مهارت‌هاي ادراك بينايي
ادراك ديداري نقش عمده‌اي در يادگيري تحصيلي، به ويژه در خواندن، دارد. دانش‌آموزان با مشکلات یادگیری در انجام دادن تكاليفي كه مستلزم تمايز ديداري حروف و واژه‌هاست دچار مشكل مي‌شوند، همان‌طور كه در انجام دادن تكاليفي كه شامل اعداد، طرح‌هاي هندسي و تصاوير است.کودکان دچار اختلال یادگیری در پردازش یک یا چند مورد از موارد شکل، رنگ، اندازه، چرخش در فضا و… که همگی از مهارت های ادراک بینایی هستند دچار ضعف هستند. مهارت‌هاي ادراك بينايي مي‌تواند به حيطه‌هاي زير طبقه‌بندي شود:
تميز بينايي یا visual discriminatio
توانايي تعيين كردن دقيق ويژگي‌ها و مشخصات تركيب‌ها از ميان اشياء يكسان يا يك فرم. در خواندن اين مهارت به كودك كمك مي‌كند تا بين كلماتي كه املاء يكسان و شبيه به هم دارند تميز و تمايز قائل شود و يا اينكه براي مثال كودك مي‌تواند 10 تفاوت بين دو تصوير را پيدا كند؟ مهارت در جوركردن حروف، واژه‌ها، اعداد، تصاوير، طرح‌ها و شكل‌ها نمونه ديگري از تكاليف تمايز ديداري است.
حافظه بيناييvisual memory
توانايي به ياد داشتن براي بخاطر آوردن فوري ويژگي‌هاي اشياء داده شده يا فرم‌ها. اين مهارت ادراک بینایی به كودك اختلال یادگیری كمك مي‌كند به ياد بياورد كه چه چيزي خوانده و توسط يك پردازش اطلاعات خوب به حافظه كوتاه مدت وي منتقل شود كه از آن‌جا به حافظة بلند مدت منتقل مي‌گردد. كودكان اختلال یادگیری با حافظه بينايي ضعيف ممكن است با درك مطلب مشكل داشته باشند. آنها اغلب بلند خواندن دارند يا به طور آرام در حين خواندن با خود زمزمه مي‌كنند تا به وسيله شنوايي مشكل را جبران كنند. کودکان اختلال یادگیری ممكن است به سختي به ياد بياورند كه كلمه چه شكلي بوده يا در تشخيص مشابه در صفحه بعدي شكست بخورند. آنها همچنين احتمالاً تكاليف كپي‌برداري طولاني مدت‌تري دارند چرا كه مي‌بايست بارها متن را به ياد بياورند.
حافظه توالي بيناييvisual sequential memory
توانايي به ياد آوردن حالت‌ها و ويژگي‌ها (خصوصيات) در شكل صحيح آن. اين مهارت ادراک بینایی به طور عمده و ويژه‌اي در هجي كردن مطرح مي‌گردد. جا انداختن حروف، اضافه كردن يا پس و پيش كردن كلمات اغلب در كودكان اختلال یادگیری دچار نقص در اين مهارت متداول است. آنها معمولاً زمزمه كردن يا بلند گفتنsubvocalize را در حين نوشتن به همراه دارند. بازشناسي و به ياد آوردن الگوها و طرح‌ها هم ممكن است در کودکان اختلال یادگیری نقص داشته باشد.
روابط فضايي بيناييvisual spatial relations
روابط فضايي به ادراك حالت شيء در فضا اطلاق مي‌شود. كودك بايد مكان شيء يا يك نماد (حروف، واژه‌ها، اعداد يا تصاوير) و رابطه فضايي آن شيء را با اشيايي كه آن را احاطه كرده‌اند بازشناسي كند. اين مهارت ادراک بینایی كودكان را در فهم روابط و تشخيص دادن مفاهيم كلي كمك مي‌كند. اين حيطه به طور نزديكي با توانايي حل مسئله و مهارت‌هاي مفهومي لازم براي سطوح و مراحل بالاتر علم و رياضي، در ارتباط است که در کودکان دچار اختلال ریاضیات آسیب دیده است
جهت‌يابي فضايي
تفاوت عمده‌اي بين جهان ادراكي اشياء و جهان ادراكي حروف و كلمات وجود دارد. طي مرحلة رشد پيش از خواندن، كودكان به تعميم‌هاي ادراكي دیداری مي‌پردازند كه در آن يك شيء به رغم تغيير وضعيت يا جهت نگاه كردن به آن، يا تغيير افزايشي يا كاهشي جزئي همان نام يا مفهوم را دارد. هنگامي كه كودك با حروف و واژه‌ها سروكار پيدا مي‌كند درمي‌يابد كه اين تعميم ادراكي ديگر نمي‌تواند ادامه يابد اضافه كردن يك خط كوچك c را به e تبديل مي‌كند(گاردنر،1996، لرنر، 1997).
بسياري از والدين و معلمان واژگوني كلمات را بعد از سن 7 سالگي به عنوان علامتي از نارساخوانی مطرح مي‌سازند. اگرچه اين مي‌تواند درست باشد، اما متداول‌ترين دليل واژگوني در كودكان اختلال یادگیری، نبود رشد و تكامل ديد فضايي سازگار با فهميدن چپ از راست، و همچنين در ارتباط آنها با بدنشان يا دنياي اطرافشان مي‌باشد. كودكان داراي پردازش بينايي ضعيف مهارت‌هاي ادراک دیداری لازم را در درك بينايي و جهت‌يابي فضايي ايجاد نكرده‌اند، مثل برتري جانبي يا جهت‌يابي. همچنين كودكاني كه ديد دوتايي متداول را تجربه مي‌كنند با چنين سردرگمي بينايي مواجه مي‌گردند كه مغز آنها اغلب درون داده‌هاي بينايي‌شان را به غلط تفسیر میكند.
ثبات شييء بيناييvisual form constancy
توانايي آن كه به طور ذهني اشكال و طرح‌ها را دستكاري كرده و نتيجه حاصل را تصور كنيم. اين مهارت ادراک بینایی به كودكان كمك مي‌كند تفاوت‌هاي در اندازه، حالت و موقعيت را تميز دهند. كودكان اختلال یادگیری با ثبات شييء ضعيف ممكن است متداولاً حروف و ارقام را معكوس فرض كند.
اكمال بينايي يا بندش بيناييvisual closure
توانايي تجسم كردن كل وقتي اطلاعات به صورت غير كامل يا جزئي از شكل داده مي‌شود. اين مهارت ادراک بینایی به كودك كمك مي‌كند كه به سرعت مطالعه كند و درك كند. چشمان آنها مجبور نيستند كه به طور انفرادي هر حرف را در هر لغت و كلمه ارزيابي كنند تا سريعاً كلمه توسط بينايي شناخته شود اين مهارت همچنين مي‌تواند به كودكان كمك كند تا استنتاج‌ها را شناسايي كنند و نتايج را پيش‌بيني كنند. كودكان اختلال یادگیری داراي اكمال بینایی ضعيف ممكن است مشكلاتي در كامل كردن افكار و استدلال داشته باشند. آنها همچنين ممكن است اشكال مشابه يا لغات، بويژه لغات داراي شروع يا پايان مشابه را با هم اشتباه كنند.
تشخيص شكل از زمينه بيناييvisual figure grand
توانايي درك كردن و مشخص ساختن يك شكل يا طرح در داخل يك زمينة شلوغ بدون گيج شدن توسط پس‌زمينه يا اشكال احاطه كننده مي‌باشد.
درمان اختلال یادگیری
تشخيص شكل و فضا به‌طور طبيعي در حدود 18-12 ماهگي به وجود مي‌آيد. اين توانايي ادراک دیداری كودكان را از گم شدن در جزئيات حفظ مي‌كند. كودكان اختلال یادگیری با تشخيص شكل از زمينه ضعيف به سادگي با متن‌هاي زياد در صفحه گيج مي‌شوند و تمركز و توجه‌شان متاثر مي‌شود. آنها همچنين ممكن است مشكلاتي در تجسس متن براي پيدا كردن اطلاعات مشخص داشته باشند.
درمان مشکلات ادراک بینایی در کودکان با اختلالات یادگیری موجب بهبود توانایی های یادگیری و تحصیلی این کودکان میشود. تمرینات کاردرمانی در زمینه اتاق تاریک یکی از درمان های موثر در زمینه کودکان اختلال یادگیری به حساب می آید. استفاده از مدالیته های درمانی دیجیتالی و کامپیوتری در جلب همکاری کودک و تسریع روند درمان موثر است. کلینیک جامع توانبخشی غرب تهران تحت نظر جناب آقای دکتر صابر در این زمینه مشغول به فعالیت و خدمت رسانی به کودکان اختلال یادگیری می باشد.
نتیجه‌گیری کلی:
مهارت‌های ادراک بینایی در کودکان نقش حیاتی در رشد شناختی، یادگیری و عملکرد تحصیلی آنها دارد. اختلال در این مهارت‌ها، حتی در صورت سلامت ظاهری چشم، می‌تواند زمینه‌ساز مشکلات یادگیری، اختلال در خواندن و نوشتن و کاهش تمرکز کودک شود. کودکان دارای اختلال یادگیری اغلب از ضعف در مهارت‌های دیداری مانند تشخیص شکل، تفکیک دیداری، حافظه دیداری و ردیابی بصری رنج می‌برند. شناسایی زودهنگام این مشکلات با ارزیابی‌های تخصصی و مداخلات توانبخشی بینایی، نقش مؤثری در بهبود عملکرد کودک دارد. والدین، معلمان و درمانگران باید نسبت به نشانه‌های مشکلات ادراک بینایی آگاه باشند تا بتوانند با برنامه‌ریزی مناسب، مهارت‌های دیداری کودک را تقویت کنند. توجه به این مهارت‌ها می‌تواند گامی مهم در پیشگیری از مشکلات یادگیری و ارتقاء سطح تحصیلی کودکان باشد.
سوالات متداول:
1-مشکلات دیداری چه تاثیری در نوشتن کودک دارند؟
کودکان ممکن است در کپی کردن از روی تخته، تشخیص فاصله بین کلمات یا چپ‌نویسی دچار مشکل شوند.
2-آیا عینک مشکل دیداری مربوط به یادگیری را حل میکند؟
خیر، عینک فقط مشکلات شکست نور را اصلاح میکند؛ ولی مشکلات ادراکی دیداری نیاز به توانبخشی بینایی و کاردرمانی دارد.