مرکز روانشناسی کودک و کاردرمانی دکتر صابر در زمینه اختلالات رفتاری و روانی کودکان فعالیت می نماید بخش های تخصصی بازی درمانی، گروه درمانی و رفتاردرمانی کودکان به والدین جهت برقراری ارتباط موثر و بهبود اختلالات رفتاری کودکان کمک می نماید. مشکلاتی نظیر وسواس، اضطراب، ترس ها، گوشه گیری، مشکلات ارتباطی کودکان، پرخاشگری و بی قراری کودک، تحمل پایین، شب ادراری و …. از نمونه مشکلاتی می باشد که با تکنیک های رفتاردرمانی کودکان برطرف می گردد. یکی از تکنیک های مورد استفاده در رفتار درمانی، اقتصاد ژتونی می باشد. اقتصاد ژتونی در رفتار درمانی بر پایه ی تشویق مستمر رفتارهای هدف طراحی شده است. از این تکنیک ها جهت ایجاد رفتارهای روتین مانند مسواک زدن، انجام تکالیف و توافق های والدین استفاده نمود. در این مطلب به توضیح روش اقتصاد ژتونی پرداخته می شود.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
توافق های انفرادی در رفتار درمانی
افراد گروه به خاطر موفقیت های فردی در دستیابی به هدف مورد تشویق قرار می گیرند (مثلاً آنتونی و جو به دلیل این که هر کدام در پایان این هفته به هدف هایشان دست یافته اند کارت عضویت کتابخانه دریافت کردند.
اسمیت و همکاران گزارش کردند که در کلاس های درس غالبا توافق های انفرادی مورد استفاده قرار می گیرد زیرا که برای هر یک ارزش ویژه ای دارد آن ها یادآوری کردند که مزایای توافق های گروهی (یا آن گونه که غالباً معروف است راهکار های میانجیگری بین افراد هم سن و سال) شامل دخالت دادن افراد هم سن و سال و توانایی آموزگاران در بالا بردن انگیزه و افزایش کارآیی آموزگار است.
جوایز در اقتصاد ژتونی چه چیزهایی است؟
در این بخش، در بخش تشویق های مثبت، جوایز به طور مختصر شرح داده شده اند و به عنوان مواردی توصیف شده اند که ذاتاً ارزش چندانی ندارند (مثل ژتون ها، برچسب ها، ستاره ها، علامت های روی برگه ی جمع بندی، امتیازها و نظایر این ها)، ولی ممکن است در حکم یک تشویق موقتی داده شوند تا بعداً با چیزی که برای بیمار ارزش دارد معاوضه شوند. جوایز به طور مستقیم به استفاده از پول در رفتار درمانی ارتباط دارند یعنی شگرد دیگری از رفتار درمانی با شدت متوسط که رفتاردرمان غالباً از آن استفاده می کنند. جایزه دادن نوعی روش رفتار درمانی است که تقویت کننده های شرطی شده ى غير احتمالی (مثلاً چسب ها، امتیازها، گره های کاغذ و غیره) را که برای نشان دادن رفتار های مناسب اجتماعی یا آموزشی کسب شده اند، شامل می شود که احتمالاً می توان آن ها را برای تقویت مشوق های ارزشمند از پیش تعيين شده معاوضه نمود، جایزه های نقدی برای رفتار درمانی دانشجویان مؤثر بوده است. كِر ، نلسون یادآوری کرده اند که اجزای اساسی جایزه های نقدی عبارتند از: a) جایزه ها یعنی چیزهایی که بیمار به خاطر آن ها کار می کند b) استحکام بخشنده های تقویت چیزهای عینی یا فعالیت ها که جوایز را می توان با آن ها معاوضه نمود c) شرایط مشخص توافق که تحت این شرایط می توان جایزه را به دست آورد و یا از دست داد d) میزان معاوضه ی جوایز برای استحکام بخشنده های تقویت رفتاردرمان هایی که از روش جایزه ی نقدی استفاده می کنند. باید این ابعاد را مشخص کنند. میلر پیشنهاد کرده است که پیش از اجرای روش جایزه ی نقدی مراحل زیر باید مد نظر قرار گیرد تا اجرای اقتصاد ژتونی در رفتاردرمانی موفق باشد.
گام 1: تعیین کنید که چه رفتارهایی منجر به دریافت جایزه می شود ممکن است بخواهید برای هر دانش آموز روی سه رفتار یا کمتر متمركز شويد.
گام 2: تعیین کنید که کدام جنبه از جایزه مدنظر شما است استحكام ، قیمت، ایمنی، جذابیت و سهولت استفاده (مثل ژتون های پلاستیکی، قیمت اسباب بازی و امتیازهای روی کارت امتیاز) ژتون های پلاستیکی معمولاً رنگی، محکم و تشویق کننده اند. قیمت اسباب بازی فرصتی می دهد تا رفتار درمانی را با مهارت های آموزش پول ادغام نماییم. کارت های امتیاز را به راحتی می توان استفاده کرد و احتمال بروز بحث های مالکیت کمتر است زیرا نام، دانش آموز روی کارت نوشته شده است.
گام 3: مشوق هایی را شناسایی کنید که دانش آموزان را برای به دست آوردن آن ها برانگیزد و ارزش هر مشوّق را تعیین كنيد (مثلا صد عدد ژتون برابر است با پنج دقیقه کار با کامپیوتر یا یک کارت بازی بیس بال یا یک مداد تراش، دویست عدد ژتون برابر با ده دقیقه بازی، یا یک کتاب سرگرم کننده یا دو عدد ژتون مخصوص برای خرید در بازار پس از مدرسه است، سیصد عدد ژتون برابر است با رفتن به اتاق اینترنت یا جام بیس بال یا یک پوستر) هر چه تعداد ژتون ها بیشتر باشد، چیز های ارزشمندتری می توانند به دست بیاورند، بنابراین دانش اموزان فرصت پیدا می کنند تا خشنودی در آینده و ارزش پس انداز را تمرین کنند.
گام 4: تصمیم بگیرید که آیا میخواهید مشوّق ها را در جایی در کلاس درس (مثلاً کتابخانه ی ویژه ی کلاس درس) قرار دهید و یا این که نام آن ها را روی پوستر دیواری بنویسید. در هر یک از این دو مورد تعداد ژتون های لازم باید مشخص شود تا دانش آموزان بدانند که با این ژتون ها چه چیزی می توانند به دست بیاورند. کتابخانه ی کلاس و یا پوستر، رفتارهایی را که منجر به کسب ژتون می شوند از طریق دیداری به دانش آموزان یادآوری می کنند.
گام 5: مشخص کنید که دانش آموزان چه وقت اجازه دارند تا ژتون های خود را مصرف کنند (مثلاً هر وقت که فرصت داشتند، و یا اوقاتی را که در طول روز و یا در پایان کلاس درس برنامه ریزی کرده اند.)
گام 6: برای روش جایزه ی ژتونی، قوانینی ایجاد کنید (مثلاً، اگر دانش آموزان تقاضای ژتون کنند به آن ها ژتون داده نمی شود. دانش آموزان اجازه ندارند تا از دانش آموزان دیگر ژتون بگیرند و یا به دانش آموزان دیگر ژتون بدهند)
گام 7: روش جایزه ی ژتونی و قوانین مربوط به آن را برای دانش آموزان شرح دهید تا اطمینان حاصل نمایید که آن ها فهمیده اند چه رفتار هایی منجر به کسب ژتون می شود. برای به دست آوردن مشوق های مختلف به چند ژتون نیاز دارند و چه وقت می توانند ژتون های خود را خرج کنند.
باید به یاد داشته باشیم که وقتی که از روش جایزه استفاده می کنیم تأکید ما روی رفتار های مثبت دانش آموزان است میلر پیشنهاد کرده است که همراه کردن تشویق کلامی با جوایز در گذار دانش آموزان به پذیرش مشوّق های اجتماعی کمک می کند. به همین روال هنگامی که دانش آموز رفتار بدی را از خود نشان می دهد مطمئن باشید که به کارگیری گفتار در تغییر رفتار دانش آموز مؤثر است. برای مثال اگر آرام بنشینی جایزه می گیری. میلر گزارش نمود که همراه کردن جایزه با سرنخ های کلامی، رفتار های نامناسب را تغییر می دهد و جو مثبت کلاس را حفظ می کند. به ویژه وقتی که مشوّق کلامی برای افزایش میزان رفتار در طول زمان و بیشتر شدن جایزه ها مورد استفاده قرار گیرد.
روش های پیمان توافقی و جایزه هر دو روش آموزگار محور هستند که برای رفتار درمانی با شدت متوسط به کار گرفته می شوند. راهکار های خود درمانی نیز به عنوان نوعی رفتار درمانی متوسط به حساب می آیند با وجود این، راهکارهای خود درمانی، شگردهایی از رفتار درمانی دانش آموز محور هستند و معمولاً هنگامی به کار گرفته می شوند که راهکار های رفتار درمانی آموزگار محور به طور منظم اجرا شده باشند. راهکار های خود درمانی شامل شگرد های خود کنترلی، خود ارزیابی و خود تشویقی است. در شگرد خود کنترلی از دانش آموز خواسته می شود تا تعداد دفعات وقوع رفتار ویژه ای را روی یک کارت و یا روی یک برگه ثبت کند. در خود ارزیابی از دانش آموزان خواسته می شود تا رفتارشان را با استاندارد از پیش تعیین شده مقایسه کنند تا مشخص شود که آیا به آن معیار دست یافته اند یا نه؟ در خود تشویقی از دانش آموزان خواسته می شود تا پس از انجام رفتار مناسب، خودشان را تشویق کنند و یا جایزه بدهند. این احتمال وجود دارد ،که سه شگرد خود درمانی به طور همزمان استفاده شود و برای دانش آموز خاصی، از تمام این دانش آموزانی که از خود درمانی استفاده می کنند، ممکن است به پشتیبانی و راهنمایی های آموزگار نیاز داشته باشند. به ویژه وقتی که دانش آموزان بخواهند جوایز یا مشوق ها را تعیین کنند.
