرامی در کلاس به ویژه در برنامه های آموزش عمومی میشوند، تفاوت دارد (اسمیت و همکاران 1998).
برای اینکه گفتاردرمانها بتوانند برنامه ی درمان گفتار و زبان کودک مبتلا به اختلال عاطفی را به طور موفقیت آمیزی اجرا کنند، باید در رفتار درمانی مهارت داشته باشند. قوانین نظم و ترتیب و رفتار در جلسه ی درمانی، هم برای برنامه های عمومی، و هم برای برنامه های اختصاصی سودمندند. هدف نهایی برای گفتاردرمانی کودکان اضطرابی این است که، با پیش بردن رفتار درمانی، درمان را پشتیبانی نماید. بخشی از ملاحظات برای ایجاد و تداوم رفتار مناسب، توسط زابِل و زابِل بررسی شده است. آنها اهمیت محیط فیزیکی را در ایجاد نظم و ترتیب شرح دادهاند. به عنوان مثال، این پژوهشگران بیان داشته اند که، توجه به چیدمان مناسب صندلی ها، یکی از روشهای سودمند برای ایجاد رفتار مناسب است. به علاوه گزارش شده است که، برنامه های پیشگیری کننده دربارهی بالا بودن انتظارات قوانین، تقویت کننده های مثبت، و نظم و ترتیب در برنامه، برای ایجاد و حفظ رفتار مناسب در کلاس مهم میباشند. گفتاردرمانها را تشویق میکنیم تا به منظور کمک به ایجاد و حفظ رفتارهای مناسب در کودکان مبتلا به اختلال عاطفی، به کارگیری قواعد کلاس درس، چیدمانهای مناسب محیط فیزیکی، و راهکارهای بازدارندهی رفتار را با یکدیگر ادغام نمایند. البته، گفتاردرمانی باید با آموزگار کلاس درس همکاری کند تا به منظور کمک به برنامه های رفتار درمانی کاربردی برای کودکی که در برنامه ی کلاس درس شرکت میکند، و همچنین برای کودکی که در برنامهی درمان گفتار و زبان شرکت مینماید، به ثبات دست یابند و مورد حمایت قرار گیرند.
گفتاردرمانی کودکان مضطرب در مدرسه
به عنوان یک گفتاردرمانگر که سال‌ها با کودکان مضطرب کار کرده‌ام، می‌دانم که مدرسه میتواند همزمان هم چالش‌برانگیزترین و هم transformativeترین محیط برای این عزیزان باشد. اضطراب در کودکان مضطرب اغلب خود را در قالب اجتناب از صحبت کردن، لکنت هیجانی، یا حتی سکوت انتخابی نشان میدهد. اینجا دقیقاً همان جایی است که همکاری مثلثی بین گفتاردرمانگر، معلمان و والدین نه یک انتخاب، بلکه یک ضرورت مطلق است.
چرا مدرسه چنین نقشی حیاتی دارد؟
کودک مضطرب در کلاس درس با سه چالش روبروست:
۱. اضطراب عملکردی: ترس از قضاوت شدن هنگام خواندن یا پاسخ‌دهی
۲. اضطراب اجتماعی: فشار همسالان و محیط گروهی
۳. بار حسی: سروصدای محیط، نورها و شلوغی که پردازش گفتار را دشوار میکند.
راهکارهای عملی برای ایجاد محیط حمایت‌گر:
الف) نقش معلمان (پیش‌نیازهای کلیدی):
ایجاد “قوانین گوش دادن” در کلاس: مثلاً “وقتی کسی حرف می‌زند، چشم‌هایمان به اوست”
استفاده از سیستم همراهی (Buddy System): معرفی دوست حمایت‌گری که کودک در فعالیت‌های گروهی کنار او باشد
دادن انتخاب زمان پاسخگویی: “دوست داری الان جواب بدی یا بعد از زنگ تفریح؟”
ب) مداخلات گفتاردرمانی در مدرسه:
اجرای جلسات کوتاه ۱۵ دقیقه‌ای در محیط آشنا (کتابخانه یا اتاق مشاوره) به جای کلینیک
آموزش تکنیک‌های تنفسی دیافراگمی همراه با حرکات فیزیکی (مثل فشردن توپ استرس هنگام بازدم)
استفاده از ابزارهای ارتباطی جایگزین (AAC) موقت مانند کارت‌های تصویری تا زمان کاهش اضطراب
پ) نقش والدین (پل ارتباطی خانه و مدرسه):
ساخت “کتابچه گفتگو” با عکس محیط مدرسه: پیش‌بینی موقعیت‌های گفتاری (پرسش از معلم، بازی با همکلاسی)
تمرین بازی‌های نقش‌آفرینی در خانه: ایفای نقش معلم یا همکلاسی در شرایط کم‌استرس
استفاده از زبان توصیفی غیرمستقیم: به جای “امروز بلندخوانی کردی؟” بگویید: “امروز کتاب قشنگی درباره فضا دیدم!”
سوالات متداول:
1-چگونه تماشای بیش‌ازحد صفحه‌نمایش (Screen Time) میتواند اضطراب گفتاری کودکان را تشدید کند؟
نور آبی صفحات دیجیتال با اختلال در ترشح ملاتونین، کیفیت خواب را کاهش میدهد که خود محرک افزایش اضطراب است. از سوی دیگر، محتوای سریع و هیجان‌انگیز رسانه‌ها، “تحمل انتظار” را در مکالمات روزمره پایین آورده و باعث میشود کودک در گفت‌وگوهای واقعی با قطع کلام دیگران یا فرار از موقعیت‌های چالش‌برانگیز واکنش نشان دهد. گفتاردرمانگران توصیه می‌کنند حداکثر ۱ ساعت استفاده کنترل‌شده از صفحه‌نمایش با فاصله ۲ ساعته قبل از خواب همراه با جایگزینی بازی‌های فیزیکی تعاملی صورت پذیرد.
2-کودکم هنگام اضطراب نوک زبانش می‌گیرد! آیا این طبیعی است؟
نه، این حالت (tongue thrust) اغلب نشان‌دهنده اضطراب زیاد است که گفتاردرمانگر با تمرینات ساده‌ای مثل “بازی لیوان پر بادکنک” آن را درمان میکند.