اتاق تاریک

اتاق تاریک یکی ابزار کاربردی در جهت میل به اهداف درمانی توانبخشی کودکان نظیر بهبود حرکات چشمی، افزایش میدان بینایی، کاوش بینایی،توجه و تمرکز بینایی، مهارت های ترسیمی و نوشتاری، افزایش آگاهی از بدن، افزایش تحمل کاری، بهبود ادراک بینایی،کاهش رفتارهای تکانشگری و … می باشد.

با تمرین در محیطی با نور کم و روشنایی پایین این امکان برای کودک فراهم می شود که با کاهش عامل تداخل کننده در توجه بیشترین استفاده را از توانایی هایش جهت انجام تمرینات درمانی داشته باشد .همچنین استفاده از مدالیته های درمانی دیجیتالی به افزایش جذابیت تسک های درمانی و بالا بردن انگیزه کودک در همکاری و ادامه روند درمان کمک می کند. این امر به صورت خودکار منجر به ترغیب علاقمندی کودک و در ادامه باعث افزایش تحمل کاری می شود.

در اتاق تاریک با ایجاد فضایی که بار معنایی خاصی برای کودک ندارد می توان به کاهش رفتارهای تدافعی کمک کرد. همچنین استفاده از نورهای جذاب و تصاویر متحرک که توسط برنامه های کامپیوتری طراحی شده موجب می شود کودک بدون مقاومت و با علاقه پذیرای تمرینات درمانی باشد.

در این اتاق با توجه به روند رشد و شکل گیری مهارت های بینایی در کودکان به طراحی برنامه های کامپیوتری مختلف در زمینه تقویت حرکات چشمی و فیکسیشن بینایی، توجه بینایی، تمییز بینایی، هماهنگی چشم و اندام ها، مهارت های دنبالگیری بینایی و تعقیب چشمی، مهارت اکمال بینایی ، ادراک وضعیت اجسام در فضا و….. پرداخته شده است.

با توجه به این نکته که حس بینایی مهمترین حس در حیطه دریافت اطلاعات از محیط و درک آنان است، این حس نقش مهمی را در یادگیری انسان در طول مراحل رشدی مختلف ایفا می کند حدود 40 درصد از اطلاعاتی که به مغز میرسد را اطلاعات بینایی تشکیل می دهند.

به علت پیچیدگی سیستم بینایی، مشکلات ادراک بینایی می تواند اختلالات زیادی را به همراه داشته باشد. که عبارتند است اشکالاتی در فعالیت های روزمره نظیر راه رفتن، غذا خوردن، لباس پوشیدن، مشکلات آموزشی مانند اختلالات یادگیری، اختلال در تعادل و فعالیت های مربوط به استقلال عملکرد فردی

هنگامی که به حس بینایی فکر می‌کنیم،چیزهایی مثل زل زدن به تصاویر دوست داشتنی،تصور کردن چشم اندازهای زیبا و خواندن کتاب را به یاد می آوریم. هنگامی که در مورد مشکلات بینایی فکر می‌کنیم،باید به نیاز به عینک یا هر چیزی که بینایی را تقویت کند فکر کنیم. در واقع،سیستم بینایی بسیار پیچیده‌تر از آن است که بخواهیم آن را محدود به کره چشم کنیم. البته که چشم نقش کلیدی ایفا می‌کند،اما اینکه مغز چگونه با ورودی های بینایی روبرو می‌شود هم مسئله مهمی است که به حساب می‌آید. چشم ها فقط به بینایی تک چشمی نیاز ندارند (یا اصطلاحات بینایی به وسیله لنزها)،آنها همچنین به همکاری هم نیازمندند. این دقیقا مشابه دیدن با استفاده از جفت چشمی های دوربین است: هر کدام از حفره ها اطلاعات بینایی خاص خودشان را حمل می‌کنند و سپس این اطلاعات به صورت یکپارچه بر روی یک تصویر ادغام می شوند. در واقع،برخی از افراد تنها زمانی می توانند به وسیله دوربین دوچشمی خوب بینند که یک چشمشان را ببندند (در نتیجه دیدم به وسیله یک چشم). در برخی اوقات،بعضی از افراد تا زمانی که نتوانند جزئیاتی از رشته‌های بینایی که به وسیله تخیل عمق ایجاد می‌شود را ادغام کنند،نمی توانند به خوبی فیلم های سه بعدی را ببینند.

پردازش دیداری فضایی

چشمان شما تصویری از اشیا و مردم بر می‌دارد و این تصویر به مغز جهت پردازش های معنادار برده می‌شود: آیا این تحریک دیداری جدید یا آشنا است؟مهم است یا نامربوط؟نیازمند بروز پاسخ است یا باید چشم پوشی شود؟بنابراین اگر شما از پیاده رو بیرون آمدید و دیدید که ماشینی به سمت شما می آید،حسگرهای چشم شما (شبکه چشم) از جاده تصاویری برمی‌دارد و آنها را تبدیل به رمز هایی می کند و این اطلاعات برروی گیرنده‌های استوانه ای (حسگرهای سیاه و سفید) و مخروطی (حسگرهای رنگی) سوار می شود و علامت هایی را با تطابق تجربیات گذشته در طول ضمیمه های حسی به مغز ارسال می‌کنند.شما بر این باورید که خودرویی که با سرعت معمولی حرکت می‌کند اطلاعات دیداری غیر ضروری برای ما به همراه دارد و آن اطلاعات را از عملکردهای هوشیارانه و سریع خود خارج می کنید. اگر ماشین به طور ناگهانی تغییر جهت دهد و به سمت لبه پیاده‌رو بیاید،حرکات سریع و آگاهانه شما می‌تواند از خطرات قریب الوقوع جلوگیری کند.اینگونه است که همه سیستم‌های حسی درگیر شما کمک می‌کنند تا به سرعت در منطقه امر قرار بگیرید.

یک کودک در شروع تکامل سیستم بینایی خود،اولین تجربیات را از جهان با آزمونهای دستهایش و صورت والدینش به دست می‌آورد. او می آموزد که به دنبال منبع صدا بگردد. می آموزد که از افرادی که در اتاق جابه‌جا می‌شوند پیروی کند. مغز و چشمان او با یکدیگر همکاری می‌کنند بنابراین او منظره‌های بینایی را می آموزد: می آموزد که موجوداتی که در فاصله دورتری از او قرار دارند کوچکتر و موجوداتی که در فاصله نزدیک او قرار دارند بزرگتر اند.او موقعیت بدنش را در فضا و در ارتباط با سایر اشیا می آموزد بنابراین به سمت منبع غذا یا اسباب بازی اش حرکت می کند. او یاد می گیرد که دید بینایی خود را ثابت نگه دارد و تا زمانی که در طول اتاق جابجا نشود،اتاق حرکت نمی‌کند. او در میابد که باید مسیری که توپ حرکت کرده را تعقیب کند و طبق ترتیب هایی آن را بگیرد و به سمت یک حافظه بینایی قدرتمندی تکامل می یابد،اشکال،رنگ ها،ترتیب،ساخت حروف و چگونگی خواندن آن را به یاد می سپارد.

برخی کلیدهای مهارت پردازش دیداری فضایی:

• دیدن به وسیله دو چشم بستگی به توانایی کار کردن متقابل چشم ها برای نگهداشتن وضوح مناظر بینایی دارد،کما اینکه باید هر شی که به صورت جداگانه ظاهر می شود، واضح باشد و تمامی جزئیات آن دیده شود. مشکلات دید دوتایی در نتیجه تاری دید،خستگی چشم و گاهی اوقات دوبینی به وجود می آید که سبب سخت تر شدن کار ما در خواندن،هدایت فضایی،حفظ ارتباط چشمی با سایرین،ثبات توجه بینایی،و همچنین سخت تر شدن تکامل هماهنگی چشم و دست در فعالیت‌هایی چون نوشتن و استفاده از قیچی می شود.
• برجسته بینی تصاویر یعنی توانایی مغز برای ترکیب کوچکترین جزئیات هر چشم در تصاویر. این مهارت بینایی برای درک عمق بسیار ضروری است. بدون برجسته بینی،جهان به شکل دوبعدی ظاهر می‌شود و انجام یکسری فعالیت ها مثل بالا رفتن از پله،تشخیص افراد و اشیا نزدیک،انجام دستور گرفتن توپی که به سمت او می‌آید و امثال اینها برای فرد مشکل می شود.
• مهارت حرکات چشمی در پردازش دیداری: علاوه بر این که سبب تمرکز چشم ها در میدان بینایی می گردد،کنترل ماهیچه های مورد نیاز برای دقت در بینایی در فعالیت‌ها را فراهم می‌کند. مثال هایی از این قبیل شامل حرکات اشیا مثل حرکت توپ بیسبال در هوا یا دویدن دوستانتان در زمین بازی،تمرکز بر روی اشیا هنگامی که شما حرکت می کنید،مانند هنگامی که شما در حال دریبل کردن فردی در بسکتبال و جلو بردن توپ،حلقه بسکتبال را نظاره می کنید. به طور ساده هنگامی که خط های کتاب را به طور متوالی می خوانید و تمرکز خود را از یک نقطه به نقطه دیگر تغییر می دهید،مانند،هنگامی که معلم درس می دهد به او نگاه می کنید و سپس نکته ها را در تبلت یادداشت می کنید و دوباره به معلم می‌نگرید.
• توجه و حافظه دیداری:کودکان به سرعت می آموزند که به مدت طولانی مدت به اشیا بنگرند و جزئیات کوچک آنها را تجزیه و تحلیل کنند و بدین سبب مغز اطلاعات بینایی را با افزایش تکامل و به ویژه تکامل زبانی،ذخیره می‌کند. بچه‌های کوچکتر تمام حیوانات کوچک مثل سگ و گربه را در یک گروه طبقه‌بندی می‌کنند.سپس آنها می آموزند که به دنبال ویژگیهای نواحی بدن آنها مانند داشتن گوش های نوک تیز،دماغ مثلثی و اندازه آن،تفاوت در انواع کرک و خز های پوشاننده بگردند و آنها قادرند که تفاوت های بین گربه های ماده، راکون ها، سگ ها پشمالو و انواع آن ها را تشخیص دهند. کودک نوپایی که با مداد شمعی رنگ «آبی»را آموخته است به زودی قادر خواهد بود هنگامی که دامنه بسیاری از رنگ هایی که در سطح آن رنگ هستند را می بیند،به نام،نامگذاری کند. در حالت ایده آل،توانایی توجه و تمرکز پایدار بینایی و حافظه شنیداری در هر سال افزایش می یابد.
• مهارت های ادراک دیداری شامل تشخیص شکل از زمینه (پیدا کردن کتاب مورد علاقه در قفسه کتاب)،بندش یا اکمال بینایی(توانایی دسته بندی اشیا بدون دیدن تصاویری از آنها،مانند شناسایی یک قسمت از چرخ کامیونی که از جعبه اسباب بازی بیرون افتاده باشد.) و ثبات شی (توانایی درک اشیا در هر شرایطی که بستر،رنگ،اندازه،موقعیت و دیگر متغیرهای آن تغییر کند. عدد سه همیشه ۳ است حتی اگر کوچک،صورتی،پایین،بالا،یا طرز نوشتن آن عوض شده باشد.)

هنگامی که در خصوص مهارت پردازش دیداری فضایی مراجعین خود فکر می کنید،بایستی نسبت به موارد زیر آگاهی داشته باشید:

• توانایی دیدن اشیا نزدیک و دور
• شکایت از خستگی،سردرد،سرگیجه،و حالت تهوع.
• کج شدن سر به یک طرف و یا بستن یک چشم هنگامی که دنبال چیزی می گردد و یا مطالعه می کند.
• توانایی تمرکز برای دوره سنی که مراجعه در آن حضور دارد.
• توانایی چشم پوشی از افراد و اشیا خارجی و حرکات پیرامون.
• میزان کنار آمدن با نور آفتاب،تابش های خیره کننده،تاریکی،مهتابی،و نورهای زننده.
• هماهنگی چشم و دست در فعالیتها مانند گرفتن توپ،پرتاب کردن،نخ و مهره کردن و برش با قیچی.
• مهارت خواندن مطابق با سن.

نتیجه‌گیری:

اتاق تاریک یکی از روش‌های نوین و مؤثر در توانبخشی و بهبود مهارت‌های حسی و شناختی است که می‌تواند تأثیر چشمگیری بر کودکان با نیازهای ویژه داشته باشد. این روش، با ایجاد محیطی کنترل‌شده و استفاده از نورپردازی خاص، به تقویت تمرکز، آرامش ذهنی و پردازش حسی کمک می‌کند. دکتر صابر، به عنوان یکی از متخصصان برجسته در این حوزه، معتقد است که استفاده صحیح و هدفمند از اتاق تاریک می‌تواند در بهبود عملکردهای شناختی، ارتباطی و حتی حرکتی کودکان نقش بسزایی ایفا کند. بنابراین، ترکیب این روش با سایر مداخلات توانبخشی می‌تواند مسیر پیشرفت را برای افراد دارای نیازهای خاص هموارتر سازد.

سوالات متداول:

1-آیا استفاده از اتاق تاریک تأثیرات علمی ثابت‌شده‌ای دارد؟
بله، مطالعات نشان داده‌اند که نورپردازی کنترل‌شده در اتاق تاریک می‌تواند در بهبود تنظیم حسی، کاهش اضطراب و افزایش تمرکز مؤثر باشد.

2-چگونه نورپردازی در اتاق تاریک به توانبخشی کمک می‌کند؟
نورهای ملایم و تنظیم‌شده باعث تحریک مناسب حس بینایی، کاهش حساسیت‌های حسی و افزایش تعامل فرد با محیط می‌شوند.