یادگیری چیست، یادگیری فرایندی است که در موجودات تکامل یافته به خصوص انسان از جایگاه مهمی برخوردار است. همچنان که تکالیف و فعالیت های انسان پیچیده تر می گردند به همان نسبت به فرآیند یادگیری نیز اهمیت و ضرورت بیشتری می یابد. در تعریف یادگیری باید گفت یکی از ابزارهای ضروری انسان جهت سازگاری با محیط اطراف خود است. در دنیایی که هر روز شاهد تغییرات بسیار زیادی هستیم در صورت عدم توانایی یادگیری، امکان خلاقیت، ابتکار، آسایش و یک زندگی هدفمند و پیشرفت و توسعه در زمینه های مختلف وجود نداشت. مرکز اختلال یادگیری دکتر صابر در زمینه روش های مختلف یادگیری به کودکان با اختلالات یادگیری خاص فعالیت می نماید.
مرکز اختلال یادگیری دکتر صابر در حیطه تشخیص اختلال یادگیری، بررسی علل و درمان تخصصی مشکلات یادگیری کودکان به صورت کاملا تخصصی فعالیت می نماید. بخش سنسوری روم، اتاق تاریک دیداری، اتاق شنیداری، بخش آموزش تخصصی همگی از بخش های مهم این مرکز می باشند.
یادگیری چیست
به طور کلی یادگیری در انسان، جنبه ها و سطوح متفاوتی دارد که می تواند در ارتباط با فعالیت های حرکتی ( همانند آموزش راه رفتن،دویدن، دوچرخه سواری، شنا، فوتبال، ژیمناستیک و …)، پیشرفت های تحصیلی دانش آموزان و دانشجویان، زبان آموزی، مفهوم سازی، تصمیم گیری، حل مسئله، کشفیات علمی، نوشتن مقالات و کتاب، مدیریت و… باشند. خبرگی و تخصص در یک حوزه خاص، نشان دهنده سطوح متفاوت و بالای یادگیری فرد در آن کار و حرفه است.
فرایند یادگیری با موضوعات شناختی دیگر چون توجه، ادراک، حافظه و هوش در تعامل است. همچنین یادگیری تحت تاثیر عوامل مختلف رشدی، عاطفی، اجتماعی، فرهنگی، شخصیت و نظام آموزشی قرار می گیرد. حتی خواب کافی برای یادگیری ضرورت دارد، چون خواب در تثبیت یا تحکیم یادگیری و در نتیجه در ایجاد حافظه جدید پایدار نقش دارد.
تعریف یادگیری
محققان بر اساس نوع نگرش و زمینه تحقیقاتی خود،تعاریف مختلفی از یادگیری را مطرح نمودند. برخی از تعاریفی که می‌توان از یادگیری ارائه کرد عبارتند از:
یادگیری یک فرآیند شناختی است که باعث کسب دانش و فهم جدید،اصطلاح اطلاعات قبلی یا مهارت در عملکرد و فعالیت‌های شخصی می گردد.
یادگیری عبارت است از تغییرات نسبتاً پایدار در رفتار که از طریق تجربه و تمرین ایجاد می گردد.
یادگیری یک اصطلاح کلی است جهت توصیف تغییرات به نسبت پایدار در تفکر، احساس و رفتار که در نتیجه تجربه حاصل می شود.
نکته ای که باید توجه داشت این است که رفتارهای غریزی و غیر ارادی همانند دور کردن دست پس از برخورد آن به یک شیء بسیار داغ یا کشیدن پا به دنبال فرو رفتن یک سوزن در کف پا یادگیری محسوب نمی شوند ولی فعالیت های ارادی،اعمال هدفمند، تصمیم گیری، برنامه ریزی،سازماندهی و اجرایی کردن اهداف تکالیفی هستند که به یادگیری نیاز دارند.
انواع نظریه های یادگیری
نظریه های مختلفی در ارتباط با فرایند یادگیری بر اساس تحقیقات و مطالعات محققان وجود دارد که هر یک از زوایه خاصی آن را مورد بررسی قرار داده‌اند.
در مجموع نظریه های یادگیری شامل دو نظریه کلی یا اصلی است:
نظریه های رفتاری (رفتارگرایی) یا نظریه های محرک- پاسخ
نظریه های شناختی (شناخت گرایی)
نظریه های رفتاری
از جان بی واتسون روان شناس آمریکایی به عنوان پدر رفتارگرایی یاد می‌شود،کسی که فضا را برای رفتارگرایی آماده کرده بود. به نظریه های یادگیری رفتاری،نظریه های تداعی یا نظریه های محرک- پاسخ نیز گفته می شود.
ویژگی های دیدگاه رفتاری ( رفتارگرایی)
خصوصیات کلی رفتارگرایی شامل موارد زیر است:
تاکید بر رفتارهای قابل مشاهده
تاکید بر رابطه بین محرک و پاسخ قابل مشاهده
رفتار ناشی از شرطی سازی و تقویت است
بی اهمیت دانستن فرآیندهای ذهنی (شناختی) چون ادراک،هوشیاری،توجه،حافظه و تفکر به علت غیر قابل مشاهده بودن آنها
بر اساس رفتارگرایی،یادگیری در نتیجه رابطه یا پیوند میان محرک و پاسخ ایجاد می‌شود.
فرایندهای ذهنی،احساسات و انگیزش،موضوعات مناسبی برای مطالعه رفتار نیستند چون این مباحث به طور مستقیم غیر قابل مشاهده اند.
مهمترین نظریه های رفتاری
نظریه های رفتاری مهم عبارتند از:
نظریه شرطی سازی کلاسیک (پاسخگر یا پاولفی و یا بازتابی)
نظریه شرطی سازی وسیله ای ثرندایک یا یادگیری آزمون و خطا (تئوری پیوندگرایی ثرندایک)
نظریه شرطی سازی کنشگر (عامل) اسکینر
پس از ۱۹۵۰،به تدریج از اهمیت رفتارگرایی کاسته شد. با وجود کاهش نقش و جایگاه رفتارگرایی در طی زمان،امروزه بسیاری از مفاهیم و اصول آن در شرطی سازی و اصلاح رفتار همچنان مورد استفاده قرار می گیرد.
نظریه های شناختی
مطالعات و بررسی های روانشناسان گشتالت همانند ورتهایمر، کافکا و کهلر شرایط لازم را برای ایجاد و توسعه نظریه های شناختی مهیا کرد. روانشناسی گشتالت تقریباً در سال ۱۹۱۲ در آلمان شکل گرفت. روانشناسان گشتالت به فرایندهای ذهنی به خصوص ادراک علاقه‌مند بودند. از دیدگاه مکتب گشتالت( کل گرایی)، کل شامل اجرایی است که روابطی با یکدیگر دارند. در حقیقت کل چیزی بیش از اجزای تشکیل دهنده آن می باشد.
منظور از شناخت در نظریه های شناختی،فرایندهای ذهنی چون ادراک، توجه، زبان، تفکر، بینش، تصمیم گیری، حل مسئله، یادگیری، استدلال و حافظه می باشند که عملکرد و رفتار انسان را تحت تاثیر قرار می دهند. مکتب شناخت گرایی یکی از مکاتب مهم روانشناسی معاصر است که علاوه بر مطالعه و بررسی فرایند های شناختی کاربرد این فرایند ها در رایانه ها را نیز شامل می شوند. یادگیری در نظریه شناختی در ارتباط با اطلاعات جدید یا اصلاح اطلاعات قبلی است.
ویژگیهای دیدگاه شناختی (شناخت گرایی)
خصوصیات کلی شناخت گرایی شامل موارد زیر است:
تاکید بر فرآیندهای شناختی ( ذهنی) در یادگیری
تاکید بر ساختار شناختی (ساخت شناختی) که عبارت است از دانش کلی فرد در طی زمان. ساخت شناختی شامل مجموعه اطلاعات،مفاهیم و اصول سازمان یافته در یک شخص است که می تواند افزایش یا تغییر یابد.
در تکلیف و یادگیری های پیچیده همانند مهارت های زبانی،اختراعات،ریاضیات،فلسفه علوم مختلف دیگر که فقط مسائل خاص انسانی است یادگیری به واسطه فرایندهای ذهنی قابل درک بود و صرفاً تعامل و رابطه میان محرک و پاسخ که بیشتر در موجودات کمتر تکامل یافته مطرح است نمی باشد.
در شناخت گرایی بر حضور و مشارکت فعال فرد در فعالیت های روزمره،کاری و حرفه‌ای تاکید می شود. هر فردی در صورت مشارکت فعال،قابلیت و توانایی ادراک،ذخیره اطلاعات، بینش، تصمیم گیری و حل مسئله را دارد که می‌تواند از این مجموعه فرایندهای شناختی در جریان زندگی خود به هنگام لزوم استفاده نماید.
یادگیری یک فرایند درونی بوده که در ارتباط با فرایندهای ذهنی دیگر چون حافظه است و احتمال دارد ولی سریع در رفتار ظاهر نشود ولی می‌تواند به واسطه حافظه در زمان و فرصت مناسب در آینده به کار گرفته شود.
در شناخت گرایی بیشتر بر تحقیقات و پژوهش های انسانی تاکید می گردد که علت آن تکامل بیشتر و پیچیدگی های رفتاری در انسان است که در حیوانات کمتر مطرح بوده یا دیده نمی شود (همانند یادگیری زبان و خواندن،تفکر به معنای خاص،پیدایش هنر،فرهنگ و پیشرفت در علوم مختلف).
شناخت و رفتار همیشه به محرک وابسته نیست،بنابراین می تواند بدون حضور محرک نیز ایجاد گردد.
در حالی که رفتارگرایان به دنبال رابطه بین محرک و پاسخ و همچنین پیامدهای رفتار هستند،شناخت گرایان در پی فرایندهایی هستند که نقش میانجی و واسطه را میان محرک و پاسخ دارند.
بر اساس شناخت گرایی،انسان موجودی نیست که صرفاً تحت تاثیر عوامل محیطی یا درونی گذشته باشد بلکه به واسطه فرایندهای شناختی،توانایی تفکر،استدلال،بینش،تصمیم گیری و حل مسئله را دارد،آگاهانه دست به انتخاب می‌زند در بسیاری از موارد قادر به کنترل رفتار و پیش‌بینی مسائل خود می باشد.
قبل از اینکه ما بتوانیم شروع به کمک، شروع برای بهبود روانی گفتار کودک / نوجوان، نگرش او در مورد لکنت زبان و توانایی های ارتباطیش کنیم، او باید به طور کلی در مورد نحوه ی حرف زدن، لکنت زبان و برقراری ارتباط یاد بگیرد. برای خواندن مقال بهترین روش های درمان لکنت زبان در کودکان کلیک نمایید.
مراجع باید از طریق توانایی‌های خود آگاهی و نظارت بر خود موارد دخیل بر روانی گفتارش را شناسایی کند و دستیابی به این مهارت ها برای دستیابی و حفظ روانی گفتار ضروری است. استارک و در و گیونیز- اکرمن طرفدار افزایش آگاهی کودک در مورد صداسازی جهت افزایش خودآگاهی و مدیریت فرآیند گفتار هستند.
آنها بیان می‌کنند که کودکان دارای لکنت در سن مدرسه زمانی که می‌آموزند چطور در هر دسته از صداها ساخته می شوند احساس قدرت می کنند. همانطور که می‌دانیم گفتار، یک فعالیت اتوماتیک است.
عمدتا کودکان دارای گفتار روان و بزرگسالان تقریباً بدون تلاش صحبت می‌کنند و طرح ریزی آنچه را که می خواهند بگویند بدون فکر کردن در مورد اینکه آیا قادر به گفتن آن هستند یا نه جام می‌دهند در حالی که افراد دارای لکنت، ممکن است زمان و تلاش زیادی را صرف فکر کردن در مورد چگونگی صحبت کردن شان کنند.
آنها ممکن است بر روی احساس تنس بدنی که در طول لحظات لکنت زبان دارند و یا واکنش‌های عاطفی نسبت به لکنت زبان، مثل اضطراب و ترسی که همراه با واکنش شنوندگان نسبت به لکنت زبان می آید، تمرکز کنند. همانطور که گفته شد، نه افراد دارای لکنت زبان و نه گویندگان بدون لکنت، درک زیادی را از آنچه واقعاً هنگام صحبت کردن انجام می‌دهند ندارند.
آنها اکثرا از روابط پیچیده ی بین اندام هایی نظیر شش ها، حنجره و دهان آگاه نیستند افراد ممکن است درک بسیار اندکی از اینکه واقعا چه فرآیندی در طرح ریزی و تولید گفتار اتفاق می افتد، داشته باشند.
چرا که اکثرا نیاز به فکرکردن در مورد اینکه برای برقراری ارتباط آسان و با موفقیت چگونه باید صحبت کنند، ندارند. اما برای افراد دارای لکنت زبان، عدم درک در مورد تولید گفتار می‌تواند پیشرفت در گفتار درمانی کودکان را به تاخیر بیندازند.
ما نمی توانیم آنچه را که قادر به درک آن نیستیم تغییر دهیم. بنابراین اولین قدم برای افرادی که مایل به تغییر گفتارشان هستند، یادگیری بیشتر در مورد فرایند صحبت کردن است. ما می توانیم از طریق آموزش مفاهیم پایه ای آناتومی و فیزیولوژی گفتار، درک فرایند صحبت کردن را برای کودک / نوجوان آسان تر کنیم. بررسی و جور کردن تکه های پازل این فعالیت نه تنها برای کودکان حیاتی است بلکه سرگرم کننده نیز می باشد. بسیاری از کودکان / نوجوانان برای یادگیری دانش در مورد گفتار بسیار با انگیزه می شوند.
تجربه ی حس مهارت و خبرگی در مورد صحبت کردن و لکنت زبان به آنها کمک می‌کند که احساس ترس و شرمندگی کمتری از لکنتشان داشته باشند.
راه های یادگیری در مورد گفتار در گفتار درمانی لکنت
راه های زیادی وجود دارد که از طریق آنها کودکان / نوجوانان می توانند درک خود را از گفتار افزایش دهند.
یادگیری در مورد ماشین گفتار
تماشا کردن افراد دیگر در حال صحبت کردن
گوش دادن به طریق مختلف صحبت کردن
بازی با گفتار
مشاهده بازنمایی بینایی از گفتار
تمرکز کردن روی گفتار در طول درمان و حس کردن اینکه کدام یک از تولید گرها در حال انجام کارند.
کودکان با معادل سازی فعالیت‌های بالا با گفتارشان و تمرکز روی بازخوردهایی که از زبان، گونه‌ها، فک و گلویشان دریافت می‌کنند، می‌توانند در مورد اینکه دهانشان در طول گفتار روان چگونه حرکتی دارد بیاموزند.
کودکان می‌توانند با توجه بیشتر به حس عمقی و صحبت کردن درمورد مشاهداتشان، درک شان را از چگونگی کار کردن اجزای مختلف سیستم گفتار و همدیگر افزایش دهند. در ادامه چند مورد از فعالیت‌هایی که می‌توانیم در این زمینه انجام دهیم توضیح داده می شود.
یادگیری در مورد بخش های ماشین گفتار (ساختار گفتار)
یکی از اولین چیزهایی که کودک / نوجوان دارای لکنت زبان باید یاد بگیرد این است که کدامیک از بخش‌های بدن در صحبت کردن شرکت می‌کنند.در گفتار درمانی در لکنت زبان برخی از مولفان نقاشی‌ها و مدل هایی از ماشین گفتار را آماده کرده اند که می تواند برای کمک به کودک به منظور یادگیری در مورد گفتار به کار رود. این مدل ها می توانند برای نمایش دادن بخش‌هایی از بدن که برای تولید گفتار استفاده می‌شود بسیار مفید باشند.
فعالیت های گفتار درمانی در لکنت زبان: یادگیری در مورد نحوه ی کار کردن ماشین گفتار
فعالیت های زیر به دانش‌آموزان برای یادگیری راه‌هایی که اجزای مختلف بدن با همدیگر برای تولید گفتار کار می کنند، کمک می کند.
به کودک کمک کنیم که نحوه تولید صدا را مشاهده کند. برای این کار یک کاغذ را از وسط تا کنید و از گوشه آن در کاغذ فوت کنید تا نحوه ی کار تارهای صوتی را متوجه شود. لرزش سریع و و برخورد برگ های کاغذ با یکدیگر صدایی تولید می کند که از بسیاری جهات شبیه صدایی است که توسط تارهای صوتی تولید می‌شود.
حرکت حنجره را با یک کش نشان دهید که درآن کش که نماد تارهای صوتی است به نشانه ی تولید صدا زیر و بم کشیده و رها شوند و در این حین شما نیز صدای زیر و بم تولید کنید. (البته صدایی که توسط کش تولید می‌شود دقیقا مشابه صدایی که توسط تارهای صوتی تولید می‌شود نیست. تارهای صوتی با برخورد به یکدیگر تولید یک سری از پالس‌های هوا (پوپ)می کنند. کش به عنوان یک وسیله تشدیدگر فرکانس مانند گیتار نوسان می کند. با این حال، سرعت میزان لرزش یا نوسان هر دو تحت تاثیر سفتی قرار دارد، بنابراین مدل کش می تواند برای نشان دادن چگونگی تغییر فرکانس در تارهای صوتی به کار رود.
از کودک بخواهیم که لبها، دندان، سخت کام و نرم کام و زبان را به عنوان ساختار های کلیدی به منظور تولید صداهای گفتار به سمت یکدیگر حرکت می‌کنند، شناسایی کند. کودک می‌تواند با تولید صداهای مختلف ترکیب حرکات مختلف نحوه ی تولید گفتار را تجربه کرده و درک کند.
برای کودک توضیح دهیم که همه این بخش های بدن چگونه در طول برقراری ارتباط با یکدیگر کار می کنند. برای مثال، ممکن است این گونه به کودک بگویید که ( مغز به تمام بخش‌های ماشین گفتار می گوید که چه کار کنند. ابتدا هوا وارد ششها می شود وقتی ما هوا را به بیرون هل می دهیم، باعث می شود که تارهای صوتی بلرزد. صدای تولید شده در تارهای صوتی به سمت بالا یعنی دهان حرکت می کند. در داخل دهان، ما زبان و لبها را در جهات مختلف برای تولید صداهای مختلف حرکت می دهیم. البته واژه های خاصی با توجه به ترجیح و سطح کودک می تواند استفاده شود. بعضی از کودکان از واژه های (حنجره) و (تارهای صوتی) بیشتر لذت می برند و بعضی دیگر از واژه ی (جعبه صوتی).
بازی با گفتار در گفتار درمانی لکنت زبان
کودکان / نوجوانان می توانند درکشان را از فرآیند گفتار با بازی کردن با آن یا صحبت کردن با شیوه‌های مختلف، افزایش دهند. مانند استفاده از صدای زیر یا بم، آهسته تر یا تندتر صحبت کردن، کشیدن صداهای گفتار، افزایش یا کاهش مکث ها ، استفاده از یک صدا بامزه و غیره. همه این تغییرات گفتاری به آنها برای آماده شدن برای مراحل بعدی یعنی معرفی راهکارهای طراحی شده برای افزایش روانی یا تغییر تنس بدنی در طول لحظات لکنت کمک می‌کند.
قابل ذکر است که در فعالیت های بازی با گفتار مستقیما روی افزایش روانی تمرکز نمی کنند. همچنین آنها شبیه تمرینات دهانی حرکتی که برای قدرتمند کردن عضلات یا افزایش هماهنگی طراحی میشوند، نیستند. آنها تنها فرصت هایی را برای کودک / نوجوان به منظور راحت تر شدن با صحبت کردن درمورد گفتار و صحبت کردن به شیوه ای جدید و متفاوت فراهم می کنند. همه ی این مهارت ها برای مد نظر قرار دادن انواع خاصی از تغییرات گفتار در درمان نیاز خواهند بود. البته مزیت دیگر بازی با گفتار حساسیت زدایی است که در بخش‌های بعدی به صورت مفصل تر به آن می پردازیم.
اگر قصد انجام تمرینات گفتار درمانی را دارید اما نمی توانید به کلینیک مراجعه نمایید می توانید از خدمات گفتار درمانی در منزل استفاده نمایید.
سوالات متداول:
1-چرا برخی افراد پس از درمان موفق، دچار عود لکنت میشوند؟
عود لکنت معمولاً در شرایط استرس‌زا، خستگی، یا تغییرات بزرگ زندگی (مانند مهاجرت) رخ میدهد. حفظ تمرینات تنفسی و گفتاری، شرکت در جلسات پیگیری گفتاردرمانی، و یادگیری تکنیک‌های مدیریت استرس، خطر عود را کاهش میدهد. حمایت اجتماعی نیز در این زمینه حیاتی است.
2-آیا لکنت زبان در بزرگسالان قابل درمان است؟
بله، لکنت زبان در بزرگسالان نیز با روش‌های گفتاردرمانی تخصصی قابل بهبود است. تمرین‌های تنفسی، تکنیک‌های کاهش سرعت گفتار، و رواندرمانی برای مدیریت اضطراب مرتبط با لکنت، از مؤثرترین راهکارها هستند. هرچند درمان کامل به عوامل مختلفی مانند شدت لکنت و همکاری فرد بستگی دارد، اما پیشرفت چشمگیری در تسلط بر گفتار امکان‌پذیر است.
