در بعضی موارد وقتی نوزاد برای چکاب ماهانه به پزشک اطفال یا مراکز بهداشت مراجعه می کنند توسط پزشک متخصص اطفال به کاردرمانی ارجاع داده می شوند. یکی از سوالات رایج والدین کودکان و نوزادان 1تا 8 ماهه این است که کاردرمانی برای کودک 4،5،6،7 ماهه چگونه انجام می شود. مرکز کاردرمانی کودکان دکتر صابر با بیش از 18 سال سابقه درمانی در زمینه توانبخشی کودکان با مشکلات جسمی و ذهنی در دو شعبه غرب و شرق تهران مشغول به فعالیت می باشد. خدمات این مرکز شامل ماساژ درمانی، کاردرمانی جسمی، کاردرمانی حسی، کاردرمانی ذهنی،گفتاردرمانی، اتاق تاریک توجه بینایی، اتاق مهارتهای شنیداری و سنسوری روم ، بازی درمانی و رفتاردرمانی می باشد. متخصصین مرکز کاردرمانی کودکان دکتر صابر بهترین تکنیک های کاردرمانی را برای کودکان و نوزادان ارائه می نمایند. در حیطه کاردرمانی برای کودک 4، 5 تا 7 ماهه یکی از نکات مهم کنترل روند رشد رفلکس های نوزادی می باشد. با تسهیل رفلکس های سطوح بالاتر می توان روند رشد حرکتی کودک را بهبود بخشید. کاردرمانی جسمی کودکان زیر 6 ماه در کودکان با فلج مغزی، آسیب مغزی و تاخیر حرکتی انجام می پذیرد.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
بررسی رفلکس ها در کاردرمانی کودک 4و6 ماهه
در کاردرمانی کودکان 4تا6 ماهه رفلکس های زیر مشاهده می گردد.
رفلکس تونیک گردنی نامتقارن
(Asymmetrical Tonic Neck Reflex – ATNR)
سن شروع: تولد
سن یکپارچگی: ۴-۶ ماهگی
وضعیت کودک: کودک خوابیده به پشت، سر در خط وسط، دست ها و پا ها در وضعیت اکستنشن می باشند.
روش ارائه ی تحریک: چرخش سر به یک سمت
واکنش مثبت: صاف شدن اندام های فوقانی و تحتانی سمت چرخش (بالا رفتن تون اکستانسوری)، خم شدن اندام های سمت مقابل چرخش (بالا رفتن تون فلکسوری)
واکنش منفی: واکنشی در اندام ها دیده نمی شود.
گاهی ممکن است پاسخ فقط در دست یا پا مشاهده شود که در این صورت نیز پاسخ مثبت در نظر گرفته می شود. این رفلکس در کسب هماهنگی حرکتی یک طرفه و نامتقارن اندام ها، و آماده سازی کودک برای جابجایی های بعدی (مانند غلت زدن) نقش دارد. باقی ماندن این رفلکس می تواند باعث تأخیر در کسب کنترل سر و تنه، تحرک در محیط (مانند غلت زدن و سینه خیز رفتن) بروز واکنش های راستایی و هماهنگی چشم و دست شود.
رفلکس تونیک گردنی متقارن
(Symmetrical Tonic Neck Reflex – STNR)
سن شروع: تولد
سن یکپارچگی: ۴-۶ ماهگی
وضعیت کودک: کودک در وضعیت چهار دست و پا قرار گرفته یا به شکم روی زانو های آزمونگر قرار می گیرد.
روش ارائه ی تحریک: بالا بردن سر (صاف کردن)، پایین بردن سر (خم کردن)
واکنش مثبت: اندام فوقانی از وضعیت سر تبعیت کرده و اندام تحتانی بر خلاف آن عمل می کند. به عبارت دیگر اگر سر بالا برده شود، بازو ها صاف شده (غلبه ی تون اکستانسوری) و اندام تحتانی خم می شود (غلبه ی تون فلکسوری) ؛ اگر سر خم شود بازو ها خم شده (غلبه ی تون فلکسوری) و اندام تحتانی صاف می شود (غلبه ی تون اکستانسوری)
واکنش منفی: تغییری در تون عضلات اندام های تحتانی و فوقانی مشاهده نمی شود. این رفلکس ها باعث شروع کسب مهارت های دو طرفه در اندام ها شده و به کودک اجازه ی چهار دست و پا رفتن اولیه به صورت خرگوشی (Bunny Hopping) را می دهند. باقی ماندن این رفلکس می تواند باعث تأخیر در کسب نشستن مستقل، چهار دست و پا رفتن هماهنگ، و اختلال در هماهنگی چشم و دست گردد.
* در بعضی از منابع این رفلکس ها، جزء رفلکس های اولیه طبقه بندی نمی شوند (سن شروع آن 4-6 ماهگی و سن یکپارچگی آن 10-12 ماهگی ذکر شده است).
Tonic Labyrinthine supine (TLS)
سن شروع: تولد
سن یکپارچگی: 4 ماهگی
وضعیت کودک: کودک را در وضعیت طاقباز (Supine) قرار می دهیم.
روش ارائه ی تحریک: قرارگیری در وضعیت فوق، به دلیل تحریک لابیرنت ها، عامل تحریک است.
واکنش مثبت: افزایش تون اکستانسوری در تمام بدن به صورتی که اندام ها به سختی خم می شوند. در این حالت اگر بخواهیم یک پای کودک را خم کنیم به دلیل غلبه ی تون اکستانسوری با مقاومت روبرو خواهیم شد.
واکنش منفی: تون اکستانسوری بالا نمیرود و اندام ها را می توان به صورت غیر فعال خم کرد. این رفلکس پس از Extensor Thrust به وجود می آید و در کسب کنترل پوسچرال اهمیت زیادی دارد. باقی ماندن آن با عوارض زیادی همراه خواهد بود که می توان به تأخیر در کسب کنترل سر، غلت زدن، نشستن، بلند شدن از روی زمین و ناتوانی در خم کردن اندام ها اشاره کرد.
Tonic Labyrinthine Prone (TLP)
سن شروع: تولد
سن یکپارچگی: ۴ ماهگی
وضعیت کودک: کودک را در وضعیت دمر (prone) قرار میدهیم.
روش ارائه ی تحریک: قرارگیری در وضعیت فوق، به دلیل تحریک لابیرنت ها، عامل تحریک است.
واکنش مثبت: افزایش تون فلکسوری به صورتی که کودک قادر به بلند کردن سر، عقب بردن شانه ها، بالا آوردن تنه و صاف کردن بازوها و پاها نیست.
واکنش منفی: تون فلکسوری بالا نمیرود و کودک قادر به بالا آوردن سر، تنه، و اندام ها میباشد.
این رفلکس نیز در ایجاد کنترل پوسچرال نقش مهمی دارد اما باقی ماندن آن باعث تاخیر در کسب مهارت هایی مانند غلت زدن، نشستن و چهار دست و پا رفتن، ناتوانی در بلند شدن از زمین و بروز نا امنی جاذبه ای میشود.
Associated Reaction
این رفلکس در کاردرمانی کودکان تا بعد از 7 ماه نیز دیده می شود.
سن شروع: تولد
سن یکپارچگی: بخشی از آن به صورت حرکت ارادی (Associated Movement) باقی میماند.
وضعیت کودک: کودک خوابیده به پشت است یا می نشیند.
روش ارائه ی تحریک: فشردن یک شیء در دست توسط خود کودک یا مقاومت دادن به یک اندام در حین حرکت توسط آزمونگر
واکنش مثبت: مشت شدن دست دیگر یا بالا رفتن تون عضلانی در سایر بخش های بدن
واکنش منفی: در اندام های دیگر واکنشی مشاهده نشده یا تون به صورت جزئی بالا خواهد رفت.
باقی ماندن این رفلکس می تواند باعث عدم جداسازی حرکات اندام ها، تأخیر در کسب مهارت های حرکتی ظریف، و بروز دفورمیتی در بخش های مختلف بدن گردد.
Positive Supporting Reaction (PSR)
سن شروع: ۳ ماهگی
سن یکپارچگی: ۸ ماهگی
وضعیت کودک: کودک در وضعیت ایستاده نگه داشته می شود.
روش ارائه ی تحریک: تماس کف پای کودک با زمین (چند بار کف پای کودک را با زمین تماس می دهیم).
واکنش مثبت: انقباض همزمان عضلات فلکسور و اکستانسور اندام تحتانی که موجب سیخ شدن پاها خواهد شد (اداکشن و چرخش داخلی ران، اکستنشن زانو، و پلانتار فلکشن مچ پا).
واکنش منفی: تون عضلانی بالا نخواهد رفت (اندام تحتانی به صورت ارادی خم می شود).
Negative Supporting Reaction
سن شروع: 8 ماهگی
سن یکپارچگی: به صورت واکنشی ارادی باقی می ماند.
وضعیت کودک: کودک در وضعیت ایستاده نگه داشته می شود.
روش ارائه ی تحریک: انتقال وزن روی پاها در حالت ایستاده
واکنش مثبت: آزاد شدن تون اکستانسوری در اندام تحتانی (رها شدن PSR)
واکنش منفی: غلبه ی PSR و عدم آزاد شدن تون اکستانسوری (5 ، 18 ، 20 و 47-50).
واکنش های وضعیتی (Postural Reactions)
سطح مغز میانی (Midbrain Level)
واکنش های راستایی (Righting Reactions)
Neck Righting, Acting on the Body
سن شروع: تولد
سن یکپارچگی: ۶ ماهگی
وضعیت کودک: کودک به پشت خوابیده، سر در خط وسط، اندام ها صاف و در کنار بدن قرار دارند.
روش ارائه ی تحریک: چرخش فعال (Active) یا غیر فعال (Passive) سر به یک سمت
واکنش مثبت: تمام بدن به صورت یکپارچه در جهت چرخش سر می چرخد.
واکنش منفی: چرخشی در بدن مشاهده نمی شود.
این رفلکس مسئول غلت زدن (Rolling) کوتاه مدت است و توسط واکنش بعدی جایگزین می شود.
Body Righting, Acting on the Body
سن شروع: ۴-۶ ماهگی
سن یکپارچگی: باقی میماند.
وضعیت کودک: کودک به پشت خوابیده، سر در خط وسط، اندام ها صاف و در کنار بدن قرار دارند.
روش ارائه ی تحریک: چرخش سر به یک سمت به صورت فعال یا غیر فعال
واکنش مثبت: چرخش سگمنتال بدن از بالا به پایین ( ابتدا سر، سپس شانه ها و تنه، و در نهایت لگن و اندام های تحتانی)
* قبل از ۱۸ ماهگی چرخش سگمنتال بدن از بالا به پایین و پس از ۱۸ ماهگی چرخش از پایین به بالا دیده می شود.
* این رفلکس از اندام تحتانی نیز قابل اجراست (یک پا را از زانو خم کرده و به یک سمت میچرخانیم). در این حالت چرخش سگمنتال فقط از پایین به بالا انجام می گیرد).
واکنش منفی: تمام بدن به صورت یکپارچه به یک سمت خواهد چرخید (مشابه Neck Righting)
* این واکنش مربوط به غلت زدن کامل است.
Labyrinthine Righting, Acting on the Head – Prone
سن شروع: ۱-۲ ماهگی
سن یکپارچگی: باقی میماند.
وضعیت کودک: آزمونگر کودک را با چشمان بسته به صورت دمر و معلق در هوا نگه می دارد.
روش ارائه ی تحریک: قرارگیری در وضعیت فوق.
واکنش مثبت: سر بالا آمده تا در وضعیت عادی قرار گیرد (صورت عمودی و دهان افقی می باشد).
واکنش منفی: سر به صورت اتوماتیک در وضعیت طبیعی قرار نخواهد گرفت.
Labyrinthine Righting, Acting on the Head – Supine
سن شروع: 4-6 ماهگی
سن یکپارچگی: باقی می ماند.
وضعیت کودک: کودک با چشمان بسته در وضعیت طاقباز و معلق در هوا نگه داشته می شود.
روش ارائه ی تحریک: قرارگیری در وضعیت فوق
واکنش مثبت: سر بالا آمده تا در وضعیت عادی قرار گیرد (صورت عمودی و دهان افقی می باشد).
واکنش منفی: سر به صورت اتوماتیک در وضعیت طبیعی قرار نخواهد گرفت.
Labyrinthine Righting, Acting on the Head – Sideways
سن شروع: 6-8 ماهگی
سن یکپارچگی: باقی میماند.
وضعیت کودک: آزمونگر کودک را با چشمان بسته و از ناحیه ی کمر به صورت قائم نگه می دارد.
روش ارائه ی تحریک: خم کردن کودک به سمت راست یا چپ
واکنش مثبت: سر بالا آمده تا در وضعیت عادی قرار گیرد (صورت عمودی و دهان افقی می باشد).
واکنش منفی: سر به صورت اتوماتیک در وضعیت طبیعی قرار نخواهد گرفت.
Optical Righting – Prone
سن شروع: ۱-۲ ماهگی
سن یکپارچگی: باقی میماند.
وضعیت کودک: آزمونگر کودک را با چشمان باز و در وضعیت دمر به صورت معلق نگه می دارد.
روش ارائه ی تحریک: قرارگیری در وضعیت فوق.
واکنش مثبت: سر بالا آمده تا در وضعیت عادی قرار گیرد (صورت عمودی و دهان افقی می باشد).
واکنش منفی: سر به صورت اتوماتیک در وضعیت طبیعی قرار نخواهد گرفت.
* واکنش های optical righting همزمان یا بلافاصله پس از واکنش های labyrinthine righting مربوطه ایجاد می شوند.
Optical Righting – Supine
سن شروع: 4-6 ماهگی
سن یکپارچگی: باقی میماند.
وضعیت کودک: کودک با چشمان باز، در وضعیت طاقباز و معلق نگه داشته می شود.
روش ارائه ی تحریک: قرارگیری در وضعیت فوق
واکنش مثبت: سر بالا آمده تا در وضعیت عادی قرار گیرد (صورت عمودی و دهان افقی می باشد).
واکنش منفی: سر به صورت اتوماتیک در وضعیت طبیعی قرار نخواهد گرفت.
Optical Righting – Sideways
سن شروع: 6-8 ماهگی
سن یکپارچگی: باقی میماند.
وضعیت کودک: آزمونگر کودک را با چشمان باز و از ناحیه ی کمر به صورت قائم نگه می دارد.
روش ارائه ی تحریک: خم کردن کودک به سمت راست یا چپ
واکنش مثبت: سر بالا آمده تا در وضعیت عادی قرار گیرد (صورت عمودی و دهان افقی می باشند).
واکنش منفی: سر به صورت اتوماتیک در وضعیت طبیعی قرار نخواهد گرفت.
Amphibian Reaction
سن شروع: 4-6 ماهگی
سن یکپارچگی: باقی میماند.
وضعیت کودک: کودک به شکم خوابیده، سر در خط وسط، پاها صاف و دست ها کشیده در بالای سر قرار دارند.
روش ارائه ی تحریک: آزمونگر لگن یک سمت را بالا میآورد.
واکنش مثبت: خم شدن اتوماتیک بازو، ران و زانوی سمت بالا آمده به سمت بیرون
واکنش منفی: خم شدن بازو، ران و زانو مشاهده نمی شود.
واکنش های حرکتی خودکار
رفلکس مورو (Moro Reflex)
سن شروع: تولد
سن یکپارچگی: 4-6 ماهگی
روش اول:
وضعیت کودک: آزمونگر کودک را در وضعیت طاقباز و 45 درجه در حالی که سر را حمایت کرده، نگه می دارد.
روش ارائه ی تحریک: آزمونگر سر کودک را در یک لحظه رها می کند.
روش دوم:
وضعیت کودک: خوابیده به پشت، درمانگر دست های کودک را گرفته و در حالی که سر را حمایت کرده است، او را مقداری از زمین جدا می کند.
روش ارائه ی تحریک: درمانگر در یک لحظه دست های کودک را رها می کند.
واکنش مثبت: پاسخ این رفلکس در دو مرحله دیده می شود:
- فاز ابداکشن: ابتدا ابداکشن و اکستنشن بازوها و باز شدن دست ها در حالی که انگشتان خم می باشند.
- فاز اداکشن: سپس اداکشن بازو ها و اکستنشن سر و تنه همراه با گریه ی کودک.
واکنش منفی: واکنشی در سر، تنه و اندام ها دیده نمی شود یا بسیار ضعیف است.
مورو یکی از مهم ترین و شناخته شده ترین رفلکس های نوزادی است که بیشتر جنبه ی حفاظت در برابر تهدید های محیط بیرونی (مانند افتادن و …) دارد. این رفلکس در کنترل چرخه ی تنفس اولیه در نوزاد (خصوصاً بلافاصله پس از تولد) و سپس در خود تنظیمی (در مقابله با استرس های محیطی) نقش مهمی ایفا می کند. عدم وجود این رفلکس می تواند نشانه ای از بروز اختلالات تکاملی باشد و باقی ماندن آن نیز پس از سنین طبیعی باعث ترس از ارتفاع، عدم توانایی در نشستن مستقل و انتقال وزن روی دست ها می شود.
واکنش لاندا (Landau Reaction)
سن شروع: 3 ماهگی
سن یکپارچگی: 5 ، 2 سالگی (معمولاً برانگیختن این رفلکس پس از یک سالگی مشکل است).
وضعیت کودک: کودک در وضعیت دمر در هوا معلق نگه داشته می شود.
روش ارائه ی تحریک: بالا آوردن سر
واکنش مثبت: سر، ستون فقرات، اندام های تحتانی و بازوها اکستنشن می شوند (در این حالت اگر سر خم شود ستون فقرات و اندام ها نیز بلافاصله خم می شوند).
واکنش منفی: اندام های تحتانی و ستون فقرات در وضعیت فلکشن (یا آویزان) باقی می مانند.
این رفلکس نقش مهمی در ایجاد کنترل پوسچرال (از طریق فعال کردن عضلات اکستانسور) دارد اما باقی ماندن آن می تواند باعث ناتوانی در راه رفتن هماهنگ، دویدن، پریدن و لی لی کردن شود.