یکی از روش های درمانی در درمان کودکان اوتیسم برنامه TEACCH است. آموزش در برنامه تیچ با استفاده از یک ارزیابی دقیق و مناسب آغاز می شود. هدف از ارزیابی کسب اطلاعات در موارد مختلف است. مواردی مانند سطح مهارت کودک اوتیسم، شیوه یادگیری وی، الگوی واحد و منحصر به فرد توانایی کودک اوتیسم و نیازها و علائق وی، ارزیابی می تواند به دو شیوه رسمی و غیر رسمی انجام شود. در مرکز اوتیسم دکتر صابر تأکید بر ارزیابی غیر رسمی است تا با استفاده از آن اطلاعات پایه ای در مورد کودک اوتیسم برای آماده سازی برنامه انفرادی مناسب به دست آید. مرکز اتیسم دکتر صابر در زمینه درمان اوتیسم با استفاده از تکنیک های روز دنیا در حیطه کاردرمانی اوتیسم و گفتاردرمانی اوتیسم مشغول به فعالیت می باشد.
درمان اوتیسم با برنامه TEACCH یا رویکرد تیچ
درمانگر باید به خاطر داشته باشد که رشد مهارت ها در اختلالات طیف اوتیسم مختل شده است و ارزیابی نیازمند اتخاذ شيوه متوالی رشد است تا با استفاده از آن دریافته شود که فرد بر کدام مهارت ها غلبه یافته است و کدامین مهارت ها را یاد نگرفته است. توجه به درجه استقلال و میزان اتکاء به خود فرد بایستی نکته اصلی ارزیابی فرد باشد. ارزیایی توانمندی ها و علائق می تواند سرنخی برای تدوین برنامه های آموزشی و فعالیت ها و محتواهای مرتبط با آن باشد. ارزیابی مهارت های ظاهر شده در فرد به برنامه ریز نقطه آغاز فعالیت ها را نشان می دهد و نحوه سازمان دهی و عادات کاری فرد نیز در سازمان دهی محیط و فضای انجام فعالیت های آموزشی به برنامه ریز کمک خواهد کرد. لازم به ذکر است که مرحله ارزیابی می تواند اطلاعات بسیار مهمی را در زمینه مناسب سازی فرایند رشد برای فرد، میزان عملی بودن برنامه های موجود با توانمندی های فرد و خواسته ها و آرزوهای والدین در اختیار برنامه ریز قرار دهد.
در برنامه تیچ در درمان اوتیسم ارزیابی می تواند با استفاده از مطالعه پرونده فرد و اطلاعات نوشتاری در مورد وی به دست آید. در زمان انجام کار اطلاعات اصلی مورد نیاز را باید در ارتباط با موارد زیر به دست آورد تا با استفاده از این اطلاعات ساختار اصلی برنامه و اهداف آن را تعیین کرد :
- توانمندی ها
- علائق
- مهارت های درسی، بازی و عملکردی
- ناتوانی و ضعف ها و یا نکاتی که باید تمرکز بیشتری بر آنها کرد
- سطح و میزان برقراری ارتباط
- مهارت های اجتماعی – درخواست کمک، کار در گروه و غیره
- شیوه های یادگیری و میزان توجه، سطح عملکرد، سازماندهی، موضوعات حسی، تغییر در موضوعات
گاری ماسیبو مدیر مرکز رویکرد تیچ معتقد است که :
با استفاده از ارزیابی مشخص می شود که یادگیری را بر کدامین مهارت علائق و نیازهای فرد دارای اوتیسم می توان بنا نهاد، بررسی و مرور مدل های آموزشی موجود برای این افراد نشان دهنده غلبه الگوی رفتارهای “طبیعی” بر فعالیت های شناختی و آموزشی است و اغلب این برنامه ها به این امر توجهی ندارند که منطبق شدن با آن رفتار “طبیعی” امری دشوار و گاه غیر ممکن است علت این ناتوانی محدودیت دامنه تمرکز و گرایش به سمت توجه به جزئیات است و حواس آنان از انسجام کمتری برخوردار است. باید به آنها کمک کنیم تا بتوانند پیوندهایی برقرار سازند. یعنی به جای کنترل چراغ چشمک زن باید سعی در گسترش شعاع نور داشته باشیم”
شیوه های یادگیری افراد دارای اختلالات طیف اوتیسم
ساخت انفرادی برنامه های آموزشی رمز موفقیت آموزش است و متخصصان برنامه تیچ همانند افرادی عمل می کنند که گستره مشکلات ایجاد شده توسط اوتیسم را می شناسند و از آن آگاه هستند. برنامه ریزان سعی در تهیه برنامه ای انفرادی دارند که بر اساس شیوه یادگیری فرد تنظیم شده باشد و باعث ارتقاء سطح سازگاری افراد دارای اوتیسم شود. این سازگاری با استفاده از شیوه های مختلفی مانند افزایش مهارت های افراد، تعديل محیط به گونه ای که اثر نقایص موجود در فرد به حداقل میزان خود کاهش یابد و استفاده از استراتژی های مربوط به آموزش ساخت دار و سایر حمایت های بصری به منظور افزایش یادگیری و تسهیل در برقراری ارتباط ایجاد شود. در این برنامه آموزش با استفاده از ساخت بصری دنبال می شود این نوع ساخت به منظور افزایش توانمندی فرد انجام می شود.
با توجه به ویژگی های افراد قرار گرفته در طیف اختلالات اوتیسم در روش تیچ نیازهای یادگیری آنان به صورت زیر توصیف شده است :
- نیاز مندی به حمایت برای ادراک و جهت گیری به سمت محیط های اجتماعی
- نیازمندی به حمایت های بصری برای زبان ادراکی و بیانی
- نیازمندی به ساخت های فیزیکی به منظور کم کردن محرک های مخل یادگیری در این افراد
- نیازمندی به برنامه های مختلف برای جبران تفاوت های موجود در شیوه پردازش اطلاعات
- نیازمندی به سیستم های کاری متفاوت و مطابق با توانمندی های شناختی
- نیازمندی به متن های مختلف برای درک هر چه بیشتر و بهتر دستورالعمل ها و راهکارها
- نیازمندی به سیاهه و لیست های متنوع برای مشخص کردن در خواست ها و الزام های موجود در محیط های کاری و آموزشی
یکی از مهم ترین اصول در رویکرد تیچ در درمان اوتیسم، استفاده از سازمان دهی و توالی گام های تشکیل دهنده یک فعالیت و با برنامه آموزشی است، با استفاده از این توالی و سازماندهی وی قادر خواهد بود که موارد زیر را درک کند :
- چه چیزی درخواست شده است؛
- تدوین و اجرای برنامه به صورت عملی چگونه است و هر گام به چه صورتی باید انجام شود
- و یادگیری و حفظ دقیق نظم و توالی تکلیف درخواست شده برای وی قابل درک خواهد بود.
راهکارهایی که برای تسهیل سازمان دهی و توالی پیشنهاد شده است عبارتند از:
- سازمان دهی افراد و مواد مورد استفاده در آموزش
- استفاده از نمادهای مشخص و واضح، برای زمان آغاز و پایان فعالیت
- حمایت های بصری به منظور درک مفاهیم ذهنی
آموزش مهارت‌های زندگی به کودکان اوتیسم با روش TEACCH
برنامه TEACCH (درمان و آموزش کودکان مبتلا به اوتیسم و ناتوانی‌های ارتباطی مرتبط) یکی از مؤثرترین روش‌ها برای آموزش مهارت‌های زندگی به کودکان طیف اوتیسم است. این برنامه با ساختاردهی محیط و فعالیت‌ها، یادگیری را برای این کودکان قابل‌دسترس‌تر می‌کند.
مهارت‌های اصلی که با TEACCH آموزش داده می‌شوند:
خودمراقبتی: لباس پوشیدن، مسواک زدن، توالت رفتن
مهارت‌های خانگی: مرتب کردن وسایل، کمک در کارهای ساده خانه
اجتماعی: رعایت نوبت، پیروی از قوانین ساده
سازماندهی: مدیریت زمان و وظایف روزانه
راهکارهای TEACCH برای آموزش مؤثر:
-استفاده از برنامه‌های بصری:
تصاویر و نمادها به جای دستورات شفاهی
جدول‌های زمانی تصویری برای پیش‌بینی روال روز
-تقسیم کار به مراحل کوچک:
هر مهارت به بخش‌های قابل‌مدیریت تقسیم میشود
تسلط بر هر مرحله قبل از رفتن به مرحله بعد
-محیط‌های یادگیری ساختاریافته:
فضای فیزیکی مشخص برای هر فعالیت
کاهش عوامل حواس‌پرتی
-نقش خانواده در این فرآیند:
والدین می‌توانند با ایجاد ثبات در خانه و استفاده از همان راهبردها، یادگیری را تسریع کنند. مطالعات نشان داده‌اند که ترکیب TEACCH با سایر روش‌ها مانند ABA می‌تواند نتایج بهتری ایجاد کند.
آیا TEACCH می‌تواند به بهبود ارتباطات غیرکلامی در اوتیسم کمک کند؟
برنامه TEACCH به عنوان یکی از جدیدترین روش درمان اوتیسم، تأثیر قابل‌توجهی بر بهبود ارتباطات غیرکلامی دارد. بسیاری از کودکان طیف اوتیسم با چالش‌های ارتباطی مواجهند و TEACCH با راهکارهای منحصر به فرد به آنها کمک می‌کند.
راهکارهای TEACCH برای ارتباط غیرکلامی:
سیستم ارتباطی تبادل تصویر (PECS):
استفاده از کارت‌های تصویری برای بیان نیازها
تقویت درخواست‌های کاربردی
زبان بدن و حالات چهره:
آموزش تشخیص و بیان احساسات از طریق تصاویر
تمرین‌های آینه‌ای برای تقلید حالات صورت
اشارات و حرکات هدفمند:
آموزش اشاره‌های کاربردی (مثل اشاره به شیء مورد نظر)
ترکیب حرکات با ارتباط تصویری
مدت زمان لازم برای مشاهده نتایج:
پیشرفت معمولاً پس از 3 تا 6 ماه تمرین منظم قابل مشاهده است، اما این زمان بسته به سطح عملکرد کودک متفاوت خواهد بود. ترکیب TEACCH با گفتاردرمانی می‌تواند نتایج را بهبود بخشد.
سوالات متداول:
1- آیا TEACCH جایگزین گفتاردرمانی یا کاردرمانی میشود؟
خیر، TEACCH مکمل این روشهاست. ترکیب آن با گفتاردرمانی و کاردرمانی حسی نتایج بهتری دارد.
2-آیا TEACCH می‌تواند مشکلات حسی در اوتیسم را کاهش دهد؟
بله، با سازماندهی محیط فیزیکی (مثل نور مناسب، کاهش سروصدا) و فعالیت‌های حسی ساختاریافته، به تنظیم حسی کمک می‌کند.