یکی از سوالات رایج والدین در هنگام مراجعه به روانشناس کودک و مشاور این نکته است که روش صحبت با فرزند خود را نمی دانند و مدام با یکدیگر درگیر هستند. یک روانشناس کودک با تجربه در این زمینه می تواند کمک های لازم را ارائه دهد. نکات مختلفی در نحوه صحبت کردن با کودکان وجود دارد که در این مقاله سعی می شود به آنها اشاره شود. مرکز روانشناسی کودک دکتر صابر در غرب و شرق تهران به ارائه خدمات مشاوره، رفتار درمانی و بازی درمانی به کودکان می پردازد. دکتر صابر با سابقه بالغ بر 17 سال در حیطه کودکان و بهره گیری از نیرو های متخصص روانشناس، کاردرمان و گفتاردرمان به درمان اختلالات کودکان و آموزش نحوه ارتباط با کودکان می پردازد.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
نحوه صحبت کردن با کودکان
- در صحبت کردن با کودک از عبارات کوتاه و دقیق استفاده کنیم
معمولاً وقتی چند پیام پیاپی به کودک میدهیم، او دیگر به حرف ما گوش نمی‌کند و نمی‌تواند همه پیام ها را به ذهن خود بسپارد. بسیاری از کودکانی که مشکل رفتاری دارند، مشکل فقدان توجه و تمرکز هم دارند و گاهی اصلا فراموش می کنند که ما چه دستوراتی به آنها داده ایم. ممکن است دستور اول را بگیرند و بقیه را فراموش کنند. مثلا وقتی به کودک می گوییم: لباسهایت را از روی زمین جمع کن،برنامه درسی ات را در کیفت بگذار، بعد مسواک ات را بزن و برو بخواب، چند پیام را همزمان به وی میدهیم که کار اشتباهی است.
پیام ها را یکی یکی به کودک بدهید و بعد از انجام هر کدام، دستور بعدی را بیان کنید. بهتر است بعد از انجام هر دستور،سعی کنیم کودک را تشویق کنیم که نسبت به انجام دستور،توجه مثبت نشان دهد. البته اگر قصد ما تقویت حافظه توالی شنیداری او باشد می‌توانیم چند جمله برای تکرار یا چند کار برای اجرا به وی بگوییم. اما به طور کلی باید پیام ما کوتاه و دقیق باشد.
- در روش صحبت کردن با فرزند خود ساده و روشن حرف بزنیم
دادن دستورات و توضیحات طولانی ممکن است باعث فراموش شدن بخش های اصلی پیام شود و کودک کلا از انجام همه دستورات سرپیچی کند. کودکان گفت و گو های کوتاه و جملات ساده و قابل فهم را بهتر از جملات طولانی یا جملاتی که همراه با کنایه و طعنه است، درک کرده و به خاطر می سپرند. از یک جمله کوتاه که دقیقا نشان میدهد کودک « چه کاری» را باید انجام دهد، استفاده کنید.
- در صحبت کردن با کودکان از بیان جملات مبهم و کلی اجتناب کنیم
اگر به کودک در مورد رفتارش یک پیام کاملا مبهم بدهیم، او متوجه نمی شود که منظور ما کدام یک از رفتارهای است و کدام رفتار را باید تغییر دهد. مثلا وقتی به او می‌گوییم عاقل باش یا اینکه می گوییم من را خجالت زده نکن، پیام‌های کاملا مبهم به کودک داده‌ایم. بنابراین در حرف زدن با کودک از کلماتی که کودک مفهوم آنها را نمی فهمد، استفاده نکنیم، بلکه دقیقا همان کاری را که از او می‌خواهیم بیان کنیم.
- در روش صحبت کردن با فرزند پیام باید متناسب با سن و سال کودک باشد و کودک توانایی انجام آن را داشته باشد
در مورد کودکان کوچک در لازم است پیام ها ساده تر باشند و به تناسب سن آنها،میتوان پیام های دیگری نیز به کار برد.در مورد کودکان بزرگتر توضیحات بیشتر و پیچیده‌ترین لازم است.
- در نحوه صحبت کردن با کودکان از عبارات هرگز، همیشه و هیچ وقت، استفاده نکنیم
زمانی که از عبارات هرگز، همیشه و… استفاده می کنیم، در واقع احتمال تغییر رفتار کودک را کاهش می دهیم. وقتی پیامی را به کودک میدهیم، لازم نیست پیام عدم انجام دستور را نیز به کودک یادآوری کنیم و یا رفتارهای منفی گذشته کودک را به او گوش زد کنیم. در مورد آینده نیز پیش‌داوری نکنیم و آن را به همه زمانها تعمیم ندهیم. گفتار زیر نمونه ای از پیش داوری است:«ببین باز هم مثل دیروز،اسباب بازی ها را جمع نکردی! بزرگ شوی هیچی نمی شوی! تا ابد شلخته میمانی! همیشه بی ادبی می کنی.»
- در روش صحبت کردن با فرزند ارتباط چشمی خود را با او حفظ کنیم
از آنجا که حواس کودکان به آسانی پرت میشود، مطمئن شوید که هنگام صحبت کردن با کودک، او به شما نگاه میکند. این عامل نقش مهمی در پیروی کودک از دستورات دارد. نشان دهید که منظور شما از برقراری ارتباط چشمی چیست. این روش را از طریق یک بازی به کودک بیاموزید. چند متر دورتر از یکدیگر بنشینید و به چشمهای هم نگاه کنید. هر کس زودتر به اطراف نگاه کند بازنده است.
گاهی برای جلب توجه یک کودک لازم است با او تماس جسمی داشته باشید. به آرامی دستتان را روی شانه اش بگذارید یا در صورت لزوم، هر دو دست خود را روی شانه هایش قرار دهید و با ملایمت صورتش را به اطراف خود نگه دارید. یا در حالی که با او صحبت می کنید،دستش را بگیرید. برای کودکان بزرگتر یک اشاره کوچک با گذاشتن دست بر شانه اش کفایت می کند. وقتی کودک هنگام صحبت کردن به شما نگاه میکند، برای این کار او را تشویق کنید.
- آرام ولی قاطع صحبت کنیم
گاهی والدین شکایت می کنند و می گویند تا زمانی که فریاد نکشیم خوب به حرف ما گوش نمی کند. اگر معمولاً وقتی کاری از کودکتان می‌خواهید صدایتان را بلند می کنید،کودک می آموزد تا وقتی که صدای تان را به حداکثر نرسانده اید،به شما بی توجهی کند. چون آستانه توجه شما را میداند و تا آن موقع پیام شما را جدی نمی گیرد. اگر متوجه شدید که صدایتان لحظه به لحظه بلندتر میشود،صبر کنید،یک نفس عمیق بکشید،به چشمهای کودک خیره شوید،سپس به آهستگی و بسیار شمرده سخن بگویید.لحن کلامش ما نباید خشن و ضمناً باید بیانگر خواهش و التماس باشد.
- از جملات پرسشی استفاده نکنیم
وقتی به کودکتان می گویید:«میشه تکالیفت رو انجام بدی؟» اگر پاسخ دهد «حالا نه» متعجب نشوید. اگر بگویید «می آیی اتاقش را مرتب کنیم؟» این فرصت را به او دادید تا بگوید،«نمی آیم» در مورد چیزی یا کاری که می خواهید کودکتان انجام دهد،از جملات سوالی استفاده نکنید.بلکه باید با لحن و کلمات قاطع به گونه ای صحبت کنید که کودک دقیقاً بداند چه کاری باید بکند و به علاوه آن را چه موقع،کجا و چگونه انجام دهد.
کودک را به نام بخوانید.صدا کردن نام کودک توجه او را به حرف های شما جلب می کند. کودکان خردسال اغلب مدت زمان محدودی می توانند توجه کنند،بنابراین برای جلب توجه کودک خردسال،باید مدام نامش را صدا کنید.
- احساستان را به کودک بگویید
بدون آنکه به طور مستقیم از کودک انتقاد کنید به او بگویید در مورد اعمال و رفتارش چه احساسی دارید. برای مثال «به خاطر اینکه خودت توالت را تمیز نمی کنی،واقعا ناراحتم!» یا «وقتی به موقع به خانه بر نمی گردیم،واقعا نگران می شوم.» از انتقاد،سرزنش یا حمله کردن به کودک بپرهیزید. فقط احساستان را به طور واضح بیان کنید.
- قاطع و مهربان باشید
اعمال جریمه ها و تعیین محدودیت ها نباید همراه با ابراز احساسات منفی باشد. باید در هر حال،کودک شما بداند که از محبت و حمایت شما برخوردار خواهد بود،بداند شما او را دوست دارید،حتی اگر برخی از رفتار هایش نادرست باشد. به این ترتیب کودک انگیزه بیشتری برای تصحیح رفتارهای پیدا میکند.