شنوایی یکی از حواس پنج گانه است. شنوایی به ما توانایی شنیدن صداهای اطراف مانند صدای مردم، پرندگان، ماشین ها را می دهد. در مواردی که کودک با آسیب شنوایی روبه رو شود نیاز به خدمات گفتاردرمانی کودکان در آسیب شنوایی است. گفتاردرمان با سنجش مهارت های گفتاری کودک موجب بهبود و پیشرفت گفتار و درک کلامی در کودکان می گردد. آسیب دیدگی شنوایی، نوعی ضعف در شنوایی است که ممکن است همیشگی باشد و یا نوسان داشته باشد. این اختلال به طور نامطلوبی روی عملکرد آموزشی کودک تأثیر می‌گذارد، ولی این اختلال به معنی ناشنوایی نیست. گفتاردرمانی آسیب شنوایی بر روی مهارت های گفتار کودکان با اختلال شنوایی فعالیت می نماید. مرکز گفتاردرمانی کودکان و کاردرمانی دکتر صابر در حیطه اختلالات گفتار و زبان با استفاده از ابزارهای تخصصی مانند اتاق مهارت های شنیداری در بهبود مهارت های گفتاری کودکان کم شنوا و آسیب شنوایی فعالیت می نماید. گفتاردرمانی در منزل از دیگر خدمات موثر این مرکز می باشد.
تعریف ( IDEA ) از آسیب شنوایی:
آسیب شنوایی ( Hearing Impairment ): آسیبی در شنوایی که پایدار بودن یا نوسان آن باعث تاثیر بر عملکردهای تحصیلی کودک شود.
ناشنوایی: آسیب شدید در شنوایی است که کودک در فرآیند اطلاعات زبانی هنگام شنیدن با مشکل مواجه می‌شود و این آسیب با یا بدون تقویت کننده تغییری نخواهد کرد.
زمانی که شنوایی کودکی از دست می‌رود نیاز به توجه فوری گفتاردرمانی کم شنوایی و ناشنوایی دارد زیرا در دوران کودکی مخصوصاً قبل از ۳ سالگی زبان و مهارت های ارتباطی بسیار سریع پیشرفت می‌کنند.درصورتی که شنوایی از دست رفته شناسایی نشود کودک در رشد زبان و مهارت های ارتباطی تاخیر خواهد داشت.اهمیت کشف و تأخیر زبانی باعث می شود که هر نوزادی قبل از ترخیص از بیمارستان مورد معاینه قرار بگیرد. شناسایی به هنگام مشکل شنوایی در بدو تولد به این معنی است که درمان به هنگام می تواند سریع آغاز شود و به رشد مهارت های ارتباطی و زبانی کودک که در سرتاسر زندگی به آنها نیاز دارد کمک کند.
از ویژگی آسیب دیدگی شنوایی، فقدان قابل توجه شنوایی یا ناشنوایی است (بر اساس مؤسسه‌ی استاندارد‌های ملی آمریکا، معمولاً میانگین صدای خالص، بدون استفاده از تقویت‌کننده، 30 تا 65 دسی بل است)، آنچنانکه روی توانایی برقراری ارتباط فرد مبتلا به طور نامطلوبی تأثیر می‌گذارد. با این همه، دانش‌آموز مبتلا به آسیب دیدگی شنوایی، برای برقراری ارتباط، به حس شنوایی به عنوان مهمترین حس دریافت‌کننده محرک وابسته است. چنین دانش‌آموزی ممکن است به حمایت آموزشی و یا سازوکار‌های محیطی نیاز داشته باشد (تر جیحاً در محل مناسبی در کلاس درس بنشیند، وسایل کمک دیداری داشته باشد، و غیره) اسمیت و همکاران، چند ویژگی خاص کودکان مبتلا به آسیب دیدگی شنوایی را در جنبه‌های روانی، ارتباطی، اجتماعی- عاطفی، و آموزشی، یادآوری کرده‌اند. این ویژگی‌ها عباراتند از:
1) توانایی‌های ذهنی آنها همانند توانایی‌های ذهنی همسن و سالای دارای شنوایی طبیعی است.
2) در مورد برخی از مفهوم‌سازی‌ها با مشکل روبه‌رو می‌شوند.
3) ضعف در گفتار (نامفهوم بودن گفتار).
4) مشکلات احتمالی در کیفیت صدا.
5) پایین بودن بلوغ اجتماعی
6) ممکن است در استفاده از وسایل کمکی (شنیداری و یا دیداری) خشمگین شوند.
7) ممکن است بیش از اندازه یه آموزگار وابسته شوند.
8) در هجی کردن، مشکلاتی دارند
انواع آسیب شنوایی
طبقه بندی بر اساس میزان آسیب شنوایی و از طریق حساسیت شخص به بلندی ( شدت صوت با واحد دسی بل) و بسامد ( زیر و بمی صوت با واحد هرتز) انواع خفیف، ملایم، متوسط، شدید، عمیق و ناشنوا تقسیم می‌شود. آسیب شنوایی ممکن است در یک و یا هر دو تا گوش بروز کند.
در گفتاردرمانی ناشنوایان چهار نوع آسیب شنوایی وجود دارد:
- انتقالی: این نوع آسیب شنوایی توسط انسداد یا بیماری در گوش بیرونی یا میانی ( مسیر رسیدن صدا به کوه داخلی) ایجاد می‌شود. برای جبران شنوایی می توانند از سمعک استفاده کنند و یا می‌توانند از دارو یا جراحی استفاده کنند.
- حسی- عصبی: این نوع آسیب شنوایی ناشی از آسیب به سلول‌های حسی شنوایی داخل گوش داخلی و یا عصب شنوایی (عصب شماره ۸) است. ممکن است شدت آسیب از متوسط تا عمیق باشد.یک شخص با این نوع آسیب شنوایی حتی با استفاده از تقویت کننده برای تقویت صدا ها ممکن است صداها را به صورت آشفته دریافت کند پس از استفاده از سمعک غیر ممکن می شود.
- آمیخته: ترکیبی است از دو نوع آسیب شنوایی انتقالی و حسی- عصبی که در گوش خارجی و میانی و داخلی رخ می دهد.
- مرکزی: آسیب در عصبی که به مغز می رود یا سیستم عصبی مرکزی( مغز) رخ می دهد.
علائم آسیب شنوایی یا ناشنوایی
- کودک به محرکات صوتی و یا صدا زدن اسمش پاسخ نمی دهد.
- هنگام درخواست تکرار چیزی که به کودک گفته می شود پاسخ نمی دهد.
- در رشد گفتار تاخیر دارد.
- بالا بردن صدای تلویزیون و وسایل دیگر
علت های آسیب شنوایی و ناشنوایی
- اکتسابی( بعد از سن زبان آموزی):
- در معرض صدای بلند قرار گرفته
- فشار مایع پست پرده گوش ( عفونت گوش میانی)
- بیماری های دوران کودکی مانند یرقان، سرخک، آبله مرغان
- ضربه مغزی
- مادرزادی(قبل از سن زبان آموزی):
- تاریخچه خانوادگی آسیب شنوایی یا ناشنوایی
- عفونت های هنگام بارداری( مانند سرخجه)
- شکایت های دوران بارداری ( مانند عامل خون، دیابت مادرزادی، مسمومیت و …)
آسیب شنوایی یا ناشنوایی ممکن است ناشی از سندروم های داون،آشر،تریچر کولین، کروزن و آلپورت باشد.
گفتاردرمانی آسیب شنوایی
آسیب دیدگی شنوایی، هر چند خفیف هم که باشد، تا اندازه‌ی زیادی روی توانایی‌های زبانی تأثیر می‌گذارد. گفتاردرمانها را تشویق می‌کنیم تا هنگام کار کردن با کودکان دچار آسیب دیدگی شنوایی، رهنمودهای انجمن شنوایی، گفتار، و زبان آمریکا (ASHA) را درباره‌ی نقش‌های آسیب‌شناسان گفتار و زبان و آموزگاران افراد دچار ناشنوایی و سخت شنوا، در بسط و گسترش توانایی زبانی و برقراری ارتباط را مطالعه کنند. بعلاوه، اسمیت و همکاران، راهکارهای کاربردی گوناگونی را جهت کمک به کودکان دچار آسیب‌دیدگی شنوایی پیشنهاد نموده‌اند:
1) اطمینان حاصل نمایید که برای لب‌خوانی و یا درک گفتار دیگران، نور کافی در محیط وجود داشته باشد.
2) اطمینان حاصل نمایید که دانش‌آموزان به شما توجه می‌کنند.
3) دستورات باید واضح و کوتاه باشند.
4) در خلال تعاملات ارتباطی با دانش‌آموزان، چهره‌ی آموزگار باید قابل دید باشد.
5) در موقع صحبت کردن، از حرکات سر و دست و تحرک چهره استفاده شود.
6) چنانچه دانش‌آموز، راهنما (مترجم) داشته باشد، ارتباط چشمی با دانش‌آموز را حفظ نماید، و نه با راهنما
7) گفته‌های دیگران را برای دانش آموز مبتلا به آسیب دیدگی شنوایی تکرار نمایید.
نمونه ای از مداخلات گفتاردرمانی در کودکان کم شنوا:
مداخله اولیه: بعد از شناسایی باید برای انجام ارزیابی‌های بیشتر و مداخلات درمانی به کلینیک های شنوایی و گفتار درمانی مراجعه کرد.
آموزش خاص و خدمات دیگر:برای دریافت خدمات آموزشی و توجه بیشتر به نیازهای کودک باید با سیستم آموزشی در ارتباط باشید.
نیازهای آموزشی:
آسیب شنوایی و ناشنوایی روی ظرفیت هوشی و توانایی یادگیری فرد تاثیر نمی‌گذارد اگرچه این کودکان برای ادامه تحصیل نیاز به خدمات آموزشی خاص دارند. موارد زیر مثالی از این سرویس هاست:
- تمرین گفتار،زبان و شنوایی تحت نظر متخصص
- سیستم تقویت کننده صدا
- استفاده از یک مترجم برای کسانی که از زبان اشاره استفاده می کنند.
- نشستن در جای مناسب کلاس برای تسهیل در لب خوانی
- زیرنویس فیلم ها
- کسی برای دانش آموز با آسیب شنوایی یادداشت برداری کند
دستورالعمل ها گفتاردرمانی و مشاوره هایی برای معلم و همکلاسی ها
یادگیری واژگان، دستور زبان، ترتیب کلمات در جمله، بیان اصطلاحات و ضرب المثل ها و دیگر جنبه های ارتباط کلامی برای کودکان با آسیب شنوایی و ناشنوایی به نسبت کودکان عادی دشوارتر است. استفاده زودهنگام، مداوم و هوشیارانه از وسایل ارتباطی (مانند زبان اشاره، هجی کردن انگشتی،گفتار سرنخی)، تقویت کننده (سمعک) و یا تمرین دهانی یا شنیداری می‌تواند در کاهش تاخیر زبانی تاثیر گذار باشد.
تقریبا سنین ۶ تا ۷ سال وارد مدرسه می‌شوند و در آنجا مهارت‌های ارتباطی و زبانی کودکان با مشکلات شنوایی باید تحت آموزش ویژه قرار گیرد. برای تدوین یک برنامه آموزشی انفرادی که شامل نیازهای ویژه کودک و خدمات و حمایت هایی برای برطرف کردن نیازها است،والدین باید با مدرسه همکاری کنند. معلمان و شنوایی سنج ها برای حداکثر استفاده کودک از باقیمانده شنوایش باید با همدیگر همکاری کنند.