مشکلات حرکتی اوتیسم و اختلال حسی حرکتی در اوتیسم یکی از ویژگی های برجسته اختلال طیف اوتیسم می باشد. در کودکان مبتلا به اختلالات طیف اوتیسم، مشکلات حرکتی حداقل در طول ۲ سال اول زندگی ممکن است با توانایی و قوه ی کودک مرتبط باشد. به هر حال با سپری شدن این زمان، برخی از کودکان اتیسم چالش هایی را با مهارت های حرکت درشت و ریز پیدا می کنند که مرتبط با praxis، توانایی برنامه ریزی و اجرای هدفمند است. طبق آخرین تحقیقات منتشر شده در حوزه مشکلات حرکتی و اختلال حسی در اتیسم، مشکلات حرکتی اوتیسم و تحکیم آن در گروه اختلالات طیف اوتیسم می تواند به دلیل اختلال عملکرد نیمکره چپ باشد. کلینیک کاردرمانی حسی حرکتی اتیسم دکتر صابر تحت نظر بهترین دکتر اوتیسم در تهران با استفاده از درمان های تخصصی و به روز همچون کاردرمانی اوتیسم و گفتاردرمانی اوتیسم ، ماساژ درمانی و سنسوری روم به ارائه خدمات درمانی به کودکان طیف اوتیسم مشغول می باشد.
انواع مشکلات حرکتی اوتیسم
- رنج مشکلات حرکتی در افراد مبتلا به اختلالات طیف اتیسم به صورت قابل توجه ی گسترده است. برای مثال مشکلات حرکتی در افراد مبتلا به سندوم رت قابل توجه است و می تواند تا حد شدید توسعه یابد. مسائل حرکتی در آسپرگر خفیف است و ویژگی های حرکتی آن ها شامل clumsy (دست و پا چلفتی!) می شود.
- برخی افراد مبتلا حرکات کلیشه ای مثل تکان دادن و یا بال زدن دست ها را دارند که می تواند بازنمایی رفتار های تکراری به عنوان یکی از هسته های اصلی نقص در اوتیسم باشد.
- مشکل در مهارت های حرکتی درشت که با زندگی روزمره تداخل می کند مثل بالا رفتن از پله ها.
- مشکل در مهارت های بینایی – حرکتی مثل کامل کردن پازل.
- آپراکسی دهانی غیر کلامی که به نقص در تقلید حرکتی اشاره دارد.
مشکلات حرکتی و حسی در اوتیسم
ارزیابگر باید به مشکلات حرکتی اتیسم توجه کند مثلا اگر فرد مبتلا به آسپرگر clumsy دارد ارزیابگر باید به فعالیت هایی مثل بالا رفتن از پله ها و مهارت های ظریفی مثل بریدن و مهارت های بینایی- حرکتی مثل کامل کردن پازل یا نوشتن و پراکسیا و یا مهارت برنامه ریزی حرکتی مثل تقلید حرکات بدنی توجه کند. سرانجام ارزیابگر باید به وجود حرکات تکراری مثل تکان دادن دست توجه نماید. پردازش حسی به راهی برای مدیریت اطلاعات حسی شامل تلفیق یکپارچه سازی و سازماندهی درونداد حسی اطلاق می شود. حدود %۴۲ تا ۸۸% از افراد مبتلا به اختلالات طیف اوتیسم با این حیطه مشکل دارند:
- مشکلات برنامه ریزی حرکتی
- پاسخ بیش از حد یا کمتر از حد به محرک حسی (بیش برانگیختگی یا کم برانگیختگی)
- كم حسی یا بیش حسی
- اشتغال زیاد با ویژگی های حسی
- پاسخ متضاد به محرکات حسی
اگرچه این مشکلات در تمامی حواس شامل بینایی، شنوایی، لامسه، عمقی و دهلیزی مطرح است، اما این موضوع در خصوص حس شنوایی در افراد مبتلا به اختلالات طیف اتیسم رایج تر است. در افراد مبتلا به اختلالات طیف اتیسم سطح بالا بیش حسی نسبت به لمس و صدا گزارش شده. یکپارچگی حسی توسط کاردرمانگر انجام می شود. گفتاردرمانان اوتیسم ممکن است با کاردرمانگر برای شفاف سازی ماهیت و وسعت مسائل پردازش حسی مشورت کند.
ارزیابی اختلال حسی حرکتی در اتیسم
- هایپوسنس (برانگیختی کم) / هایپرسنس (بیش برانگیختگی) به محرک
- اشتغال زیاد با ویژگی های حسی محیط
- پاسخ متضاد به محرک حسی
- قواعد حسی
- سازماندهی رفتاری
مهارتهای حرکتی درشت و ریز در کودکان اوتیسم و راهکارهای بهبود آن‌ها
کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم (ASD) اغلب در رشد مهارتهای حرکتی درشت و ریز با چالش‌هایی روبه‌رو هستند. مهارتهای حرکتی درشت شامل فعالیت‌های بزرگ‌تر مانند دویدن، پریدن، حفظ تعادل و هماهنگی اندام‌هاست، در حالی که مهارتهای حرکتی ریز به حرکات ظریف مانند دست‌خط، استفاده از قیچی یا بستن دکمه‌ها مربوط میشود. اختلال در این مهارت‌ها میتواند بر استقلال فردی، یادگیری و تعاملات اجتماعی کودکان تأثیر منفی بگذارد.
چالش‌های حرکتی در کودکان اوتیسم
بسیاری از کودکان اوتیسم با مشکلاتی مانند ضعف در هماهنگی حرکتی، تون عضلانی نامتعادل یا تاخیر در رشد حرکتی مواجه هستند. برای مثال، ممکن است کودک در پرتاب توپ یا راه رفتن روی یک خط مستقیم مشکل داشته باشد یا در انجام کارهای ظریف مانند نقاشی کردن دچار ناهماهنگی شود. این مشکلات گاهی ناشی از تفاوت‌های پردازش حسی یا اختلال در برنامهریزی حرکتی (دیسپراکسی) است.
راهکارهای بهبود مهارتهای حرکتی
یکی از روش‌های مؤثر برای تقویت این مهارت‌ها، کاردرمانی اوتیسم در منزل یا کلینیک است. متخصصان کاردرمانی از طریق تمرین‌های هدفمند، بازی‌های حرکتی و ابزارهای ویژه، به کودک کمک می‌کنند تا هماهنگی، قدرت عضلانی و دقت حرکتی خود را بهبود بخشد.
برای مهارتهای درشت: فعالیت‌هایی مانند تاب خوردن، بالا رفتن از وسایل بازی، پرتاب توپ و تمرین‌های تعادلی مفید هستند.
برای مهارتهای ریز: تمرین‌هایی مانند نخ کردن مهره‌ها، بازی با خمیر، استفاده از قیچی و نقاشی میتوانند مؤثر واقع شوند.
با ترکیب این روش‌ها و در نظر گرفتن نیازهای حسی و شناختی کودک، می‌توان عملکرد روزمره و مشارکت او در فعالیت‌های آموزشی و اجتماعی را افزایش داد. کاردرمانی نه تنها به رشد فیزیکی کمک می‌کند، بلکه زمینه را برای پیشرفت در سایر حوزه‌های رشدی نیز فراهم می‌سازد.
تمرینات حسی-حرکتی مؤثر برای کودکان اوتیسم در خانه
کودکان طیف اوتیسم اغلب نیازمند فعالیت هایی هستند که همزمان چند سیستم حسی و حرکتی را درگیر کند. این تمرینات ساده اما هدفمند می توانند به سازماندهی عصبی، بهبود توجه و خودتنظیمی کودک کمک شایانی کنند.
تمرینات یکپارچگی حسی-حرکتی:
پتو burrito (پتو بوریتو): پیچیدن ملایم کودک در پتو با فشار آرام می تواند حس عمقی را تحریک و اضطراب را کاهش دهد. اجازه دهید کودک خودش را از پتو آزاد کند تا هماهنگی حرکتی هم تقویت شود.
مسیرهای حسی: ایجاد مسیری با سطوح مختلف (فرش، فوم، سنگ ریزه) برای راه رفتن با پای برهنه. این کار علاوه بر تحریک حس لامسه، به بهبود آگاهی بدن کمک می کند.
فعالیت های سازماندهی کننده سیستم عصبی:
فعالیت های فشاری: هل دادن اجسام سنگین مثل سبد لباس یا گاری، یا بازی “دیوار را هل بده” می تواند به تنظیم سیستم عصبی کمک کند.
تمرینات تعادلی پویا: استفاده از بالشتک های تعادلی یا تشک های نرم برای ایستادن روی یک پا همراه با پرتاب توپ به دیوار.
تمرینات تقویت توجه و هماهنگی:
بازی “دنبال نور”: استفاده از چراغ قوه برای ایجاد الگوهای نوری که کودک باید با دست یا پا دنبال کند.
آهنگ های حرکتی: ساخت روتین های حرکتی ساده همراه با موسیقی ریتمیک برای بهبود توالی حرکتی.
نکات اجرایی مهم:
همیشه به نشانه های کودک توجه کنید و در صورت بروز ناراحتی، فعالیت را متوقف کنید.
محیط را ساده و بدون محرک های اضافه حفظ کنید.
از وسایل ساده خانه مانند بالش، حوله و اسباب بازی های موجود استفاده کنید.
مدت زمان فعالیت ها را کوتاه (5-10 دقیقه) و در عوض تکراری در روز نگه دارید.
این تمرینات نه تنها به بهبود پردازش حسی کمک می کنند، بلکه می توانند به کاهش رفتارهای کلیشه ای و افزایش تعاملات اجتماعی کودک نیز منجر شوند. برای دستیابی به بهترین نتایج، تمرینات را به صورت روزانه و در محیطی آرام انجام دهید.
سوالات متداول:
1-چرا کودک من در بستن دکمه و زیپ لباس مشکل دارد؟
این مشکل معمولاً به ضعف مهارتهای حرکتی ریز و برنامهریزی حرکتی مربوط است. تمرین با اسباببازیهای دارای دکمه و زیپ میتواند آن را بهبود بخشد.
2-آیا راه رفتن روی پنجه پا در اوتیسم طبیعی است؟
بله، این رفتار در بسیاری از کودکان اوتیسم دیده میشود و معمولاً به حساسیت لمسی کف پا یا اختلال در حس عمقی مرتبط است. تمرینات حسی و کفشهای مخصوص میتوانند کمککننده باشند.