اختلال هماهنگی حرکتی رشدی از اختلالات هماهنگی رشدی می باشد که در حیطه حرکتی کودک را دچار مشکلات فراوانی می کند. تقویت مهارت های حسی و حرکتی در کنار تمرینات هماهنگی حرکتی مانند تمرینات هماهنگی دست و پا در کودک به بهبود مهارت های حسی حرکتی کودکان کمک بسزایی می کند. مرکز کاردرمانی و گفتار درمانی دکتر صابر با در اختیار داشتن تیم توانبخشی تخصصی و بخش کاردرمانی حسی حرکتی در ارائه تمرینات حسی و حرکتی در غالب برنامه های هدفمند جهت درمان اختلال هماهنگی حرکتی کودکان و تاخیر حرکتی فعالیت می نماید.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
اختلال هماهنگی حرکتی رشدی
کاردرمانی در اختلال هماهنگی حرکتی رشدی بیشتر به افرادی کمک میکند که هماهنگی عضلانی دستها و پا های آنها پایین می باشد و همچنین این افراد به علت ضعف شدید هماهنگی حرکتی توانایی انجام حرکات تمرینی دست و پا را به صورت همزمان ندارند. در این بخش تمرینات هماهنگی حرکتی درشت ویژه اندام فوقانی (دستها) و اندام تحتانی (پاها) ارائه شده است ،بهتر است کودکان با اختلال هماهنگی حرکتی ابتدا تمرینات این بخش را انجام دهند تا هماهنگی حرکتی عضلانی آنها افزایش یابد.
مهارت های حسی و حرکتی
تمرینات مهارت های حسی حرکتی برای کسانی که از ضعف شدید هماهنگی عضلانی رنج می برند و نمی توانند تمرینات هماهنگی دست و پا را همزمان انجام دهند بسیار سودمند است. این افراد ابتدا باید تمرین های بخش های ۱ و ۲ را به صورت مجزا انجام دهند تا هماهنگی حرکتی آنها افزایش یابد و با کسب مهارت بیشتر به انجام تمرینات سایر بخش ها اقدام نماید.
در این بخش فقط تعداد محدودی تمرین جهت مهارت های حسی و حرکتی ارائه می شود و مابقی ارائه نشده‌اند و فرد تمرین دهنده باید تمرینات پشرفته را به دو قسمت دست و پا تقسیم کند و سپس آنها را جداگانه انجام دهد به عنوان مثال در تمرین ابتدا فقط تمرین دستها را به تنهایی انجام دهد.
تمرینات هماهنگی دست و پا
در این بخش تمرین ها به جهت ایجاد هماهنگی بین اندام های مختلف بدن (دستها،پاها و چشم ها) باید به صورت همزمان انجام شود و نیاز به توجه و تمرکز بیشتری دارد و باعث می شود سطح هماهنگی حرکتی به توجه و تمرکز افزایش یابند. در تمرینات هماهنگی دست و پا حتماً دستها و پاها باید به صورت همزمان حرکت کنند هرگونه عدم همزمانی یا وقفه (یعنی دست ها حرکت کند ولی پاها حرکت نکند یا برعکس) نشان دهنده ضعف هماهنگی می باشد.
ریتم تمرینات مهارت های حسی حرکتی نیز از اهمیت خاصی برخوردار است،یعنی سرعت حرکت دستها و پاها باید از یک نظم و سرعت خاص پیروی کنند و به گونه ای نباشد که پاها با سرعت کم و با تأخیر حرکت کنند و دست ها سریع و یا برعکس حرکت کنند. گاهی اوقات ، عدم یکنواختی و ریتم تمرینات فقط در یک عضو اتفاق می‌افتد و سایر اندام ها به صورت مناسب حرکت می کنند به عنوان مثال پاها به همراه دست راست به خوبی و با ریتم حرکت می کنند ولی دست چپ یا پای چپ حرکت نمی کند و یا سرعت حرکت او یکنواخت با سایر اندام ها نمی باشد و یا این که دامنه حرکتی مفاصل یک اندام مثلاً دست چپ (آرنج،شانه) متناسب با سایر اندام ها نمی باشد تمامی این ضعف ها نشان دهنده اختلال هماهنگی حرکتی رشدی می باشد که باید مراجعه کننده را به صورت مرتب و مداوم از وضعیت اندامی که به خوبی حرکت نمی‌کند آگاه کرد تا هماهنگی حرکتی ایجاد شود.
چنانچه کودکی اصلاً نتواند در این سطح تمرینات هماهنگی دست و پا ها را به صورت هماهنگ انجام دهد باید به سطوح تمرینی پایین تر برگشت و شروع به آموزش آنها کرد و در نهایت به سطح بالاتر آمد،راه حل دیگر این است که در کل تمرین را به دو بخش پاها و دستها تقسیم کرد و از مراجعه کننده بخواهید آنها را به صورت جداگانه انجام دهد. همچنین چنانچه مراجعه کننده فقط در یک اندام به عنوان نمونه فقط در دست چپ مشکل دارد از او بخواهید فقط دست چپ را با پاها حرکت دهد و کم کم بعد از یک مدت تمرین از مراجعه کننده بخواهید اکنون دست راست خود را نیز همراه دست چپ حرکت دهد لازم به ذکر است بهتر است حین تمرین به حرکت دست چپ،حرکات دست راست نیز بدون وقفه و از حرکت ایستادن اضافه گردد.
در اینجا تمرینات هماهنگی حرکتی از آسان به سخت طراحی شده است و ممکن است در موارد نادر کودک دلبند شما در تمرینات آسان،مشکل داشته باشد ولی تمرینات سخت تر را راحت‌تر انجام دهد بنابراین همه تمرینات حسی و حرکتی را انجام دهید و در صورت عدم موفقیت مراجعه کننده به سطح های تمرینی پایین تر برگردید.
- مراجعه کننده درجا میزند (یعنی پاها را یکی در میان به زمین می کوبد) در حین کوبیدن پاها و دستها را به صورت کشیده و صاف از جلو (در سطح ساژتیال) بالا می آورد. دست ها می توانند یکی درمیان یا همزمان بالا و پایین بروند. این تمرین باید به صورت ریتمیک و مداوم باشد و دستها و پاها باید با یکدیگر هماهنگی و نظم داشته باشند،هرگونه خم بودن دست ها از آرنج یا شانه حین تمرین یا بی حرکت ماندن پاها یا دست ها به صورت جداگانه نشان دهنده ضعف هماهنگی حرکتی می باشد.
- مراجعه کننده در حالی که درجا می زند، دستها را از پهلو (در سطح فرونتال) صاف و کشیده بالا می آورد. در تمرینات هماهنگی حرکتی باید مواظبت کرد دست ها به جلوی بدن (یعنی به سطح ساژینال) برنگردد. دست ها می توانند یکی درمیان یا همزمان بالا و پایین بروند.
- از مراجعه کننده بخواهید در حین اینکه درجا میزند،در جلوی بدن (شکم) و پشت (کمر) به صورت ریتمیک دست بزند، شایان ذکر است حتما باید صدای دست زدن ها به خصوص در پشت کمر شنیده شود در غیر این صورت یا دامنه حرکتی نشانه‌ای کمتر از نرمال میباشد و یا اینکه به احتمال بیشتر مراجعه کننده به علت عدم هماهنگی حرکتی نمی تواند این کار را انجام دهد،کاهش دامنه حرکتی صرفاً بیشتر در افراد بسیار چاق یا با مشکلات ضایعات ارتوپدیک (شکستگی) اتفاق می‌افتد.
- مراجعه کننده در حالی که درجا می زند باید به صورت همزمان با خم کردن آرنج کف دست ها را یکی را زیر گلو روی قفسه سینه و دیگری را روی شکم به کبد و یکی در میان جای دست ها را عوض کند. به عنوان نمونه دست راست را زیر گلو روی قفسه سینه و دست چپ را روی شکم بکوبد و بعد به صورت ریتمیک راست را روی شکم و چپ را روی قفسه سینه بکوبد.
در حین انجام تمام مراحل فوق باید پا به صورت درجا کوبیده شود و دست ها باید به صورت همزمان روی قفسه سینه و شکم فرود آیند و هیچ گونه تاخیر نداشته باشند،یعنی ابتدا راست کوبیده شود و در همان لحظه دست چپ کوبیده شود، وجود هر کدام از نقص های بالا نشان دهنده ضعف هماهنگی حرکتی می باشد.
- کودکان با اختلال هماهنگی حرکتی در حالی که درجا می زند و دست ها از شانه کنار تنه است آرنج هر دو دست را به صورت متناوب و یکی در میان از مفصل آرنج خم کند. هنگام خم کردن آرنج،شانه ها هیچگونه حرکتی نباید داشته باشند (یعنی شانه ها بالا و پایین نرود).
- کودکان با اختلال هماهنگی حرکتی پاها را به اندازه عرض شانه باز می کند و پاها را یکی در میان جمع کرده و به یکدیگر می زند همزمان دست ها را از پهلو باز کرده و موازی با زمین نگه میدارد، سپس در حالی که شانه ۹۰ درجه باز شده و ثابت است، کودک با اختلال هماهنگی حرکتی رشدی، دستها را از آرنج خم کرده و به گوش هایش میزند. حرکت پاها و دستها باید بسیار منظم و ریتمیک باشد و شانه ها باید ثابت باشند و با حرکت آرنج هیچ حرکتی نداشته باشند هرگونه بالا و پایین رفتن شانه یا خم و صاف نکردن کامل آرنج نشان دهنده عدم هماهنگی می باشد که باید به مرور اصلاح گردد.
- مانند تمرین بالا در حالی که پاها به اندازه عرض شانه باز میباشد و از بغل به صورت ریتمیک به یکدیگر می خورند مراجعه کننده باید دست ها را به صورت متناوب و به صورت نیم دایره یکی را روی سر (یا پشت سر) و دیگری را پشت کمر قرار دهد.
- کودکان با اختلال هماهنگی حرکتی رشدی پاها را یکی یکی از ران خم می کند و بالا می آورد (حدود ۹۰ درجه) و هر پایی را که خم می کند همزمان با دست همان طرف روی زانوی پا می کوبد.
- مانند تمرین قبل ولی با این تفاوت که دستها را به صورت متناوب روی پای مخالف می کوبد،این تمرین باعث بهبود عبور از خط وسط بدن شده فردی را که مشکل هماهنگی دارد به راحتی به مخاطره می‌اندازد.
- مراجعه کننده می ایستد و پاها را به اندازه عرض شانه باز کرده و پاها را از زانو به سمت عقب (باسن) خم کرده و همزمان با دست همان طرف به پاشنه پایش می زند، کودک باید خم کردن زانو و حرکت دست را به صورتی زمان‌بندی کند که دست به پاشنه بخورد نه اینکه پاشنه برگردد و بعد دست را خم کند.
- کودکان با اختلال هماهنگی حرکتی پاها را به طور متناوب از ران خم می کند و کمی نیز حین خم کردن رو به بیرون می چرخاند و سپس دست را به قوزک داخلی مچ پای مخالف (یعنی راست را به چپ) میزند و برعکس.
- در وضعیت تمرین بالا حین خم کردن ران،آن را به سمت داخل می چرخد و همزمان دست هر طرف به قوزک خارجی مچ پای همان طرف می خورد.
- کودک پاها را عقب و جلو می گذارد سپس با خم کردن پای عقبی از ران و زانو و وزن خود را روی پای جلویی می اندازد سپس پای عقبی را به سر جایش گذاشته و پای جلویی را خم کرده و وزن پای جلویی را روی پای عقبی می اندازد این حرکت را به صورت متناوب انجام می دهد همزمان با حرکات پاها باید دست ها را در حالی که آرنج خم شده (90 درجه) و به اندازه عرض شانه باز هستند،جلو بیایند و از ساعد به یکدیگر نزدیک شوند. این تمرین نیز جزء تمرینات بسیار سخت است.
- در تمرین قبل دستها به جای آنکه از آرنج خم شوند،دستها تا جلوی سینه با آرنج باز با حرکت پاها بالا و پایین می روند.
- مراجعه کننده می ایستد یک پا را عقب و پای دیگر را جلو می گذارد دستها را نیز به اندازه عرض شانه باز می کند سپس پاشنه پای عقبی را کمی بلند کرده رو به جلو حرکت میکند و دستها را نیز به جلوی سینه می آورد در برگشت همزمان پنجه پای جلویی بالا می آید و پاشنه پای عقبی به زمین میخورد و دست ها به صورت اولیه باز می گردند.
- مراجعه کننده می ایستد آرنج را در حالی که کف دستها موازی زمین میباشد خم میکند سپس لگن را به یک طرف می چرخاند و تنه را به سمت دیگر می چرخاند.
- مراجعه کننده پاها را به اندازه عرض شانه باز می کند آنها را یکی یکی به یکدیگر میزند و در حین این کار دست سمت پای ثابت را تا عرض آن بالا می آورد،دست دیگر باید بی‌حرکت باشد و برعکس.
- در ابتدا پاها جفت و دستها را روی سینه قرار دارند،پاها شبیه حرکت ( V ) یکی یکی جلو آمده و باز می شوند همزمان دست ها نیز در همان جهت با آرنج صاف بعد از حرکت حرکت پا جلو می‌آیند و با عقب آمدن پاها دستها داخل سینه خم می شوند. این تمرین جز تمرینات سخت میباشد.
- در حالی که دستها روی سینه هستند حرکت ( V ) را از عقب انجام می‌دهد و هنگام جلو آمدن پاها،دستها روی سینه روی یکدیگر قرار می گیرند. این مهارت حسی حرکتی جز تمرینات سخت می باشد.
- ترکیب هر دو حرکت ( V ) عقب و جلو می باشد.
- جهت تقویت مهارت های حسی حرکتی، کودکان در حالی که پاها به اندازه طبیعی باز هستند و ایستاده پاها را یکی یکی با زانوی صاف از ران خم کرده و به جلو می آورد (شبیه رقص کردی)سپس با جلو آمدن پاها و دستها نیز در راستای صورت جلو می‌آیند و به یکدیگر می خورند هنگامیکه پاها به جای قبلی بازمی‌گردند دست ها در راستای شانه در پهلو قرار میگیرند.
- کودک با اختلال هماهنگی حرکتی رشدی در حالی که مانند تمرین قبل ایستاده است یک پا حرکت می دهد و سپس سر جای قبلی می گذارد و پایی دیگر را از زانو خم کرده و پشت زانوی پای دیگر می برد و همزمان با حرکت هرپا دست ها که جلوی بدن هستند از پهلو باز شده و در راستای شانه قرار می گیرند.
- مراجعه کننده درجا میزند و همزمان هر دو دست را در حالت باز می چرخاند.
نکته: دامنه حرکتی مفصل شانه در چرخش رو به عقب کمتر از رو به جلو می باشد.
- کودک با اختلال هماهنگی حرکتی رشدی در حالی که به حالت طبیعی ایستاده پاها را یکی یکی داخل شکم (به اندازه ۹۰ درجه) خم می کند و در حالی که کف دستها جلوی صورت و موازی سطح زمین است آنها را با خم شدن هر زانو با هم به نزدیک زانوی خم شده آورده و یا به آن زانو ضربه می زند.
- مراجعه کننده پاها را کمی بیشتر از ارزش آن باز میکند دستها را کنار بدن قرار می دهد سپس ران پای راست و آرنج دست راست را به داخل شکم (یا خط وسط بدن) ۹۰ درجه خم می کند و در مرحله بعد این تمرین را برای طرف دیگر تکرار میکند.
- همانند تمرینات حسی حرکتی قبل میباشد به این صورت که ابتدا دست می چرخد و در حین چرخیدن به سمت چپ حرکت می کند و به دنبال آن دست راست به هنگام صورت میچرخد حرکت دست ها حالت متناوب دارند تا همزمان.