اختلال یادگیری و حافظه شنیدای

 اختلال یادگیری  یکی از اختلالات کودکان می باشد که موجب مشکلات تحصیلی و آموزشی کودکان می گردد. یکی از مشکلات این کودکان اختلال در حافظه شنیداری و بینایی می باشد که با انجام تمرینات مختلف تقویت مهارت های شنیداری در اتاق شنیداری بهبود می یابد کودک با مشکلات حافظه شنیداری در بیادآوری جملات و کلماتی که توسط آموزگار می شنود دچار مشکل است و همین امر باعث مشکلات دیکته نویسی و خواندن می گردد. مرکز درمان اختلال یادگیری دکتر صابر در زمینه درمان مشکلات یادگیری و بهبود توانایی های کودکان فعالیت می نماید. امکانات این مرکز شامل، گفتاردرمانی ، کاردرمانی اختلال یادگیری، اتاق حسی، سنسوری روم، بازی درمانی، رفتاردرمانی و… می باشد.

جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.

مهارت های حافظه شنیداری و ادراک شنیداری

ادراک شنیداری- توانایی بازشناسی با تفسیر چیزی که شنیده می‌شود- مسیر مهمی برای یادگیری فراهم می‌کند. پژوهش‌های زیادی نشان می‌دهد که بسیاری از کسانی که در خواندن ضعیف‌اند دچار مشکلات شنیداری، زبانی و آواشناسی‌اند (لیون، 1995 الف، 1995 ب؛ استال  و ماری، 1994؛ بال و بلاکمن، 1991؛ چال، 1991؛ ویلیامز، 1991؛ لیبرمان و لیبرمان، 1990؛ برادلی، 1998). این کودکان از نظر شنیدن یا تیزگوشی مشکلی ندارند. ناتوانی آن‌ها در درک شنیداری یا توانایی بازشناسی یا تفسیر مطالب شنیده شده است. از آنجا که توانایی‌های درک شنیداری طبیعتاً باید در خلال سال‌های اولیۀ رشد ایجاد شده باشد، بسیاری از معلم‌های مدرسه اشتباهاً تصور می‌کنند که همۀ دانش‌آموزان از این مهارت برخودارند. مهارت‌های ادارک شنیداری شامل آگاهی به واج‌های زبان، تمایز شنیداری، حافظۀ شنیداری، توالی شنیداری و ترکیب شنیداری است.

آگاهی از نظام واجی. یکی از توانایی‌ها استعداد‌های لازم برای یادگیری خواندن توانایی تشخیص این مسئله است که واژه‌هایی که می‌شنویم  از ترکیب صدا‌های منفرد ساخته شده‌اند. این مهارت آگاهی از نظام واجی نامیده می‌شود. به طور مثال، وقتی واژه کار را می‌شنویم، گوش آن را همچون زبانی از صدا‌ها می‌شوند. فردی که آگاهی واجی دارد می‌داند که واژه کار از سه صدا (یا واج) /ک/، /ا/، /ر/ ساخته شده است. کودکانی که آگاهی واجی ندارد فاقد دستگاهی است که تشخیص دهد واژۀ کار سه صدای مجزا دارد (بال و بلاکمن، 1991).

کودکانی که در یادگیری خواندن مشکل دارند، اکثر اوقات نمی‌دانند صدای‌های زبان را چگونه باید با یکدیگر ترکیب کنند. آن‌‌ها از بازشناسی یا تفکیک صدا‌های واژه‌ها یا تعداد صدا‌های یک کلمه ناتوان‌اند. به طور مثال، وقتی وازه توپ را می‌شوند، نمی‌توانند با ضربه زدن سه صدای تشکیل‌دهنده آن را تفکیک کنند. این کودکان همچنین نمی‌توانند شباهت را در واژه‌ها تشخیص دهند. آن‌ها در تشخیص واژه‌های هم‌وزن مثلاً (جنگ، زنگ، و سنگ) و تکرار یک صدا در اول چند کلمۀ متوالی (مثلاً گربه و گرده) مشکل دارند. در نتیجه، این کودکان این کودکان قادر به درک یا کاربرد اصول الفبایی مورد نیاز برای یادگیری آوا‌ها و رمزگشایی واژه‌ها نیستند.

مهارت آگاهی واجی طی سال‌های پیش از دبستان ایجاد می‌شود. ارزیابی این توانایی پیش از آموزش خواندن به کودکان و تدارک آموزش لازم برای کودکانی که توانایی تشخیص واج‌ها را کسب نکرده‌اند، از اهمیت بسزایی برخوردار است. خوشبختانه، پژوهش‌ها نشان می‌دهد که کودکان خردسال با آموزش ویژه می‌توانند آگاهی واجی به‌دست آورد و چنین آموزشی اثر مثبتی بر پیشرفت خواندن آن‌ها دارد.راهبرد‌های ایجاد آگاهی از نظام صوتی در بخش راهبرد‌های تدریس در همین فصل توصیف می‌شود.

آزمون غیررسمی برای آگاهی واجی در جدول 1.10 نشان داده شده است. در این آزمون واژه‌ای می‌گویند و از کودک می‌خواهند که آن را تکرار کند، منتها با حذف یک جزء آن، مثلاً یک بخش یا یک واج. به وطور مثال واژۀ بیس‌بال را به کودک می‌گویند و از او می‌خواهند آن را بدون «بیس» بگوید. این آزمون به تدریج دشوارتر می‌شود، چون نخست بخش‌ها و سپس واج‌ها حذف می‌شود.

آزمون غیررسمی آگاهی واجی

تمایز شنیداری. توانایی باز شناسی تفاوت بین صدا‌های واجی و تشخیص کلمات همانند و متفاوت تمایز شنیداری نامیده می‌شود. دانش‌آموز برای آزمون این توانایی دور از چهرۀ آزمونگر قرار می‌گیرد (به گونه‌ای که نتواند با نگاه کردن به دهان گوینده علائم دیداری دریافت کند) و سپس از او می‌پرسند که دو کلمه‌ای را که می‌شنود یکسان‌اند یا با هم تفاوت دارند. کلمات انتخاب شده (مثلاً بید و دید یا پیک نیک) باید فقط دریک واج متفاوت یا تضاد صوتی داشته باشند.

حافظۀ شنیداری

حافظه شنیداری توانایی ذخیره کردن و یادآوری  مطالبی که فرد می‌شنود حافظۀ شنیداری نام دارد. به طور مثال می‌توان از دانش‌آموز خواست که سه فعالیت مثلاً بستن پنجره، باز کردن در و گذاشتن کتاب روی نمیکت را انجام دهد. آیا دانش‌آموز قادر است با گوش دادن به چنین دستورالعمل‌هایی به ذخیره و بازیابی آن‌ها بپردازد؟

توالی شنیداری. توالی شنیداری عبارت است از توانایی به خاطرسپاری ترتیب واحد‌ها در یک فهرست متوالی. به طور مثال، حروف الفبا، اعداد و ماه‌های سال طی توالی شنیداری یاد گرفته می‌شوند.

ترکیب شنیداری. ترکیب شنیداری توانایی ترکیب عناصر آوایی منفرد یا واج‌ها به صورت یک کلمۀ کامل است. دانش‌آموزان دچار ناتوانی برای ترکیب کردن مثلاً واج‌های /م/، /ا/، /ر/ به شکل کلمۀ مار دچار مشکل می‌شوند.

کاردرمانی شنیداری در کودکان اختلال یادگیری

در بخش کاردرمانی شنیداری راهبردهایی برای فراهم آوردن امکاناتی جهت تجربه های یادگیری پیش دبستانی توصیه می شود. این فعالیت ها شامل

۱ – فعالیت های آگاهی از نظام صوتی و ادراک شنیداری

2- فعالیت های   ادراک دیداری

۳- فعالیتهای ادراک بساوایی به حرکتی

۴- فعالیت هایی به منظور انسجام یافتگی دستگاه های ادراکی است.

فعالیت های آگاهی واجی و ادراک شنیداری

بسیاری از کودکان دچار اختلالات یادگیری برای کسب مهارت های شنیداری نیاز به آموزش های خاص دارند. در این قسمت به بحث درباره آگاهی واجی،توجه شنیداری،تمایز شنیداری و حافظه شنیداری می پردازیم.

آگاهی واجی

برای موفق شدن در مراحل آغازین خواندن،کودک باید توانایی شنیدن صدای هر یک از واژه های زبان را داشته باشد و نیز باید بفهمد که واژه های شنیده شده ترکیب این صداهای منفرد در قالب واژه هاست.

شعرهای کودکستانی: شعرهای کودکستان ای را برای کودک بخوانید. ضمن آنکه او به تصاویر نگاه می‌کند بر قافیه های شعر تاکید کنید. کودکان از تکرار چندین بار شعرهای کودکستانی لذت میبرند. گاهی کلمه هم قافیه را نگویید و از کودک بخواهید آن کلمه را بگوید. به طور مثال (پاییزه، پاییزه، برگ درخت….)

واژه های قافیه دار: قافیه پردازی برای کودکان پیش دبستانی بازی لذت بخشی محسوب می شود. ترانه های موزون و شعرهای کودکستانی منابع موجود برای فعالیت های قافیه دار است. رافی خواننده مجموعه ای از نوار های شاد دارد که در میان کودکان خردسال خواهان زیادی پیدا کرده است. از کودکان سوال می شود کدام یک از این آواز ها خیلی خنده دار است. (آیا شما تا حالا مگسی را دیده‌اید که کراواتی را ببوسد؟) دنبال کردن این بازی می تواند کودک را به فکر واژه های هم قافیه دیگری بیاندازد که میتوان جایگزین واژه های شعر کرد. برای واداشتن گروهی از کودکان پیش دبستانی به فکر کردن می توان پرسید: (آیا تا حالا دیده اید که یک قلاب کتابی را ببوسد؟) یا ( آیا تا به حال مادر بزرگی را دیده‌اید که لباس خواب را ببوسد؟) اینها همه روش هایی لذت بخش برای آگاهی از نظام صوتی است.

توجه شنوایی و تفکیک صداها در واژه ها: برای کمک به کودکان در تشخیص صدا های موجود در کلمه های گفته شده،کارتی را که تصویری بر آن است که اسمش کلمه ای کوتاه محسوب می شود جلو کودک بگذارید.یک مستطیل هم زیر تصویر بکشید و آن را به تعداد واج های موجود در کلمه تقسیم کنید. از کودک اختلال یادگیری بخواهید اسم تصویر را آرام بگوید. هر صدایی که تلفظ می شود روی یکی از مستطیل ها یک ضربه بزنید.

شمارش صداها: چیزهایی مثل چوب های بستنی یا چوب های معاینه حلق تهیه کنید. روی کارت کلمه ای کوتاه را همراه با تصویر مصداق آن بنویسید. کلمه های دیگری را با همان تعداد حروف از نظر صداها (به طور مثال،کار/شاد/لامپ) به کار ببرید. برای شمارش صداها،کلمه را آرام بگویید و از کودک بخواهید با ضربه زدن برای هر صدا تعداد صداهای آن را بشمارد. تعدادی از کارت ها را می توان هم با تصویر و هم با کلمه درست کرد. و تعداد دیگری را فقط با تصویر.

معما های قافیه دار: کاردرمان مجموعه‌ای از کلمات را انتخاب می‌کند که یکی هم قافیه با سر و بقیه هم قافیه با چانه باشد. معما به گونه ای مطرح می‌شود که جواب آن یا هم قافیه با سر باشد یا با چانه. کودکان به عضوی از بدن خود که هم قافیه با جواب معما ست اشاره می‌کنند. به طور مثال، ( وقتی پرندگان گرسنه هستند،می خورند) کودکان به چانه هایشان اشاره می کنند زیرا هم قافیه با دانه است. این تمرین را با بخش‌های دیگر بدن،کلمه هایی که هم قافیه با دست یا زانو یا بازو و یا ساق پاست تکرار کنید.

جایگزین کردن صدا: این فعالیت دشوارتر از فعالیت قافیه سازی است. یکی از ترانه‌های رافی که روی نوار ضبط شده است،(سیب ها و موز  ها) نام دارد،که کودکان خردسال خیلی آن را دوست دارند و برای جایگزینی باجه ها از آن استفاده می‌شود.

حذف صدا ها: ضمن این فعالیت کودکان یاد می‌گیرند کلمه‌ای را پس از حذف یکی از صداهای آن بگویند و آن کلمه را بدون آن صدا تلفظ کنند. به طور مثال برای حذف یک هجا به کودک اختلال یادگیری می گوییم: بگو زمین بازی. حالا آن را بدون بازی بگو. این تکلیف وقتی یک واج حذف شود مشکل تر می شود. مثلاً به کودک می گوییم: بگو توپ. حالا آن را بدون ت بگو. بگو انبوه . حالا آن را بدون ن بگو.

تشخیص صداهای اول کلمه. سه کلمه- مثلاً فضانورد،کوه و  دوچرخه- به کودک گفته می‌شود،سپس او باید بگوید کدام کلمه اولش مثل اول کلمه کاج است. از کودک اختلال یادگیری بخواهید فکر کند چه کلماتی اولش مثل اول کلمه تاب است. تصاویر کلماتی را که اولش مثل اول کلمه تاب است،یا تصاویر کلماتی را که با صدای ت شروع می‌شود،پیدا کند. به او تصویر ۳ شی مختلف (مثلاً گلابی،توپ و ماشین) را نشان دهید و از او بخواهید تصویری را که اولش مثل کلمه تاب است پیدا کند.

ترکیب کردن حروف بی صدا،دو حرف هم صدا،حروف آخر کلمه ها و حروف صدادار: فعالیت های مشابهی را می‌توان برای کمک به یادگیری کودکان اختلال یادگیری تدوین کرد تا درک شنیداری آنها تقویت شود و بتوانند بین آوا های مختلف تمایز قائل شوند.

ترکیب صداها: صداهای واژه ای را به طور جداگانه تلفظ کنید و از کودک بخواهید با ترکیب صداها آن کلمه را بگوید. به طور مثال با م ، َ ، ن ، کلمه مَن را بسازد و بگوید.

سوالات متداول:

1-آیا این مشکل با شنوایی ضعیف فرق دارد؟
بله، در این کودکان معمولاً شنوایی فیزیکی طبیعی است، اما مغز در پردازش اطلاعات شنیده‌شده دچار مشکل است که به آن “پردازش شنیداری مرکزی” گفته می‌شود.

2-چه تفاوتی بین اختلال یادگیری و ضعف در حافظه شنیداری وجود دارد؟
ضعف حافظه شنیداری می‌تواند یکی از دلایل اختلال یادگیری باشد. اما اختلال یادگیری ممکن است شامل مشکلات در حافظه بینایی، دقت، توجه و سایر عملکردهای شناختی نیز باشد.