برچسب: ادراک بینایی

کاردرمانی در نابینایان

اختلال بینایی یک واژه کلی و نشانگر یک ناتوانی در دیدن است می تواند از لحاظ پزشکی خفیف و قابل اصلاح مانند نزدیک بینی، دوربینی یا شدید و غیر قابل اصلاح مانند نابینایی یا کم بینایی باشد. نابینایی ممکن است مادرزادی مانند آب مروارید مادرزادی، سیفیلیس مادرزادی، سرخجه مادر در دوران بارداری یا نابینایی اکتسابی مانند تراخم، کنده شدن شبکیه،آتروفی عصب بینایی، زخم های قرنیه، فقدان ویتامین آ ، تصادفات و ضربه و… باشد. با توجه به اینکه تقریبا یک سوم کل الیاف شبکه ارتباطات حسی انسان را رشته بینایی تشکیل می دهد و چنین وضعی در هیچ یک از حواس دیگر مشاهده نمی شود لذا باید انسان را یک موجود بصری توصیف کرد تا سمعی و به همین علت نقص بینایی بیش از هر معلولیت دیگر ناتوانی در انسان ایجاد می کند.

در اندازه گیری دید چشم دید نزدیک و دور باید به طور جداگانه ارزیابی شود. پلک زدن های بیش از معمول، سائیدن مرتب چشم ها، نگاه داشتن کتاب در نزدیکی چشم، سردرد و سرگیجه در مطالعه طولانی و چشم های پر آب و ملتهب از علائمی هستند که والدین و یا آموزگار را متوجه اختلال بینایی کودک می کند. از نظر قانونی به فردی نابینا گفته می شود که تیزبینی او در چشمبرتر و حتی با استفاده از وسایل کمکی مانند عینک 200/ 20 یا کمتر باشد و افرادیکه تیزبینی آنها در حدود 70/ 20 تا    200/ 20 باشد نیمه نابینا یا نیمه بینا گفته می شود.

کاردرمانی در نابینایان و کم بینایان

کودکان با ختلالات بینایی نظیر کم بینایی و نابینایی به علت عدم دریافت مدالیته ای حسی کافی از محیط دچار مشکلات حسی مختلف همچنین کندی در روند رشد طبیعی جسمی و ذهنی می گردند. توانبخشی و بخصوص خدمات کاردرمانی نقش مهمی را در پیشرفت این کودکان ایفا می کند. با توجه به این نکته که یکی از روش های تداول آموزشی در کودکان کم بینا استفاده از باقی مانده بینایی کودک می باشد بخش اتاق تاریک در کاردرمانی کودکان کم بینا بسیار موثر است بالا بردن توجه بینایی کودک به تشخیص و درک درست از اشیاء و محیط پیرامون کودک کم بینا کمک می کند و آموزش و یادگیری را برای کودک آسانتر می کند. در کودکان نابینا کاردرمانی جسمی به اصلاح پوسچر این کودکان، کاهش حرکات اضافه سر و افزایش قدرت عضلات کمک می کند . همچنین بخش ماساژ درمانی در نابینایان و کم بینایان با تعدیل حواس کودک مخصوصا تعدیل حس لامسه به کودک در استفاده صحیح از این حس در آموزش بریل و فعالیت های ظریف انگشتی کمک می کند. در نابینایان کاردرمانی درکی حرکتی در تقویت حس تعادل، کاهش ناامنی جاذبه ای در کودک نابینا، تقویت جهت یابی در کودکان نابینا آموزش های لازم را انجام می دهد. توانمندی کاردرمانان با تجربه مرکز کاردرمانی دکتر صابر در زمینه حسی حرکتی نقش مهمی را در ایجاد استقلال در نابینایان ایفا می کند. بخش کاردرمانی دست و آموزش مهارت های خود یاری به کودکان نابینا و کم بینا کمک می کند که از حداکثر توانایی خود برای استقلال فردی استفاده نمایند. تمام بخش های مرکز توانبخشی دکتر صابر در کنار بخش روانشناسی کودک به درمان مشکلات روانی کودکان نابینا و کم بینا نظیر افسردگی، پرخاشگری و بی قراری این کودکان توسط تکنیک های بازی درمانی و رفتار درمانی می پردازد. گفتار درمانی در جهت آموزش نحوه صحیح بیان کلمات و روانی گفتار در کودکان نابینا و همچنین بخش آموزش شنیداری در تقویت توجه شنیداری و تمییز شنیداری در کودکان نابینا و کم بینا کاربرد دارد. در انتها تیم متخصص مرکز کاردرمانی و گفتار درمانی دکتر صابر در زمینه آموزش های پیش دبستانی و دبستان نیز به ارائه خدمات توسط مربیان آموزش و پرورش استثنایی مشغول می باشد.

آثار روانی کم بینایی و نابینایی:

کودکانی که به اختلالات بینایی نظیر کم بینایی و نابینایی و شنوایی مبتلا هستند برای ارضای احتیاجات طبیعی خود دچار مشکلاتی می شوند که کودکان عادی کمتر با آنها مواجه اند. علل اصلی این مشکلات عبارت اند از:

• وجود نقیصه جسمی و اثری که این نقص بدنی بر فعالیت های کودک نابینا و درک او از جهان خارج می گذارد.
• واکنش پدر و مادر و احساسات و عواطفی که والدین به سبب ناتوان بودن کودک کم بینا نسبت به او ابراز می دارند. این احساسات گاه به صورت حمایت و مواظبت افراطی و زمانی به صورت طرد کردن کودک نابینا، دلسرد شدن از معالجه و به آسایشگاه سپردن و نظایر آن مشاهده می شود.
• واکنش اجتماعی و طرز برخورد افراد جامعه نسبت به این کودکان نابینا و احساسات مختلفی مانند ترحم و دلسوزی در مورد نابینایان و سرزنش ناشنوایان معمولا شرایط دشواری برای کودکان نابینا و ناشنوا ایجاد می کند و در نتیجه اختلالاتی در خلق و خو و رفتار این کودکان پدید می آورد.

نکته مهم اینکه کودکان نابینا و ناشنوا اگرچه از اختلالات حسی رنج می برند ولی وضعیت روانی آنان متفاوت است و هر کدام عوارض روانی مخصوص به خود دارند.

مشکلات کودکان نابینا و کم بینا

در این حالت احساسی کودک نابینا از جهان اطراف خود دارد به تدریج و به وسیله ی سایر حواس برای او فراهم می آید. کودک نابینا از درک شکل کلی اشیاء عاجز است لذا برای شناسایی عالم خارج به کمک دیگران احتیاج دارد.

همان طور که ملاحظه می شود کودکان نابینا از لذت مشاهده و در نتیجه تقلید و همانند سازی که نقش مهمی در رشد شخصیت فرد ایفا می کند محرومند. از یادگیری بسیاری از مطالب و حتی کسب مهارتهای ساده مانند غذا خوردن ، لباس پوشیدن و رفع احتیاجات روزمره که کودکان دیگر از آن بهره مند هستند عاجزند. مسلما این وضع نامطلوب موجب حساسیت فوق العاده و عصبانیت و خشم زیاده از حد این کودکان نابینا و کم بینا می گردد و نابینایان از لحاظ هوشی کاملا عادی باشند. در مورد بهره هوشی افراد نابینا مطلعات نشان داده است که نابینایی به خودی خود باعث هوش کمتر نمی شود و در صورتی که امکانات آموزشی مناسب باشد این نوع کودکان بهره هوشی عادی خواهند یافت. به عبارتی دیگر با آموزش مناسب می توان سطح پیشرفت کودکان نابینا را به اندازه ای افزایش داد که با کودکان بینا برابر شوند به خصوص این که این افراد به سایر حواس خود بیشتر متکی بوده و از دقت و توجه و کنجکاوی زیادی برخوردارند. پیشرفت کودکان نابینا به اندازه ی پیشرفت تحصیلی کودکان ناشنوا دچار آسیب نمی شوند و انگیزه های یادگیری را در کودکان نابینا بهتر می توان به وجود آورد. عقیده بر این است که کودکان نابینا در فاصله شش ماهگی تا دو سالگی دچار فعالیت بیش از حد و بعد از آن دچار فقدان هیجان،لاقیدی، بی رغبتی و بالاخره افسردگی می شوند.

بدیهی است وقتی کودک اشیاء اطراف خود را نشناسد و با آن ها سر گرم نشود طبعا به حرکات عضلانی می پردازد تا بدین وسیله رضایت خاطری حاصل کند. کوکان نابینا به طور مرتب سر خود را تکان می دهند و انگشتانشان را روی چشم هایشان فشار می دهند یا بیقراری می کنند. همه ی این تلاش ها برای شناسایی محیط اطراف است. برای جلوگیری از ظهور این عوارض باید کودک را پیوسته در ارتباط با محیط نگه داشت و با وی صحبت و بازی کرد.  ماساژ درمانی و کاردرمانی درکی حرکتی و تمرینات کاردرمانی حسی به ایجاد ارتباط مناسب با محیط و دریافت مدالیته های حسی مناسب با رشد کودک بسیار کمک کننده می باشد. کودکان نابینا به علت مشکلات خاص خود در معرض خطر خستگی و ضعف روانی (نوراستنی ) قرار دارند ولی ناراحتی شدید روانی در آن ها کمتر به چشم می خورد. چون برخورد جامعه نسبت به نابینایان اغلب به صورت ترحم صورت می گیرد لذا نابینایان اغلب سازش با محیط را به طور نسبتا عادی برقرار می کنند. در مورد اختلال بلع و عقب مانده ذهنی نیز مطالعه کنید.

آموزش کودکان مبتلا به اختلالات نابینایی

محیط ، مشکلات  یادگیری درسی ایجاد می کند اکثر کارشناسان آموزشی معتقدند که با تغییرات لازمی که مورد احتیاج است اینگونه کودکان را می توان در کلاس های عادی آموزش داد.

نکته دیگری که باید همیشه در نظر داشت این است که شاگردان نابینا با توجه مقدار بینایی باقیمانده بایستی برای یادگیری اطلاعات به سایر روش های حسی متکی باشند.

چهار نوع روش برای آموزش نابینایان در نظر گرفته شده است :

• بریل
• استفاده از بینایی باقیمانده
• مهارت درگوش دادن
• آموزش تحریک و فعالیت برای زندگی مستقل

سه روش اول برای آموزش درسی به خصوص خواندن و روش آخر برای فعالیتهای روزمره برای یک زندگی مستقل به کار برده می شود.

• روش بریل :

  در قرن نوزده فرانس لوئیس بریل که خود نابینا بود سیستم مخصوص را برای آموزش نابینایان اختراع و معرفی کرد. در این روش یادگیری و خواندن حروف و کلمات از راه لمس از روی کاغذ های مخصوص که توسط دستگاه به صورت برجسته ای نوشته شده است انجام می گیرد.

خواندن با روش بریل تا حد زیادی به حافظه مربوط  بوده و مشکل تر مدت بیشتری از خواندن عادی طول می کشد و شکل یادگیری جندین کلمه در یک زمان که در افراد عادی میسر است امکان ندارد. به علت قطور بودن کاغذ ها جای بیشتری را اشغال می کند. دستگاه های مختلفی از این روش وجود دارد. اساس دستگاه بریل عبارت است از یک تا شش کانون چهارگوش که برحسب تعداد کلمه ها به درجه یک یا درجه دو تقسیم می شود. در نوع درجه یک کلمات شکستگی نداشته و درشت و کامل هستند. لذا یادگیری به آسانی صورت می گیرد چون نوشته ها لغوی است ولی در نوع درجه دو تعداد زیادی از کلمات به شکلهای کوچک و ریز به کار رفته است و لذا خواندن و نوشتن به سرعت انجام نمی گیرد.

در روش بریل برای هر کانون چهارگوش یک کلید وجود دارد که با فشار کلید اثر برجسته ای در روی کاغذ به طور وارونه باقی می ماند. مشکل وارونه خواندن و نوشتن کلمات و حروف برجسته در روش بریل درست همان مشکلی است که در هجی کردن کلمات در افراد عادی دیده می شود و مسلما وقت بیشتری می گیرد و خواندن کند تر انجام می گیرد و احتیاج به حافظه قوی و سالم و تمرکز حواس دارد. سیستم بریل خوانی برای کسانی لازم است که قادر به خواندن حروف درشت نمی باشند.

• استفاده از بینایی موجود در کودکان کم بینا

  : با توجه به مشکلاتی که در نوع بریل وجود دارد حتی الامکان سعی می شود از باقیمانده بینایی حداکثر استفاده بشود. جلو آوردن کتاب و به کار بردن عدسی از این دسته هستند. به کار بردن عینک و عدسی های قطور باعث اذیت چشم می شود لذا دو روش زیر بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد:

• به کار بردن کتاب های مخصوص

با حروف درشت که توسط چاپ خانه های مخصوص این کتاب ها در دسترس افراد قرار می گیرد. مشکل سنگینی و بزرگی وقطور بودن کتاب ها و اشغال فضای زیاد درست همان مشکلاتی که در روش بریل داشته ایم. بزرگ نشان دادن حروف و کلمات توسط عینک ، ذربین ، اسکن با تلویزیون مدار بسته که باعث تصاویر بزرگتر د تلویزیون می شود.

آموزش گوش دادن :

آموزش و عادت به گوش دادن با یکی دیگ از روش های یادگیری در نابینایان است. این آموزش به وسیله نوارهایی که از قبل ضبط شده انجام می گیرد. در این روش کودک با گوش دادن به نوار ضبط حروف شنیده شده را یاد می گیرد و سریع تر از روش بریل حروف را می شناسد و می تواند سریع تر هم بخواند و تایپ کند. عیب این طریقه آن است که نوارهای ضبط شده برای همه نوع کلمات آماده نیست و کودک مکالماتی را که به نوار ضبط نشده یا در دسترس نیست یاد نمی گیرد و از مختصر بینایی باقیمانده نیز استفاده ای نمی کند.

• آموزش فعالیت و زندگی مستقل

  که نابینا بتواند برای خود زندگی مستقلی داشته و احتیاج به دیگران نداشته باشد از اهمیت خاصی برخودار است. دو روش جهت یابی جسمانی و روانی پیشنهاد شده است :

در جهت یابی روانی از وجود نقشه های برجسته مربوط به محیطی که شخص نابینا در حرکت است استفاده می شود. روش جهت یابی جسمانی در چهار نوع مختلف به صورت :

• شخص راهنما که اجبارا فرد نابینا را وابسته به افراد می کند.

• سگ راهنما

و مشکل استفاده از سگ، آموزش سگ و مواظبت از او به علت این که سریع تر حرکت می کند برای نابینایان به خصوص کودکان قابل استفاده نیست.

• استفاده از عصای دستی برای تشخیص موانع پستی و بلندی راه.

و بالاخره استفاده از دستگاه های الکترونیکی که به وسیله آن وجود اشیاء در محیط احساس می شود این دستگاه ها به صورت عصای لیزری و یا دستگاه هایی که با نور مادون قرمز کار می کند و در سه نوع( بالا ، مستقیم ، پایین ) وجود دارد که در موقع مواجه با مانع امواج تبدیل به صدا شده و نابینا را متوجه آن می سازد.

دستگاه های الکتروسونیککه به دور سر کودک نابینا وصل می شود و کودک از همان ابتدا آشنایی با محیط را به وسیله انواع صداهای دستگاه احساس و یاد می گیرد. اوپتاکون دستگاهی است که دارای دوربینی است که نوشته را تبدیل به امواج می کند و بالاخره ماشین خواندن کورزویل که توسط کامپیوتر نوشته ها تبدیل به صدا می شود.

استفاده از سیستمهای تلویزیونی برای نابینایان نسبی با دوربین های مخصوص و دستگاه های بررسی و دقت برای کودک و آموزگار در کلاس های درسی مخصوص و همچنین آموزش کار و حرفه ی معین که در این صورت نابینایان اعتماد بنفس پیدا کرده و خود را برای زندگی مستقلی آماده می کند. ظبق آمار وزارت آموزش و پرورش آمریکا از 1985 تا 1986 یک سوم نابینایان طبق روش های فوق الذکر آموزش تحصیلی ، حرف ای داشته استخدام داشته و حتی به مدارج احساس اداری و دانشگاهی رسیده اند. برای کودکان و نوجوانان نابینا چهار نوع سرویس وجود دارد :

مدارس شبانه روزی ، کلاس های اختصاصی ، آموزگار و اطاق مخصوص آموزش ، آموزگار سیار.

امروزه با پیشرفت روشهای مخصوص آموزشی فقط نابینایانی در مدارس شبانه روزی نگهداری می شوند که توأم با نابینایی مبتلا به عقب ماندگی ذهنی و ناشنوایی نیز باشند.

• آموزش در کلاسهای مخصوص طوری است که کودک در منزل زندگی می کند فقط برای آموزش به مدرسه ای که دارای کلاسهای مخصوص است می رود.
• آموزگار و اطاق مخصوص آموزش در این حالت شاگرد برای چند ساعتی در روز یا هفته با آموزگار مخصوص کار می کند و بقیه ی اوقات با شاگردان عادی در کلاسهای عادی آموزش می بیند. در این روش آموزگار مخصوص مرتبا با آموزگار کودک در کلاسهای عادی در تماس بوده و راهنمائی های لازم انجام می گیرد.
• آموزگار سیار، کلاس بخصوص ندارد از مدارس مختلف دیدن می کند و با شاگردانی که نابینائی نسبی دارند و همچنین آموزگاران آنان به مشورت پرداخته و کمک های لازم را می کند.

سوالات متداول:

1-چگونه کاردرمانی جسمی به کودکان نابینا کمک می‌کند؟
با تمرینات ویژه، پوسچر تقویت می‌شود، حرکات اضافی سر کاهش می‌یابد و قدرت عضلات بهبود می‌ِیابد. این موارد برای حرکت ایمن‌تر و کنترل بهتر بدن بسیار مؤثرند

2-. چگونه می‌توان استقلال در فعالیت‌های روزمره را در نابینایان تقویت کرد؟
کاردرمانی دست و آموزش مهارت‌های خودیار مانند پوشیدن لباس، غذا خوردن و نوشتن، مهارت‌های ظریف را ارتقا داده و امکان استقلال فردی را فراهم می‌کند

مهارت های ادراک بینایی در کودکان

ادراك ديداري نقش عمده‌اي در يادگيري تحصيلي، به ويژه در خواندن، دارد. دانش‌آموزان با مشکلات یادگیری در انجام دادن تكاليفي كه مستلزم تمايز ديداري حروف و واژه‌هاست دچار مشكل مي‌شوند، همان‌طور كه در انجام دادن تكاليفي كه شامل اعداد، طرح‌هاي هندسي و تصاوير است. کودکان دچار اختلال یادگیری در پردازش یک یا چند مورد از موارد شکل، رنگ، اندازه، چرخش در فضا و… که همگی از مهارت های ادراک بینایی هستند دچار ضعف هستند. مرکز اختلال یادگیری دکتر صابر در زمینه تشخیص و درمان مشکلات ادراک بینایی و شنوایی در کودکان اختلال یادگیری به صورت تخصصی فعالیت می نماید. اتاق تاریک بینایی ابزاری مفید در زمینه درمان مشکلات ادراک دیداری این کودکان می باشد که به تسهیل روند درمان کمک می نماید.

مهارت‌هاي ادراك بينايي مي‌تواند به حيطه‌هاي زير طبقه‌بندي شود:

تميز بينايي یا visual discriminatio

توانايي تعيين كردن دقيق ويژگي‌ها و مشخصات تركيب‌ها از ميان اشياء يكسان يا يك فرم. در خواندن اين مهارت به كودك كمك مي‌كند تا بين كلماتي كه املاء يكسان و شبيه به هم دارند تميز و تمايز قائل شود و يا اينكه براي مثال كودك مي‌تواند 10 تفاوت بين دو تصوير را پيدا كند؟ مهارت در جوركردن حروف، واژه‌ها، اعداد، تصاوير، طرح‌ها و شكل‌ها نمونه ديگري از تكاليف تمايز ديداري است.

حافظه بيناييvisual memory

توانايي به ياد داشتن براي بخاطر آوردن فوري ويژگي‌هاي اشياء داده شده يا فرم‌ها. اين مهارت ادراک بینایی به كودك اختلال یادگیری كمك مي‌كند به ياد بياورد كه چه چيزي خوانده و توسط يك پردازش اطلاعات خوب به حافظه كوتاه مدت وي منتقل شود كه از آن‌جا به حافظة بلند مدت منتقل مي‌گردد. كودكان اختلال یادگیری با حافظه بينايي ضعيف ممكن است با درك مطلب مشكل داشته باشند. آن‌ها اغلب بلند خواندن دارند يا به طور آرام در حين خواندن با خود زمزمه مي‌كنند تا به وسيله شنوايي مشكل را جبران كنند. کودکان اختلال یادگیری ممكن است به سختي به ياد بياورند كه كلمه چه شكلي بوده يا در تشخيص مشابه در صفحه بعدي شكست بخورند. آن‌ها همچنين احتمالاً تكاليف كپي‌برداري طولاني مدت‌تري دارند چرا كه مي‌بايست بارها متن را به ياد بياورند.

حافظه توالي بيناييvisual sequential memory

توانايي به ياد آوردن حالت‌ها و ويژگي‌ها (خصوصيات) در شكل صحيح آن. اين مهارت ادراک بینایی به طور عمده و ويژه‌اي در هجي كردن مطرح مي‌گردد. جا انداختن حروف، اضافه كردن يا پس و پيش كردن كلمات اغلب در كودكان اختلال یادگیری دچار نقص در اين مهارت متداول است. آن‌ها معمولاً زمزمه كردن يا بلند گفتنsubvocalize را در حين نوشتن به همراه دارند. بازشناسي و به ياد آوردن الگوها و طرح‌ها هم ممكن است در کودکان اختلال یادگیری نقص داشته باشد.

روابط فضايي بيناييvisual spatial relations

روابط فضايي به ادراك حالت شيء در فضا اطلاق مي‌شود. كودك بايد مكان شيء يا يك نماد (حروف، واژه‌ها، اعداد يا تصاوير) و رابطه فضايي آن شيء را با اشيايي كه آن را احاطه كرده‌اند بازشناسي كند. اين مهارت ادراک بینایی كودكان را در فهم روابط و تشخيص دادن مفاهيم كلي كمك مي‌كند. اين حيطه به طور نزديكي با توانايي حل مسئله و مهارت‌هاي مفهومي لازم براي سطوح و مراحل بالاتر علم و رياضي، در ارتباط است که در کودکان دچار اختلال ریاضیات آسیب دیده است

جهت‌يابي فضايي

تفاوت عمده‌اي بين جهان ادراكي اشياء و جهان ادراكي حروف و كلمات وجود دارد. طي مرحلة رشد پيش از خواندن، كودكان به تعميم‌هاي ادراكي دیداری مي‌پردازند كه در آن يك شيء به رغم تغيير وضعيت يا جهت نگاه كردن به آن، يا تغيير افزايشي يا كاهشي جزئي همان نام يا مفهوم را دارد. هنگامي كه كودك با حروف و واژه‌ها سروكار پيدا مي‌كند درمي‌يابد كه اين تعميم ادراكي ديگر نمي‌تواند ادامه يابد اضافه كردن يك خط كوچك c را به e تبديل مي‌كند(گاردنر،1996،  لرنر، 1997).

بسياري از والدين و معلمان واژگوني كلمات را بعد از سن 7 سالگي به عنوان علامتي از نارساخوانی مطرح مي‌سازند. اگرچه اين مي‌تواند درست باشد، اما متداول‌ترين دليل واژگوني در كودكان اختلال یادگیری، نبود رشد و تكامل ديد فضايي سازگار با فهميدن چپ از راست، و همچنين در ارتباط آن‌ها با بدنشان يا دنياي اطرافشان مي‌باشد. كودكان داراي پردازش بينايي ضعيف مهارت‌هاي ادراک دیداری لازم را در درك بينايي و جهت‌يابي فضايي ايجاد نكرده‌اند، مثل برتري جانبي يا جهت‌يابي. همچنين كودكاني كه ديد دوتايي متداول را تجربه مي‌كنند با چنين سردرگمي بينايي مواجه مي‌گردند كه مغز آنها اغلب درون داده‌هاي بينايي‌شان را به غلط تفسیر میكند.

ثبات شييء بيناييvisual form constancy

توانايي آن كه به طور ذهني اشكال و طرح‌ها را دستكاري كرده و نتيجه حاصل را تصور كنيم. اين مهارت ادراک بینایی به كودكان كمك مي‌كند تفاوت‌هاي در اندازه، حالت و موقعيت را تميز دهند. كودكان اختلال یادگیری با ثبات شييء ضعيف ممكن است متداولاً حروف و ارقام را معكوس فرض كند.

اكمال بينايي يا بندش بيناييvisual closure

توانايي تجسم كردن كل وقتي اطلاعات به صورت غير كامل يا جزئي از شكل داده مي‌شود. اين مهارت ادراک بینایی به كودك كمك مي‌كند كه به سرعت مطالعه كند و درك كند. چشمان آن‌ها مجبور نيستند كه به طور انفرادي هر حرف را در هر لغت و كلمه ارزيابي كنند تا سريعاً كلمه توسط بينايي شناخته شود اين مهارت همچنين مي‌تواند به كودكان كمك كند تا استنتاج‌ها را شناسايي كنند و نتايج را پيش‌بيني كنند. كودكان اختلال یادگیری داراي اكمال بینایی ضعيف ممكن است مشكلاتي در كامل كردن افكار و استدلال داشته باشند. آن‌ها همچنين ممكن است اشكال مشابه يا لغات، بويژه لغات داراي شروع يا پايان مشابه را با هم اشتباه كنند.

تشخيص شكل از زمينه بيناييvisual figure grand

توانايي درك كردن و مشخص ساختن يك شكل يا طرح در داخل يك زمينة شلوغ بدون گيج شدن توسط پس‌زمينه يا اشكال احاطه كننده مي‌باشد.

درمان اختلال یادگیری

تشخيص شكل و فضا به‌طور طبيعي در حدود 18-12 ماهگي به وجود مي‌آيد. اين توانايي  ادراک دیداری كودكان را از گم شدن در جزئيات حفظ مي‌كند. كودكان اختلال یادگیری با تشخيص شكل از زمينه ضعيف به سادگي با متن‌هاي زياد در صفحه گيج مي‌شوند و تمركز و توجه‌شان متاثر مي‌شود. آن‌ها همچنين ممكن است مشكلاتي در تجسس متن براي پيدا كردن اطلاعات مشخص داشته باشند.

درمان مشکلات ادراک بینایی در کودکان با اختلالات یادگیری موجب بهبود توانایی های یادگیری و تحصیلی این کودکان میشود. تمرینات کاردرمانی در زمینه اتاق تاریک یکی از درمان های موثر در زمینه کودکان اختلال یادگیری به حساب می آید. استفاده از مدالیته های درمانی دیجیتالی و کامپیوتری در جلب همکاری کودک و تسریع روند درمان موثر است. کلینیک جامع توانبخشی غرب تهران تحت نظر جناب آقای دکتر صابر در این زمینه مشغول به فعالیت و خدمت رسانی به کودکان اختلال یادگیری می باشد.

نتیجه‌گیری کلی:

مهارت‌های ادراک بینایی در کودکان نقش حیاتی در رشد شناختی، یادگیری و عملکرد تحصیلی آن‌ها دارد. اختلال در این مهارت‌ها، حتی در صورت سلامت ظاهری چشم، می‌تواند زمینه‌ساز مشکلات یادگیری، اختلال در خواندن و نوشتن و کاهش تمرکز کودک شود. کودکان دارای اختلال یادگیری اغلب از ضعف در مهارت‌های دیداری مانند تشخیص شکل، تفکیک دیداری، حافظه دیداری و ردیابی بصری رنج می‌برند. شناسایی زودهنگام این مشکلات با ارزیابی‌های تخصصی و مداخلات توانبخشی بینایی، نقش مؤثری در بهبود عملکرد کودک دارد. والدین، معلمان و درمانگران باید نسبت به نشانه‌های مشکلات ادراک بینایی آگاه باشند تا بتوانند با برنامه‌ریزی مناسب، مهارت‌های دیداری کودک را تقویت کنند. توجه به این مهارت‌ها می‌تواند گامی مهم در پیشگیری از مشکلات یادگیری و ارتقاء سطح تحصیلی کودکان باشد.

سوالات متداول:

1-مشکلات دیداری چه تاثیری در نوشتن کودک دارند؟
کودکان ممکن است در کپی کردن از روی تخته، تشخیص فاصله بین کلمات یا چپ‌نویسی دچار مشکل شوند.

2-آیا عینک مشکل دیداری مربوط به یادگیری را حل می‌کند؟
خیر، عینک فقط مشکلات شکست نور را اصلاح می‌کند؛ ولی مشکلات ادراکی دیداری نیاز به توانبخشی بینایی و کاردرمانی دارد.

اختلالات بینایی

هرگونه تداخل در مسیر های حسی پایه یا یکپارچگی ناکارآمد حس ها با بینایی می تواند در یادگیری مشکل ایجاد کند.  کودکی با حدت بینایی سالم نیز می تواند دچار اختلالات بینایی شود که عملکرد تحصیلی، ورزشی و زندگی روزانه را متاثر می‌سازد. حتی اختلالات کوچک نیز می تواند مشکل ساز باشد.  اختلالات ادراک بینایی می تواند نتیجه نقایص پردازش حسی و مهارت های ادراکی دیگر باشد. ادراک لامسه،  مهارت های حرکتی درشت و مهارت‌های بینایی حرکتی پیش نیازهایی برای شکل گیری ادراک بینایی هستند.

کودکان با اختلالات بینایی ممکن است تجربیات حرکتی و لامسه لازم را که پایه عملکرد بینایی است،  نداشته باشند و یا ممکن است در یکپارچه سازی حس ها با مشکل مواجه شوند.  صرف نظر از دلیل، کودکان با اختلالات بینایی اغلب برچسب نادرست مشکلات رفتاری، توجه، یادگیری و عملکرد تحصیلی ضعیف می خورند.

جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتار درمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.

علائم رایج مشکلات بینایی شامل :

 – علائم و نشانه های فیزیکی :

• سردرد های مداوم
• فشار چشم
• تاری دید دور یا نزدیک، به ویژه پس از خواندن یا انجام کارها در فاصله نزدیک
• اجتناب از انجام کارها در فاصله نزدیک یا هر تکلیفی که نیاز به بینایی دارد
• اشتباه در درک عمق
• انحراف چشم به داخل یا خارج، بالا یا پایین
• تمایل به بستن یک چشم یا پوشاندن یک چشم و ترجیح به دیدن با یک چشم
• دوبینی
• هماهنگی چشم و دست ضعیف
• سختی در دنبال کردن هدف متحرک
• سرگیجه و تهوع متعاقب حرکت، انزجار از حرکت

– مشکلات عملکردی

• ضعف در درک مطالب خوانده شده
• سختی در کپی کردن اطلاعات از مکانی به مکان دیگر( مثل تایپ کردن و کپی از نوشتن )
• کردن مکان، تکرار و یا حذف کلمات در خواندن
• سختی در تغییر از دید دور به نزدیک و بالعکس
• پوسچر ضعیف هنگام خواندن و نوشتن
• دست نویسی ناخوانا
• توانایی در پاسخگویی شفاهی یا نوشتن پاسخ ها روی کاغذ
• برعکس نوشتن حروف و کلمات
• اشکال در قضاوت در مورد سایز و شکل

چرا مشکلات اختلال بینایی افراد تشخیص داده نمی شود؟

در صورت وجود یک یا چند مورد از این علائم، جهت بررسی ضرورت استفاده از عینک یا لنز های تماسی با یک بینایی سنج مشورت کنید.

در صورت وجود مشکلات عملکردی در حرکت، وضعیت بدنی، دست نویسی،  ترس از حرکت یا اختلال در سوگیری فضایی ارزیابی توسط یک درمانگر که به صورت تخصصی برای ارزیابی و درمان اختلالات پردازش حسی آموزش‌ دیده است ضرورت دارد.

به عبارتی، بهتر است از که ارزیابی اولیه کودک توسط یک درمانگر انجام شود و در صورت عدم تشخیص اختلال در یکپارچگی حسی، درمانگر کودک را به یک بینایی سنج رفتاری ارجاع خواهد داد.  البته در اغلب موارد کودکان از شرکت در هر دو درمان سود می برند.  چنانچه کودک مداخلات مناسب را در زمان مناسب دریافت کند پیشرفت قابل ملاحظه ای خواهد داشت.

کاردرمانگران از مجموعه متعددی از فعالیت‌ها برای درمان اختلالات بینایی استفاده می‌ کنند.

درمان تخصصی می‌ تواند در طیف گسترده‌ای از مشکلات کمک کننده باشد از جمله :

• ضربه مغزی
• مشکلات بینایی متعاقب فلج مغزی
• سکته
• بیماریهای عصبی _عضلانی
• اختلال یادگیری
• استرابیسم
• تنبلی چشم یا آمبلیوپی

درمان تخصصی و به موقع می‌ تواند اثربخشی جراحی های چشم را بیشتر کند و حتی در مواردی نیاز به جراحی از بین می رود.

در نظرسنجی اخیر انجمن اپتومتریست های آمریکا که با ۱۰۰۱ پاسخ دهنده اجرا شود، مشخص شد که اغلب والدین، مشکلات بینایی کودکان را کمتر از چیزی که هست تخمین می‌ زنند و نزدیک به ۹۰ درصد آنها از این موضوع که ۲۵ درصد کودکان دارای مشکلات بینایی هستند آگاه نیستند.

بر اساس اطلاعات این انجمن، بیش از ۶۰ درصد کودکانی که با عنوان دیر آموز خوانده می‌شوند در حقیقت دارای مشکلات بینایی هستند که بر پیشرفت تحصیلی آنها تاثیر گذار است.

منظور از بینایی سالم چیست؟

بینایی سالم فراتر از این است که فرد هنگام عبور از خیابان چراغ‌های راهنما را ببیند و یا نوشته های معلم روی تخته را بخواند. این بدان معنا است که بینایی به فرد کمک می‌ کند تا زندگی جامع و کاملی را با تمام عمق و گستردگی، احساس و تجربه درک کند.  دیدن بیش از هر حس دیگر، رفتار و تجربه فرد از زندگی را شکل داده و هدایت می‌کند.

از این پس چرایی تاکید من بر اهمیت بینایی را درک خواهید کرد؛ که بینایی هدیه ای است که همه افراد سزاوار داشتنش هستند.

درمان اختلال بینایی

مشکلات بینایی در کودکان می تواند اثر مستقیم بر روی یادگیری و درک کودک از محیط پیرامونش داشته باشد به همین دلیل درمان اختلالات بینایی در کودکان بسیار با اهمیت می باشد. حتی اگر فرزند شما بینایی “20/20” داشته باشد، ممکن است مشکلات بینایی را تجربه کند. این مشکلات ممکن است باعث مشکلات یادگیری و نتایج تحصیلی نامطلوب شوند. حدت بینایی کودک (میزان دید او به نمودار دیواری) جنبه‌ای اساسی از بینایی خوب است، اما عوامل دیگری نیز وجود دارند که ممکن است مهم‌تر باشند. ممکن است از قبل آگاه باشید که یک کودک نزدیک‌بین برای خواندن مشکل کمی دارد یا اینکه نمرات خوب در مدرسه را می‌توان کسب کرد حتی اگر بخش زیادی از تخته معلم توسط دانش‌آموز دیده نشود.

سوالاتی که می تواند به شما کمک کند تا متوجه مشکلات بینایی در کودک خود شوید:

مهارت‌های حرکت چشم: آیا چشمان فرزند شما به آرامی و با دقت در صفحه کتاب حرکت می‌کنند؟

توانایی‌های تمرکز چشم: آیا فرزند شما تمرکز خود را از نزدیک به دور و دوباره برعکس تغییر می‌دهد – بین خواندن متن از یک تخته سفید یا سیاه دور و نوشتن روی کاغذ؟

مهارت‌های همکاری چشم: آیا چشمان فرزند شما به عنوان یک واحد تمرکز با هم کار می‌کنند – آیا برای هم‌ترازی مناسب چشم برای خواندن به هم می‌رسند؟

مهارت‌های بینایی دوچشمی: آیا چشمان فرزند شما تصاویر بصری را از هر دو چشم در یک تصویر سه‌بعدی واحد ترکیب می‌کنند؟

مهارت‌های ادراک بصری: آیا فرزند شما آنچه را که می‌بیند شناسایی و درک می‌کند، اهمیت را مرتبط می‌سازد، و با اطلاعات بصری قبلی ذخیره‌شده ارتباط برقرار می‌کند؟

یکپارچگی دیداری-حرکتی: آیا کیفیت هماهنگی چشم و دست فرزند شما متعادل است؟ یکپارچگی دیداری-حرکتی نه تنها برای دست‌خط خوانا و توانایی کپی کردن کارآمد اطلاعات نوشتاری از کتاب یا تخته مهم است، بلکه برای ورزش نیز اهمیت دارد. کمبود در هر یک از این موارد می‌تواند برای توانایی یادگیری و/یا عملکرد تحصیلی کودک مضر باشد.

مشکلات بینایی بر یادگیری کودکان تأثیر می‌گذارند

مشکلات بینایی مرتبط با یادگیری که در کودکان تشخیص داده نشده‌اند، رایج هستند. کودکی با مشکل بینایی درمان‌نشده ممکن است به اشتباه با مشکلات رفتاری یا ADHD/ADD تشخیص داده شود، در حالی که در واقع مشکل بینایی دارد. مشکلات بینایی، در موارد شدید، نادیده گرفته شده یا به اشتباه تشخیص داده شده، می‌توانند ریشه اصلی تبدیل شدن کودک به قربانی یا مهاجم در یک تراژدی قلدری در مدرسه شوند.

در صورت عدم درمان، مشکلات بینایی مانع یادگیری فرزند شما در مدرسه خواهند شد. مطالعات نشان داده‌اند که حداقل 13% از کودکان بین سنین نه تا سیزده سال از نارسایی همگرایی متوسط تا شدید رنج می‌برند، یعنی توانایی نزدیک کردن چشم‌ها به یکدیگر، که برای خواندن خوب حیاتی است. مطالعات به وضوح نشان می‌دهند که از هر چهار کودک در سن مدرسه، یک نفر حداقل از یک مشکل بینایی مرتبط با یادگیری رنج می‌برد.

کاردرمانی در زمینه تقویت حس بینایی و ادراک بینایی، حرکات چشمی، توجه و حافظه بینایی با بهره گیری از تکنیک های مختلف درمانی و تجهیزات پیشرفته و طراحی اتاق تاریک برای درمان کودکان اتیسم، اختلال یادگیری، بیش فعالی و نقص توجه و فلج مغزی… کمک می نماید. طراحی تمرینات متنوع بینایی با کامپیوتر و ارائه آنها به صورت جذاب بر روی پروژکتور می تواند کودکان را در جهت انجام هر چه بهتر تمرینات ترقیب کند.

سوالات متداول:

1.اگر مشکلات بینایی کودکان شناسایی یا درمان نشود چه عواقبی دارد؟

اختلالات بینایی در کودکان به جز درگیری حدت بینایی می تواند بر روی درک و توجه بینایی کودکان تاثیر بگذارند. در صورت عدم درمان، مشکلات بینایی ممکن است مشکلات بینایی ماداملعمر برای کودکان ایجاد نماید مانند تنبلی چشم و همچنین مانع یادگیری فرزند شما در مدرسه خواهند شد.

2.برای درمان اختلالات بینایی در کودکان چکار کنیم؟

در مرحله اول ارزیابی دقیق بینایی توسط بینایی سنج می تواند شما را از وجود مشکلات احتمالی در ساختار چشم کودک آگاه نماید در مرحله بعد انجام تست های تشخیصی مانند تست ….. و ادراک بینایی انجام می گیرد و در صورت وجود مشکل درمان هایی نظیر کاردرمانی بینایی(اتاق تاریک) می تواند کمک کننده باشد.