خیلی از والدین برای اولین بار زمانی درمورد مشکلات پردازش حسی یاد می‌گیرند که دنبال کمک می‌گردند چون کودک آنها مراحل تکاملی مثل سینه‌خیز رفتن و صحبت کردن را طبق برنامه طی نکرده است. ممکن است مشکلات حسی برای دیگران تا زمانی که کودک مدرسه را شروع می‌کند، آشکار نباشد. علائم اختلال حسی باید توسط متخصص درمان اختلال پردازش حسی تشخیص و به درستی بررسی شود. علایم اختلال پردازش حسی در هر کودکی متفاوت است و از بیش حسی تا کم حسی می تواند متغییر باشد. تشخیص صحیح و طرح درمان مناسب در بهبود مشکلات این کودکان بسیار موثر می باشد. مرکز کاردرمانی و گفتاردرمانی حسی دکتر صابر در حیطه ارائه درمان های پیشرفته حسی فعالیت می نماید. از خدمات توانبخشی مرکز دکتر صابر می توان به اتاق ماساژ درمانی، سنسوری روم، اتاق تاریک بینایی، اتاق مهارت های شنیداری و کاردرمانی یکپارچگی حسی اشاره نمود که در کنترل علائم اختلال حسی در کودکان بسیار مهم می باشد.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
علایم اختلال حسی در کودکان
علائم اختلال حسی در کودکان طیف گسترده ای دارد و ممکن است از یک حساسیت لمسی به نوع خاصی از پارچه تا یک حساسیت شدید در عدم تحمل لمس شدن متفاوت باشد. ممکن است مشکلات حسی برای دیگران در چندین حس به صورت همزمان وجود داشته باشد و موجب بی قراری و بروز علائمی شبیه به بیش فعالی در کودک گردد. کودک آرامی که در منزل راحت و خوشحال بود ممکن است توسط نورها، صداها و فعالیت درکلاس درس همراه با افزایش انتظارات رفتاری و تحصیلی دچار مشکل شود. والدین ممکن است از ارزیابی تکاملی با ترس دوری کنند اما شاید پیش‌بینی تشخیص‌های حرکت ظریف، حرکت درشت یا تأخیر گفتاری و یا بعضی اوقات خیلی جدی‌تر مثل اوتیسم یا اختلال توجه به مبهم بودن تشخیص اختلالات پردازش حسی اضافه شود.
نکته قابل توجه در این میان تشخیص به موقع و دقیق اختلالات حسی در کودکان است که باید توسط یک متخصص توانبخشی کودکان انجام پذیرد. بررسی دقیق روند رشد کودک و تشخیص علایم اختلال پردازش حسی و شدت اختلال در کودکان در مرکز تخصصی دکتر صابر به دقت انجام می گیرد و روند درمان متناسب با مشکلات کودکان برنامه ریزی می شود. زمانی که والدین اولین بار می‌فهمند که کودکشان به صورت عادی رشد نمی‌کند، گفتن حتی مقداری از آن به طور وحشتناکی ناراحت‌کننده است. حتی زمانی که فقط مشکل علائم پردازش حسی وجود دارد و هیچ تشخیص اضافی مطرح نیست، والدین ممکن است مضطرب و سردرگم شوند. این موضوع چه معنی برای آینده کودک دارد؟ آیا او در مدرسه احساس حقارت خواهد کرد؟ آیا او سرانجام با کسی دوست می‌شود؟ آیا زندگی روزانه همیشه یک کشمکش خواهد بود؟ آیا آنها کاری انجام داده‌‌اند که این شرایط ایجاد شده است؟ آیا میتوانند مشکل او را حل کنند؟
بعضی اوقات خیلی از علایم اختلال پردازش حسی مشخص و مشکل‌ساز هستند مثل بیش‌حسی به صداها و بافت‌های مشخص- ممکن است چیزی باشد که والدین نیز تجربه می‌کنند. بنابراین ممکن است کاملا عادی به نظر برسند. اغلب سیب وقتی از درخت می‌افتد، زیاد از آن دور نمی‌شود. دنیایی که ما به سادگی آن را درک می‌کنیم دنیای ماست.
تمام والدین از اطمینانی که دلسوزانه به آنها داده می‌شود نفع می‌برند. خوشبختانه امروزه مداخلات مؤثر و روش‌ها و ابزارهای کاربردی فراوانی وجود دارد که آنها را یاری خواهد کرد تا مشکل کودک را درک کنند و به فرزندانشان برای غلبه بر چالش‌ها کمک کنند.
کودک را برای موفقیت آماده کنید
فرزندپروری یک کودک با مشکلات حسی به معنای برنامهریزی در وقت‌های اضافه، داشتن مقداری صبر و شکیبایی و خلاقیت و انعطاف‌پذیری می‌باشد. اگرچه هر کودکی متفاوت است، روش‌های زیر برای اکثر کودکان با مشکلات پردازش حسی کمک‌کننده خواهد بود.
افزایش پیش‌بینی پذیری و کنترل در کودکان
کودکانی که با مشکلات حسی کشمکش دارند همیشه اطلاعات دقیق و قابل‌اطمینان درمورد بدنشان و مکانشان در محیط را دریافت نمی‌کنند و قابلیت پیش‌بینی و حس کنترل در زندگی خود را ندارند. اگرچه اکثر کودکان کارهای معمول مثل خواندن کتاب داستان تکراری هنگام خواب در هر شب را دوست دارند، اکثر کودکان با اختلالات پردازش حسی برای جلوگیری از بیش‌تحریکی و مضطرب شدن نیاز به این دارند که چه برنامه‌ای قرار است اتفاق بیفتد.
این مسئله ممکن است به فراهم کردن جدول بینایی و کلامی کمک کند. بنابراین کودک با علایم اختلال پردازش حسی اکنون می‌داند که چه انتظاری وجود دارد و انتقال بین فعالیت‌ها را بهتر میتواند تحمل کند. یک کودک ممکن است در انجام تمام کارهای قبل از مدرسه مشکل داشته باشد. برنامه‌ی صبحگاهی میتواند شبیه به این باشد.
*بیدار شدن در ساعت ۷ صبح
*شرکت در فعالیتهای رژیم حسی صبحگاهی
*مسواک زدن دندان‌ها، شستن صورت، شانه زدن موها
*لباس پوشیدن
*گذاشتن کوله‌پشتی در جلو در
*خوردن صبحانه
*گذاشتن ظرف‌ها در سینک ظرف‌شویی
*سوار اتوبوس شدن در ساعت ۱۵/۸ صبح
اگر والدین بعد از اینکه کودک را از مدرسه آوردند کارهای زیادی دارند که انجام بدهند، میتوانند به همراه کودک یک برنامه‌ی نوشته‌شده را مرور کنند. اگر کودک هنوز توانایی خواندن ندارد والدین میتوانند تصاویری را بکشند و یا به آن عکس‌هایی را ضمیمه کنند. سپس باید به همراه هم این برنامه را مرور کنند و بر مراحل انجام آن قبل از اینکه کودک به مدرسه برود تأکید کنند. بعد از مدرسه ما به خشکشویی می‌رویم، سپس سوپرمارکت و پست‌خانه و در نهایت به مدت یک ساعت به پارک می‌رویم.
کودک نیز میتواند از یک فهرست نوشته‌شده یا مصور برای بعد از مدرسه نیز بهره ببرد:
*ساعت ۳ بعدازظهر برگشتن از مدرسه
*میان‌وعده
*خشکشویی
*سوپرمارکت
*پست‌خانه
*پارک
*ساعت ۳۰/۵ بعد از ظهر نوشتن تکالیف
*ساعت ۳۰/۶ بعد از ظهر خوردن شام
*ساعت ۳۰/۷ بعد از ظهر مطالعه تکالیف
*ساعت ۳۰/۸ بعد از ظهر دوش گرفتن
*ساعت ۹ شب خوابیدن
اجتناب از برنامه‌های زیاد
اگر کودک با تغییر زیاد از یک فعالیت به فعالیت دیگری دچار مشکل شود، والدین باید از برنامهریزی فعالیتهای زیاد پرهیز کنند و این را درنظر بگیرند که رفتن به زمین بازی در اول برنامه عملا کودک را قادر می‌سازد تا برنامه را بهتر تحمل کند و نهایتاً صرفه‌جویی در زمان، کاهش سختی و سردرد از لحاظ مدیریت کردن رفتارهای واکنشی ناخواسته را در پی دارد.
مشکلات حس عمقی
- حس عمقی: اطلاعات از عضلات و مفاصل درباره موقعیت بخشهای بدن به مغز می‌رساند.
- کودکانی که نمی‌توانند اطلاعات لازم را درباره وضعیت بدن دریافت کنند (یعنی حس عمقی ضعیف دارند) اغلب دست و پا چلفتی و حواس پرت بنظر می‌آیند.
- اغلب کسانیکه حس عمقیشان دچار مشکل شده به سرنخهای بینایی یا سایر استراتژیهای شناختی تکیه می‌کنند (مانند بیان شفاهی)
- سایر علائم کسی که مشکل حس عمقی دارد:
- به کار بردن نیروی بسیار کم یا بسیار زیاد برای نوشتن، دست زدن، راه رفتن و تایپ کردن
- خراب کردن و پرت کردن اسباب بازی‌ها / زدن دیگران / دربارهی فضای بدن خود قضاوت نادرست دارند
- مشکلات حس عمقی اغلب در کودکان ASD دیده می‌شود، و مشکلات پراکسی این کودکان هم ناشی از همین حس است.
- اغلب کودکانی که حس عمقیشان دچار مشکل شده است نیاز دارند که به پوستشان فشار زیادی وارد شود و کامپرشن و ترکشن مفاصل با فشار زیادی انجام شود. کودکی که این رفتار‌ها را نشان می‌دهد رفتارش اشتبا‌هاً به عنوان کودک آشوبگر تلقی می‌شود. کودک این رفتارهای حس طلبانه را انجام می‌دهد تا فیدبک اضافی در مورد وضعیت بدنش بدست آورد.
مشکلات ادراک بینایی
- درک بینایی فاکتور مهمی برای فعالیتهای حرکتی ظریف و بازیهای ساختاری است.
- کودکانی که مشکلات ادراک بینایی دارند: اغلب ادراک ضعیف لامسه و دیس پراکسيا دارند.
- کودکان ASD توانایی دیدن جزییات زیاد اشیا را دارند. بنابراین در مشاهده ویژگیهای کلی و مشاهده محرک متحرک دیداری مشکل دارند (یعنی شیای که در حال حرکت است)
سایر مشکلات ادراکی
در کاردرمانی حسی به بررسی مشکلات ادراکی کودکان پرداخته می شود.
- درک حرکت در فضا نیازمند یکپارچگی اطلاعات وستیبولار، بینایی و عمقی است.
- کسانی که مشکل وستیبولار دارند، حس عمقیشان هم تحت تأثیر قرار می‌گیرد.
*مهم: مشکل ادراک شنیداری اگر به تنهایی وجود داشته باشد جز مشکلات یکپارچگی حسی نیست، اما اگر مشکل شنیداری با اختلالات زبان همراه باشد نشانهای از مشکلات SI است.
مشکلات حس وستیبولار
- به مشکل در عملکردهایی که به طور نزدیکی همراه سیستم وستیبولار هستند.
- واژههایی که برای این مشکل تعریف شده است:
Postural & bilateral integration
Vestibular bilateral integration (VBI)
Bilateral integration & sequencing (BIS)
Vestibular bilateral integration and sequencing (VBIS)
راهکارهایی در زمینه کنترل علائم حسی
کودکان با مشکلات حسی اغلب در تغییر از یک فعالیت به فعالیت دیگر مشکل دارند. چون آنها توسط تحریکات حسی خیلی زیاد حواسشان پرت می‌شود، این مسئله ممکن است باعث شود که کمی طول بکشد تا در فعالیت مستقر شوند. برای مثال فقط زمانی که نزدیک به تمام کردن ساختن برج و یا نقاشی اسب هستند، زمان متوقف شدن فعالیت است.
به والدین، معلمان و دیگران آموزش دهید که به کودکان اجازه دهند که بدانند ۳۰ دقیقه برای بازی و فعالیت وقت دارند، سپس بعد از ۱۵ دقیقه، ۱۰ دقیقه و ۵ دقیقه هشدار بدهید. چون کودکان به شدت آگاهی کمی از زمان دارند، یک زمان‌سنج ممکن است کمک‌کننده باشد. متوجه زمان‌سنج‌های با صدای خیلی آزاردهنده باشید یا کودک ممکن است وقت را از دست بدهد و فعالیت را تمام کند چون درمورد صدای قریب الوقوع مضطرب است. یک زمان‌سنج مصور مثل time timer بهترین کاربرد را برای خیلی از کودکان دارد.
این زمان‌سنج که حداکثر برای یک ساعت میتواند تنظیم شود، یک صفحه‌ی قرمز و گرد دارد که هنگامی که زمان سپری می‌شود به آرامی کوچک و جمع می‌شود.
تأمین انتخاب‌های قابل‌قبول
والدین میتوانند با فراهم کردن برخی امتیازها حس کنترل را به کودکان بدهند. هنگام شام به جای اینکه به کودک بگویند او باید مقداری سبزی بخورد، والدین میتوانند انتخاب بین بروکلی یا نخودفرنگی شیرین را پیشنهاد بدهند. مسواک زدن دندان‌ها یک انتخاب نیست اما والدین میتوانند طعم‌های مختلف خمیر دندان را فراهم کنند.
چرا تشخیص به‌موقع علائم اختلال حسی اهمیت دارد؟
تشخیص زودهنگام علائم اختلال حسی یکی از کلیدهای اصلی موفقیت در درمان است. مغز کودک در سال‌های ابتدایی زندگی، انعطاف‌پذیری بالایی دارد. اگر مداخلات کاردرمانی به‌موقع شروع شوند، مسیر رشد حسی و عصبی کودک میتواند اصلاح شود. متأسفانه بسیاری از والدین نشانه‌های اولیه مانند ترس کودک از صدا، واکنش‌های افراطی به لمس یا بی‌تفاوتی به محرک‌های محیطی را نادیده می‌گیرند و تصور می‌کنند که کودکشان لوس یا متفاوت است.
عدم تشخیص به‌موقع میتواند به مشکلاتی در یادگیری، رفتارهای اجتماعی، و حتی رشد حرکتی منجر شود. کودکانی که پردازش حسی ضعیفی دارند، ممکن است در کلاس درس تمرکز نکنند یا در بازی با همسالان با مشکل مواجه شوند. با تشخیص زودهنگام و شروع کاردرمانی، میتوان جلوی بروز این اختلالات ثانویه را گرفت. بنابراین، اگر والدین یا مربیان علائمی از اختلال حسی را در کودک مشاهده کردند، بهتر است سریعاً به متخصص کاردرمانی مراجعه کنند.
سوالات متداول:
1-چه عواملی باعث اختلال پردازش حسی میشوند؟
علت دقیق SPD هنوز مشخص نیست اما ژنتیک، تولد زودرس، آسیبهای مغزی، یا تأخیر در رشد عصبی میتوانند از عوامل تأثیرگذار باشند. عوامل محیطی مانند نبود تجربههای حسی متنوع نیز میتواند در ایجاد آن نقش داشته باشد.
2-آیا میتوان تمریناتی برای کمک به کودک در خانه انجام داد؟
بله، تمریناتی مانند ماساژ، بازیهای حسی (با شن، آب، خمیر)، پریدن روی ترامپولین، پوشیدن لباسهای وزنهدار و فعالیتهای چرخشی میتوانند در خانه نیز انجام شوند، البته با برنامهریزی و زیر نظر کاردرمانگر.