کاردرمانی شنیداری یکی از قسمت های مهم در روند درمان کودکان اختلال یادگیری است که در مرکز درمان اختلال یادگیری دکتر صابر انجام می شود. کاردرمانی و گفتار درمانی در حیطه اختلال یادگیری در سالهای اخیر پیشرفت داشته است. مشکلات توجه شنیداری و حافظه شنیداری از مشکلات شایع کودکان اختلال یادگیری می باشد که موجب اختلال در روند یادگیری و ادراک کودکان در حیطه آگاهی واجی و تمیز شنیداری می گردد.تمرینات توجه شنیداری در کودکان و حافظه شنیداری در کاردرمانی شنیداری در کنار گفتار درمانی کودکان اختلال یادگیری می تواند در روند درمان این کودکان موثر باشد.
جهت تماس با مرکز درمان اختلال یادگیری، کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
کاردرمانی شنیداری در کودکان اختلال یادگیری
در بخش کاردرمانی شنیداری راهبردهایی برای فراهم آوردن امکاناتی جهت تجربه های یادگیری پیش دبستانی توصیه می شود. این فعالیت ها شامل
۱ – فعالیت های آگاهی از نظام صوتی و ادراک شنیداری
2- فعالیت های ادراک دیداری
۳- فعالیتهای ادراک بساوایی به حرکتی
۴- فعالیت هایی به منظور انسجام یافتگی دستگاه های ادراکی است.
فعالیت های آگاهی واجی و ادراک شنیداری
بسیاری از کودکان دچار اختلالات یادگیری برای کسب مهارت های شنیداری نیاز به آموزش های خاص دارند. در این قسمت به بحث درباره آگاهی واجی،توجه شنیداری،تمایز شنیداری و حافظه شنیداری می پردازیم.
آگاهی واجی
برای موفق شدن در مراحل آغازین خواندن،کودک باید توانایی شنیدن صدای هر یک از واژه های زبان را داشته باشد و نیز باید بفهمد که واژه های شنیده شده ترکیب این صداهای منفرد در قالب واژه هاست.
شعرهای کودکستانی: شعرهای کودکستان ای را برای کودک بخوانید. ضمن آنکه او به تصاویر نگاه می‌کند بر قافیه های شعر تاکید کنید. کودکان از تکرار چندین بار شعرهای کودکستانی لذت میبرند. گاهی کلمه هم قافیه را نگویید و از کودک بخواهید آن کلمه را بگوید. به طور مثال (پاییزه، پاییزه، برگ درخت….)
واژه های قافیه دار: قافیه پردازی برای کودکان پیش دبستانی بازی لذت بخشی محسوب می شود. ترانه های موزون و شعرهای کودکستانی منابع موجود برای فعالیت های قافیه دار است. رافی خواننده مجموعه ای از نوار های شاد دارد که در میان کودکان خردسال خواهان زیادی پیدا کرده است. از کودکان سوال می شود کدام یک از این آواز ها خیلی خنده دار است. (آیا شما تا حالا مگسی را دیده‌اید که کراواتی را ببوسد؟) دنبال کردن این بازی می تواند کودک را به فکر واژه های هم قافیه دیگری بیاندازد که میتوان جایگزین واژه های شعر کرد. برای واداشتن گروهی از کودکان پیش دبستانی به فکر کردن می توان پرسید: (آیا تا حالا دیده اید که یک قلاب کتابی را ببوسد؟) یا ( آیا تا به حال مادر بزرگی را دیده‌اید که لباس خواب را ببوسد؟) اینها همه روش هایی لذت بخش برای آگاهی از نظام صوتی است.
توجه شنوایی و تفکیک صداها در واژه ها: برای کمک به کودکان در تشخیص صدا های موجود در کلمه های گفته شده،کارتی را که تصویری بر آن است که اسمش کلمه ای کوتاه محسوب می شود جلو کودک بگذارید.یک مستطیل هم زیر تصویر بکشید و آن را به تعداد واج های موجود در کلمه تقسیم کنید. از کودک اختلال یادگیری بخواهید اسم تصویر را آرام بگوید. هر صدایی که تلفظ می شود روی یکی از مستطیل ها یک ضربه بزنید.
شمارش صداها: چیزهایی مثل چوب های بستنی یا چوب های معاینه حلق تهیه کنید. روی کارت کلمه ای کوتاه را همراه با تصویر مصداق آن بنویسید. کلمه های دیگری را با همان تعداد حروف از نظر صداها (به طور مثال،کار/شاد/لامپ) به کار ببرید. برای شمارش صداها،کلمه را آرام بگویید و از کودک بخواهید با ضربه زدن برای هر صدا تعداد صداهای آن را بشمارد. تعدادی از کارت ها را می توان هم با تصویر و هم با کلمه درست کرد. و تعداد دیگری را فقط با تصویر.
معما های قافیه دار: کاردرمان مجموعه‌ای از کلمات را انتخاب می‌کند که یکی هم قافیه با سر و بقیه هم قافیه با چانه باشد. معما به گونه ای مطرح می‌شود که جواب آن یا هم قافیه با سر باشد یا با چانه. کودکان به عضوی از بدن خود که هم قافیه با جواب معما ست اشاره می‌کنند. به طور مثال، ( وقتی پرندگان گرسنه هستند،می خورند) کودکان به چانه هایشان اشاره می کنند زیرا هم قافیه با دانه است. این تمرین را با بخش‌های دیگر بدن،کلمه هایی که هم قافیه با دست یا زانو یا بازو و یا ساق پاست تکرار کنید.
جایگزین کردن صدا: این فعالیت دشوارتر از فعالیت قافیه سازی است. یکی از ترانه‌های رافی که روی نوار ضبط شده است،(سیب ها و موز ها) نام دارد،که کودکان خردسال خیلی آن را دوست دارند و برای جایگزینی باجه ها از آن استفاده می‌شود.
حذف صدا ها: ضمن این فعالیت کودکان یاد می‌گیرند کلمه‌ای را پس از حذف یکی از صداهای آن بگویند و آن کلمه را بدون آن صدا تلفظ کنند. به طور مثال برای حذف یک هجا به کودک اختلال یادگیری می گوییم: بگو زمین بازی. حالا آن را بدون بازی بگو. این تکلیف وقتی یک واج حذف شود مشکل تر می شود. مثلاً به کودک می گوییم: بگو توپ. حالا آن را بدون ت بگو. بگو انبوه . حالا آن را بدون ن بگو.
تشخیص صداهای اول کلمه. سه کلمه- مثلاً فضانورد،کوه و دوچرخه- به کودک گفته می‌شود،سپس او باید بگوید کدام کلمه اولش مثل اول کلمه کاج است. از کودک اختلال یادگیری بخواهید فکر کند چه کلماتی اولش مثل اول کلمه تاب است. تصاویر کلماتی را که اولش مثل اول کلمه تاب است،یا تصاویر کلماتی را که با صدای ت شروع می‌شود،پیدا کند. به او تصویر ۳ شی مختلف (مثلاً گلابی،توپ و ماشین) را نشان دهید و از او بخواهید تصویری را که اولش مثل کلمه تاب است پیدا کند.
ترکیب کردن حروف بی صدا،دو حرف هم صدا،حروف آخر کلمه ها و حروف صدادار: فعالیت های مشابهی را میتوان برای کمک به یادگیری کودکان اختلال یادگیری تدوین کرد تا درک شنیداری آنها تقویت شود و بتوانند بین آوا های مختلف تمایز قائل شوند.
ترکیب صداها: صداهای واژه ای را به طور جداگانه تلفظ کنید و از کودک بخواهید با ترکیب صداها آن کلمه را بگوید. به طور مثال با م ، َ ، ن ، کلمه مَن را بسازد و بگوید.
توجه شنیداری در کودکان اختلال یادگیری
تمرینات توجه شنوایی از موارد مهم در درمان اختلال یادگیری است، تمرینات توجه شنیداری شامل موارد زیر است
گوش دادن به صداها: کودکان اختلال یادگیری چشم هایشان را می بندند و به صداهای اطراف گوش می‌دهند. به طور مثال،به صدای ماشین ها،هواپیما،حیوان ها و سایر صداهای بیرونی و صداهای اتاق مجاور.
صداهای ضبط شده: صدای هواپیما،قطار،حیوان ها و زنگ را میتوان ضبط کرد،سپس برای کودک اختلال یادگیری در کلاس های کاردرمانی شنیداری پخش کرد و از آنها خواست که صداها را تشخیص دهند.
تشخیص صدا هایی که معلم تولید می کند: کودکان چشم هایشان را می‌بندند و صداهایی را که کاردرمان شنیداری ایجاد می‌کند نام میبرند. مثالهایی از این صداها شامل انداختن مداد روی زمین،پاره کردن ورق کاغذ،استفاده از منگنه،بالا و پایین زدن توپ،امام صادق تراشیدن مداد،ضربه زدن به لیوان،باز کردن پنجره،خاموش کردن چراغ،ورق زدن کتاب،بریدن چیزی با قیچی،باز کردن کشو،صدای جرینگ جرینگ پول سکه ای و نوشتن با گچ روی تخته سیاه.
تشخیص صدای خوراکی ها: از کودک اختلال یادگیری بخواهید به صدای انواع خوراکی ها مثل کرفس،سیب یا هویج هنگام خوردن، بریدن یا خرد کردن گوش کنند.
تشخیص شی از طریق صدای به هم خوردن آن: برای تقویت توجه شنوایی کودکان مواد کوچک و سفتی نظیر سنگریزه ها،دانه های نخود و لوبیا،گچ،نمک،ماسه یا برنج را داخل ظرف هایی بریزید و در آنها را ببندید. کودکان اختلال یادگیری باید با تکان دادن ظرف و گوش کردن به صدای آن،شی داخل ظرف را تشخیص دهند.
گوش کردن به نمونه‌های صدا: کودکان اختلال یادگیری چشم‌هایشان را می‌بندند یا طوری قرار می‌گیرند که به طرف کاردرمان نباشد. کاردرمان شنیداری، دست هایش را به هم میزند،ضربه هایی به طبل میزند،یا توپی را چند بار به زمین میزند. می توان صدا را با آهنگ خاصی ایجاد کرد- مثلاً آهسته،سریع،سریع. از کودک اختلال یادگیری خواسته می شود تعداد ضربه های نواخته شده را بگویند یا نمونه های اجرا شده را تکرار کنند.
تمیز شنیداری در کودکان اختلال یادگیری
توجه شنیداری نزدیک یا دور: کودک با اختلال یادگیری با چشمان بسته باید تشخیص دهند صدا از کدام قسمت اتاق می آید و آیا نزدیک است یا دور.
توجه شنیداری در تشخیص صدای بلند یا آهسته: به کودک اختلال یادگیری کمک کنید که بین صداهای بلند و آهسته ای که معلم ایجاد می‌کند تمایز قائل شوند.
توجه شنوایی در تشخیص زیر و بمی صدا: کودک اختلال یادگیری باید یاد بگیرند تفاوت بین صداهای زیر و بمی را که معلم ایجاد می کند تشخیص دهند.
کشف صدا: یکی از کودکان اختلال یادگیری جعبه موسیقی یا ساعتی را که تیک تاک می‌کند مخفی می‌کند و بقیه سعی می‌کنند از روی صدا محل آن را پیدا کنند.
توجه شنیداری و دنبال کردن صدا: کاردرمان یا یکی از کودکان اختلال یادگیری در خارج اتاق راه میرود و سوت میزند.بقیه کودکان باید سعی کنند از روی صدا محل منبع صدا را تعقیب کنند.
حدس زدن با چشم بسته: یکی از کودکان اختلال یادگیری گروه بازی چیزی می‌گوید یا صدای حیوانی را در می آورد.دانش‌آموزی که چشمش بسته است باید حدس بزند صدا متعلق به چه کسی است.
حافظه شنیداری در اختلال یادگیری
تمرینات حافظه شنوایی:پنج یا شش شی را جلو دانش آموز بگذارید و از او بخواهید که خواسته های شما را به همان ترتیب اجرا کند: مکعب سبز را روی دامن جین،گل زرد را زیر صندلی جان و توپ نارنجی را داخل جامیزی جو بگذار. همزمان با فعال‌تر شدن حافظه شنیداری دانش آموز می توان تعداد خواسته‌ها را بیشتر کرد.
اجرای دستور ها: به کودک اختلال یادگیری چند تکلیف ساده بدهید که انجام دهد. به طور مثال،یک مربع قرمز بزرگ روی کاغذ بکشد، یک دایره کوچک سبز زیر مربع رسم کند و سپس با یک خط سیاه دایره را به گوشه راست بالایی مربع وصل کند. این دستورها را میتوان ضبط کرد و در مرکز اختلال یادگیری به کمک گوشی به کارشان گرفت.
حافظه شنوایی و به خاطر سپردن فهرست اعداد یا واژه ها: به کودکان اختلال یادگیری کمک کنید تا به درستی از اعداد یا واژه های ساده را به خاطر بسپارد. فعالیت را با دو عدد یا دو واژه شروع کنید و از او بخواهید تکرار کند. وقتی کودک اختلال یادگیری موفق شد که این تکالیف را انجام دهد به تدریج در فهرست مذکور بیفزایید. در ابتدا با استفاده از یادآوری کمک کننده ای دیداری به شکل تصویر ممکن است مفید باشد.
شعرهای کودکستانی: از کودکان بخواهید ترانه ها و شعرهای کودکستانی را به خاطر بسپارند و با ضرب گرفتن با انگشتان آنها را بخوانند.
مجموعه اعداد: مجموعه ای از اعداد به کودک اختلال یادگیری بدهید و از او سوال هایی درباره این مجموعه بکنید. مثلا( چهارمین عدد این مجموعه را بنویس: ۴، ۹، ۱، ۸، ۳، ) دستورالعمل های دیگر می تواند به صورت نوشتن بزرگترین عدد،کوچکترین عدد،نزدیکترین عدد به عدد ۵ ،آخرین عدد،نزدیکترین عدد حسن خود و جزء آن باشد.
برنامه های تلویزیونی: از کودک اختلال یادگیری بخواهید به یک برنامه تلویزیونی نگاه کنند و چیزهای معینی را به خاطر بسپارند. به طور مثال: (امشب برنامه جادوگر اوز را تماشا کنید و فردا تعریف کنید که دوروتی چه سرزمین هایی را دیده است).
رفتن به کره ماه: بازی «صندوقچه مادربزرگ» یا «رفتن به نیویورک» را میتوان به بازی‌های روز تبدیل کرد. به طور مثال می توان گفت: در سفری به کره ماه لباس فضانوردی ام را پوشیدم. کودک اختلال یادگیری جمله را تکرار می کند و یک کلمه یا عبارت مثلا«کلاه ایمنی» را به آن اضافه می کند. برای کمک به حافظه شنیداری می توان از تصاویر نیز استفاده کرد.
تکرار جمله ها در تقویت حافظه شنیداری: جمله ای را با صدای بلند بگویید و از کودک اختلال یادگیری بخواهید که آن را تکرار کند. در آغاز از جمله های ساده و کوتاه استفاده کنید،سپس جمله های مرکب و جمله های پیچیده به کار ببرید.
تنظیم توالی حروف و اعداد: چند حرف از حروف الفبا را به ترتیب بخوانید ولی یکی از حروف را از بین آنها حذف کنید.از کودک اختلال یادگیری بخواهید حرف یا عدد حذف شده را بگوید. مثلا ت ، ث ، ج ، ( مکث کنید یا ضربه بزنید)، ح ، ۳، ۴ (مکث کنید یا ضربه بزنید) ، ۶، ۷ ،
تنظیم رویدادها و حافظه شنیداری: داستان کوتاهی از مجموعه رویدادهای مربوط به هم را انتخاب کنید و برای کودک اختلال یادگیری بخوانید. سپس از آنها بخواهید رویدادها را به همان ترتیبی که شنیدند بازگو کنند.