یکی از اساسی ترین مسائل کودکان که از بدو تولد با آن مواجه می شوید، مراحل تکامل روانی جنسی است چرا که بعضی کودکان به اختلال تکاملی دچار می شوند. سیری آرام و مرحله ای که جز نگرانی های بزرگ پدر و مادر هاست، چرا که آن ها هم باید مراقب کودک شان باشند که این مراحل را با سلامت و به درستی طی کنند و هم درباره دخالت و نوع برخورد با این مسئله با سوالات و اما و اگر های بسیاری رو به رو می شوند. در مورد رشد روانی جنسی کودکان از نظریه فروید کمک می خواهیم و او می گوید: نوزاد زمانی که چشم به دنیا می گشاید، با خود شور و شعف آورده و برای اینکه این نشاط تداوم پیدا کند، پدر و مادر ها باید به یک سری نکات دقت کنند، مواردی که جزیی از مراحل رشدی کودک بوده و اگر به آن ها توجه دقیق نشود، بخشی از بحران های زندگی کودک می شود و ممکن است مسائلی نظیر خود ارضایی در کودکان را به دنبال داشته باشد. یک روانشناس کودک با تجربه می تواند در حیطه علت خود ارضایی در کودکان و درمان های آن به والدین کمک کند. همچنین در بعضی موارد به علت اختلالات همراه نظیر اختلات پردازش حسی کودکان علائمی از خود ارضایی مانند مالیدن کودک به زمین و… را نشان می دهند که با بررسی دقیق کودک می توان علت آن را شناسایی و درمان های مناسب را ارائه نمود. دکتر مهدی صابر با در نظر گرفتن کلاس هایی برای آموزش والدین در ارتباط با مراحل روانی جنسی کودکان طبق نظریه فروید و برگزاری کلاس های کاردرمانی کودکان در منزل و گفتاردرمانی کودکان در منزل و همچنین مشاوره روانشناسی به والدین کمک می کند.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
مراحل تکامل روانی جنسی نظریه فروید
1.مرحله‌ی دهانی (تولد تا ۱٫۵ سالگی): نخستین مرحله‌ی رشد روانی جنسی که دو سال اول را در بر می گیرد، مرحله ی دهانی است. در طول این دوره دهان منبع اصلی لذت کودک است. این لذت ناشی از مکیدن، گاز گرفتن و بلعیدن همراه با احساس لب ها، دهان و گونه هاست. برای کودک که در این مرحله وابستگی کاملی به مادر دارد، مادر نخستین هدف غریزه‌ی جنسی است. به عبارت دیگر کودک به شیوه ای بسیار ابتدایی عشق ورزیدن به مادر خود را فرا می گیرد و چگونگی پاسخ مادر به خواسته های کودک (خواست‌هه های نهاد) ماهیت دنیای کودک را رقم می زند. از طریق کیفیت ارتباط بین کودک و مادر است که کودک یاد می گیرد دنیا را خوب یا بد، ارضا کننده یا ناکام کننده، و ایمن یا خطرناک ادراک کند. مرحله‌ی دهانی به هنگام از شیر گرفتن پایان می پذیرد و اگر تثبیتی روی داده باشد، مقداری از انرژی روانی در این مرحله باقی می ماند. این تثبیت می تواند به دو صورت منفعل دهانی و پرخاشگر دهانی در رفتار فرد ظاهر گردد.
2. مرحله‌ی مقعدی (۱,۵ تا ۳ سالگی): جامعه در قالب والدین در نخستین سال های زندگی کودک بطور عمده تسلیم نیاز های کودک که در واقع نیاز های نهاد (Id) است، می شود و خود (Ego) را با خواسته های او سازگار می کند و در مقابل سازگاری نسبتا اندکی را از کودک انتظار دارد. این جریان در حدود دو سالگی دگرگون می شود و این زمانی است که درخواستی جدی از کودک یعنی یاد گرفتن آداب توالت و نظافت شکل می گیرد. فروید تجربه‌ی این آموزش را برای رشد شخصیت کودک امری اساسی می پنداشت. اهمیت این مرحله از آن جهت است که یا شروع آموزش آداب دفع، کودک باید یاد بگیرد که لذت ناشی از دفع را به تاخیر اندازد و این اولین بار در طول زندگی کودک است که با تلاش والدین برای به نظم کشیدن زمان و مکان عمل دفع، با خواست نهاد تداخل ایجاد می شود. در این مرحله کودک با اولین واقعیت زندگی خود یعنی عدم امکان دفع در هر زمان و مکانی روبرو می شود و سنگ بنای ساختار دوم شخصیت یعنی “خود” گذاشته می شود که وظیفه اش ارضای درخواست های نهاد مطابق با واقعیات بیرونی است. مرحله ی مقعدی در حدود چهار سالگی پایان می یابد و اگر این تعارض و تداخل بن خواست های نهاد و والدین به خوبی حل شده باشد (کودک را با شیوه ی صحیح و مناسبی آموزش داده باشند) کودک با موفقیت قدم در مرحله ی بعدی می گذارد ولی اگر تثبیتی در اثر تعارض حل نشده باقی مانده باشد، قسمتی از انرژی روانی در این مرحله باقی می ماند که در رفتار بزرگسالی ظاهر می شود. این تثبیت می تواند به صورت پرخاشگر مقعدی و نگه دارنده‌ی مقعدی در رفتار فرد ظاهر گردد.
3.مرحله‌ی آلتی (۳ تا ۶ سالگی): در حدود چهار یا پنج سالگی کودک وارد مرحله‌ی سوم رشد شخصیت می شود. در این مرحله کانون لذت از ناحیه‌ی مقعد به اندام های تناسلی منتقل می شود. کودکان در این سنین رغبت زیادی به دستکاری و اکتشاف اندام های تناسلی خود و دیگران نشان می دهند و این امر به صورت رفتار هایی مانند استمنا و خیال پردازی ها صورت می گیرد. کودک همچنین در مورد چگونگی به دنیا آمدن و این که چرا خواهر یا برادرش در ناحیه‌ی تناسلی با او تفاوت دارند کنجکاو شده و سؤالاتی را مطرح می سازد. در نظریه فروید این مرحله از شخصیت مهم ترین مرحله از شکل گیری شخصیت است. این اهمیت به دلیل تعارض پیچیده ای است که حول دو عقده ی ادیپ (Oedipus Complex) در پسران و عقده ی الکترا (Electra (Complex در دختران شکل می گیرد و حل این تعارض ها باعث بوجود آمدن سومین ساختار شخصیت یعنی فراخود (Superego) می شود ولی اگر تثبیتی به علت این تعارض ها رخ داده باشد، قسمتی از انرژی روانی در این مرحله باقی می ماند. این تثبیت می تواند به دو صورت شخصیت آلتی سلطه گر و شخصیت آلتی سلطه پذیر در رفتار فرد ظاهر گردد.
4.مرحله ی نهفتگی یا کمون (۶ تا ۱۱ سالگی): نظریه فروید این طور مطرح کرد که پس از سه مرحله ای که کودک سپری کرد، در حدود شش سالگی وارد مرحله ای آرام از زندگی خود می شود. در طول این مرحله عزیزه‌ی جنسی به طور کامل خفته است و در ظاهر به صورت فعالیت های درسی، سرگرمی ها، ورزش و گسترش دوستی ها با افراد همجنس متجلی می شود.
5.مرحله‌ی تناسلی یا جنسی (از سن بلوغ): در نظریه فروید آخرین مرحله از رشد روانی – جنسی شخصیت، هنگام بلوغ آغاز می شود. بدن از نظر فیزیولوژیکی در حال پختگی است و اگر فرد در هیچ یک از مرحله های پیشین تثبت عمده ای نداشته باشد، می تواند یک زندگی غیر روان رنجور و رابطه های بهنجار دگرجنس خواهانه داشته باشد. تعارض های این دوره به کمترین حد خود می رسد، اما این تعارض ها به دلیل به کارگیری مکانیسم دفاعی والایش (تصعید) تأثیر چندانی بر فرد ندارد. فرد دارای شخصیت جنسی قادر خواهد بود در عشق و کار به خشنودی دست یابد که فعالیت دوم (کار) یک فعالیت مورد پذیرش اجتماعی برای والایش نیاز های (تکانه های) نهاد است.
ارزیابی علت خود ارضایی کودکان با نظریه فروید
× نظریه فروید تقریباً به طور کامل بر روی رشد مردان متمرکز است و توجه کمی به رشد روانی – جنسی زنان دارد.
× آزمایش علمی نظریه فروید دشوار است. مفاهیمی چون “زیست مایه” یا انرژی لیبیدو قابل سنجش و اندازه گیری نیستند و در نتیجه نمی توان آن ها را آزمود. تحقیقات به عمل آمده، تا حد زیادی بی اعتباری نظریه فروید را نشان داده اند.
× پیش بینی های آینده خیلی مبهم هستند. چگونه می توان دانست که یک رفتار فعلی مشخصاً به دلیل یک تجربه در دوران کودکی می باشد؟ فاصله‌ی زمانی بین علت و اثر آنقدر زیاد است که به سختی می توان رابطه ای را بین دو متغیر در نظر گرفت.
× نظریه فروید بر پایه ی مطالعات موردی و نه پژوهش های تجربی است. همچنین، فروید نظریه خود را بر پایه‌ی جمعی از بیماران بالغ خود بنا نهاده است، نه بر روی مشاهده‌ی واقعی و مطالعه کودکان.
متخصصین انتقادات فراوانی به نظریه فروید وارد دانسته اند. یکی از این منتقدین اریکسون بود که در مکتب روان کاوی آموزش دیده بود اما بعدها با بازنگری در نظریه فروید، رشد روانی – اجتماعی خود را بنیان نهاد.
