طبق تحقیقات اخیر دانشمندان کودکان مبتلا به اوتیسم به علت مشکل در توجه، به محرک ها به وضوح واکنش نشان نمی دهند یا از توجه به محرک ها دوری می کنند یا به صورت افراطی بر یک محرک تمرکز می کنند. خیلی از کودکان مبتلا به اختلال اوتیسم گاهی به صورت انتخابی از محرک های اجتماعی دوری می کنند. نکته حائز اهمیت در اینجا این است که پیش از تشخیص اوتیسم و نقص توجه لازم است بدانید که چگونه اختلال بیش فعالی و نقص توجه و اوتیسم می توانند با یکدیگر اشتباه گرفته شوند و بفهمید که چه زمانی با یکدیگر همپوشانی دارند. مرکز درمان اوتیسم دکتر صابر، بهترین مرکز تشخیص و درمان اوتیسم در کودکان، به کودکان مبتلا به اوتیسم و نقص توجه از طریق کاردرمانی اوتیسم و بازی برای توجه کودک اوتیسم کمک می کند.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
توجه اشتراکی
یکی از رفتار هایی که به خوبی در کودکان مبتلا به اوتیسم و نقص توجه توصیف شده، توجه اشتراکی است. توجه اشتراکی که حدوداً از ابتدای تولد شکل می گیرد، به معنای توجه مشترک با فرد یا افراد دیگر به یک موضوع است. پیگیری نگاه یک فرد نمونه ای از رفتار نیازمند توجه اشتراکی است. معمولاً شواهدی در مورد نقص در اشاره برای متوجه ساختن دیگران، این که این نشانه ها اولین نشانه های نقص در درک ذهن دیگران هستند که در کودکان دارای اوتیسم مختل شده است. مطالعات نشان داده اند که تفاوت توجه کودکان 1 تا 6 ماهه به چشم می تواند یک پیش بینی کننده قوی برای دریافت تشخیص اختلال اوتیسم در سنین بعدی باشد که این امر برجسته بودن تفاوت توجه در افراد دارای اختلال اوتیسم را به خوبی نشان می دهند. مطالعه ای دیگر نیز نشان داده است که توجه اشتراکی افراد دارای اختلالات طیف اوتیسم نسبت به افراد سالم ضعیف تر است و این افراد مدت زمان بسیار کوتاه تری را صرف نگاه کردن به چهره افراد می کنند که البته به وسیله کاردرمانی اوتیسم قابل درمان است.
نشانه های نقص توجه در کودک اوتیسم
توجه اشتراکی اشاره به مهارتی رشدی دارد که موجب اشتراک توجه، از طریق ارتباط چشمی، تبادل نگاه، اشاره کردن و نشان دادن، یا پردازش پیام های دیگران می شود. در جریان توجه اشتراکی، فرد فعالانه توجه خود را معطوف به یک شیء، موقعیت یا رویداد می کند. شروع توجه اشتراکی به توانایی کودک برای جهت دادن کانون توجه شریک اجتماعی خود به سمت یک شیء یا واقعة خارجی بهوسیله رفتار هایی مانند تماس چشمی، اشاره، نشان دادن و تغییر جهت نگاه است. نقص در رشد توجه اشتراکی در کودکان مبتلا به اختلالات طیف اوتیسم و نقص توجه یکی از نخستین نشانه های قابل تشخیص در این گروه از کودکان بهشمار می رود. این نقص پیش از یک سالگی، قبل از زمانی که بتوان تشخیص رسمی گذاشت، قابل مشاهده است که توسط متخصص کاردرمانی اوتیسم به طور دقیق تشخیص داده می شود. تفاوت های کیفی یا فقدان کامل توجه اشتراکی در دوران رشد، علامت خطری برای والدین به شمار می رود؛ در این دوران بهطور معمول والدین متوجه می شوند که کودک آن ها مانند همسالان خود به طور مشترک با دیگران درگیر انجام یک فعالیت نمی شود، ممکن است هنگامی که نام او را صدا می زنند، توجه نکند و وسایل مورد علاقه خود را به والدین نشان ندهد و به آن ها اشاره نکند. هر چند مطالعات متعدد تحول توجه اشتراکی را سنین کودکی و قبل از شکل گیری زبان می دانند، اما تاجمیر ریاحی، نجاتی و پور اعتماد نشان دادند که توجه اشتراکی در والدین کودکان دارای اختلالات طیف اوتیسم هم دچار نقص است. در این مطالعه نشان داده شد که والدین کودکان دارای اختلالات طیف اوتیسم از نشانه های چشمی ارائه شده، استفاده کمتری نسبت به همتایان می برند. حال در زیر به برخی موارد اشاره میکنیم:
-تمرکز کوتاه‌مدت:
به راحتی توسط محرکهای محیطی (صدا، نور، حرکت) حواس‌شان پرت میشود.
در انجام تکالیف یا بازی‌های نیازمند تمرکز پایدار مشکل دارند.
-تغییر سریع توجه:
بین فعالیت‌های مختلف به سرعت جابجا می‌شوند بدون تکمیل هیچ‌کدام.
ممکن است نیمه‌کاره بازی یا یادگیری را رها کنند.
-عدم توجه به دستورات کلامی:
به نظر می‌رسد وقتی با آن‌ها صحبت می‌کنید گوش نمی‌دهند.
دستورات ساده را فراموش میکنند یا نیمه‌تمام رها میکنند.
-تمرکز انتخابی:
فقط روی موضوعات مورد علاقه خود (مثل قطارها یا اعداد) متمرکز می‌شوند.
در برابر تغییر تمرکز به موضوعات جدید مقاومت نشان می‌دهند.
-مشکل در پیروی از دستورالعمل‌ها:
مراحل ساده را گم میکنند (مثلاً در لباس پوشیدن ترتیب را رعایت نمی‌کنند).
برای انجام کارهای چندمرحله‌ای نیاز به راهنمایی مداوم دارند.
-فراموشکاری:
وسایل شخصی را مرتب گم میکنند (مداد، کیف، کفش).
برنامه‌های روزانه را به خاطر نمی‌سپارند.
-واکنش نامتناسب به محرک‌ها:
ممکن است به صداهای معمولی (مثل تیک تاک ساعت) واکنش شدید نشان دهند.
در مقابل صداهای مهم (مثل اسم خودشان) بی‌تفاوت باشند.
-پرش افکار:
در وسط گفتگو ناگهان موضوع را عوض میکنند.
ارتباط منطقی بین فعالیت‌هایشان دیده نمی‌شود.
این نشانه‌ها ممکن است با علائم ADHD همپوشانی داشته باشند، اما در کودکان اوتیستیک معمولاً همراه با مشکلات ارتباطی و رفتارهای کلیشه‌ای دیده می‌شوند. برای تشخیص دقیق، ارزیابی جامع توسط روانشناس کودک یا متخصص اعصاب ضروری است.
تقلید
گروهی بر این عقیده اند که اختلال اوتیسم و نقص توجه ناشی از آسیب در تقلید به عنوان یک فرایند اجتماعی اولیه است. شواهدی وجود دارد که نشان می دهد؛ نوزادان سالم می توانند از بعضی حرکات چهره ای تقلید کنند. به نظر می رسد نوزادان برای فهمیدن رفتار، تجربیات ذهنی و حالات روانی افراد دیگر براساس تقلید و اشتراک هیجانی عمل می کنند. آسیب زود هنگام در تقلید حرکتی می تواند موجب اختلال در تحول و رشد اجتماعی شود. بسیاری از مطالعات نقیص تقلید را در نوزادان و بزرگسالان دارای اختلال اوتیسم با عملکرد بالا نشان داده اند. نقص تقلید در کودکان مبتلا به اوتیسم توسط کاردرمانی اوتیسم قابل حل شدن است.
بازی‌های تقویت توجه در کودکان اوتیسم
کودکان اوتیستیک اغلب با چالش‌های توجه و تمرکز روبه‌رو هستند. بازی‌های هدفمند می‌توانند به شیوه‌ای جذاب و غیرتهدیدکننده به بهبود این مهارت‌ها کمک کنند. در ادامه 5 بازی مؤثر به همراه توضیحات دقیق ارائه میشود:
1. بازی “پیدا کردن اشیای پنهان” (تقویت توجه دیداری)
روش اجرا:
10 شیء کوچک (مثل مهره، اسباب‌بازی مینیاتوری) را در یک سینی شن یا برنج پنهان کنید. از کودک بخواهید با استفاده از یک ذره‌بین یا انگشتانش آن‌ها را پیدا کند.
فواید:
افزایش تمرکز دیداری
بهبود تحمل لمسی (برای کودکانی که حساسیت لمسی دارند)
تقویت هماهنگی چشم و دست
2. بازی “دنباله‌سازی رنگ‌ها” (تقویت توجه پایدار)
وسایل لازم:
کارت‌های رنگی یا مهره‌های رنگی
روش اجرا:
یک الگوی ساده (مثلاً قرمز-آبی-زرد) بسازید و از کودک بخواهید آن را تکرار کند. به تدریج الگوها را پیچیده‌تر کنید.
تغییرات:
استفاده از کارت‌های تصویری (حیوانات، میوه‌ها)
ساخت الگو با حرکات بدن (دست زدن-پا کوبیدن)
3. بازی “گل یا پوچ؟” (تقویت توجه شنیداری)
روش اجرا:
یک کلمه هدف (مثلاً “سیب”) را انتخاب کنید. داستانی کوتاه بگویید و هرگاه آن کلمه را شنید، باید دست بزند.
فواید:
افزایش تمرکز شنیداری
بهبود سرعت پردازش اطلاعات
تقویت مهارت‌های زبانی
4. بازی “ماز لمسی” (تمرکز و برنامه‌ریزی)
وسایل لازم:
یک صفحه چوبی با شیارهای مارپیچ و یک مهره مغناطیسی
روش اجرا:
کودک باید با هدایت مهره توسط یک قلم مغناطیسی از شروع تا پایان ماز حرکت کند.
مزایا:
تقویت توجه پایدار
بهبود هماهنگی حرکتی ظریف
افزایش تحمل ناکامی (وقتی مهره از مسیر خارج میشود)
5. بازی “ایستادن روی یک پا با چالش” (توجه و تعادل)
روش اجرا:
از کودک بخواهید روی یک پا بایستد، همزمان شما تصاویری نشان دهید و او باید فقط به تصاویر خاص (مثلاً حیوانات) واکنش نشان دهد.
سطح‌بندی:
سطح آسان: 5 ثانیه ایستادن + تشخیص یک دسته
سطح پیشرفته: 20 ثانیه + تشخیص دو دسته متفاوت
سوالات متداول:
1-چرا کودکان اوتیستیک در توجه کردن مشکل دارند؟
مشکلات توجه در اوتیسم معمولاً ریشه در تفاوتهای عصبی دارد. پردازش حسی متفاوت، مشکلات یکپارچگی حسی و دشواری در فیلتر کردن محرکهای محیطی از دلایل اصلی هستند. مغز این کودکان ممکن است در اولویتبندی اطلاعات دریافتی مشکل داشته باشد، بنابراین یا به همه چیز توجه میکنند یا به هیچ چیز. همچنین، مشکلات ارتباطی باعث میشود درک دستورات و انتظارات برایشان سخت باشد.
2-چه مدت زمان بازی برای بهبود توجه کودک اوتیستیک مناسب است؟
مدت زمان مناسب بستگی به سطح توجه و سن کودک دارد، اما به طور کلی بهتر است با جلسات کوتاه 5-7 دقیقه‌ای شروع کنید و به تدریج افزایش دهید. مهم‌تر از مدت زمان، تکرار منظم بازی‌ها در طول روز است. سه جلسه 5 دقیقه‌ای در روز بسیار مؤثرتر از یک جلسه 15 دقیقه‌ای است. همیشه بازی را قبل از خسته شدن کودک تمام کنید تا تجربه مثبت بماند.