تعریف توجه و تمرکز در کودکان مشکل است. میتوان آن را به صورت تعلق صریح ذهن به یک موضوع- تکلیف خاص تعریف کرد. اجزاء توجه شامل توانایی نگهداری توجه بر روی یک محرک در یک بازة زمانی، توجه انتخابی به یک محرک خاص، تقسیم توجه بین دو یا چند محرک و انتقال توجه از یک محرک به محرک دیگر است. توجه پیش‌نیاز حافظه است. اگر به یک گزینه توجه نشود، نمی‌توان آن را یاد گرفت. مرکز درمان نقص توجه و بیش فعالی دکتر صابر در زمینه تشخیص نشانه های عدم تمرکز در کودکان و درمان توجه و تمرکز در کودکان به صورت تیمی با بهره گیری از دانش گفتاردرمانان، کاردرمانان و روانشناسان مرکز مشغول به فعالیت می باشد. انجام تست عدم تمرکز به صورت تست های کامپیوتری و دستی به تشخیص دقیق نقص توجه در کودکان کمک می نماید. همچنین استفاده از تجهیزات پیشرفته مرکز نظیر اتاق توجه شنیداری، اتاق تاریک توجه بینایی و… در بهبود مشکلات توجهی کودکان موثر می باشد.
نشانه های عدم تمرکز
ظرفیت توجه محدود است و به همین دلیل انسان نمی‌تواند در آن واحد چندین فعالیت مجزا را به خوبی انجام دهد و در صورت ارائة چندین تکلیف همزمان، توجه به اضافه بار مواجه شده و فرد دچار نقص توجه شده و در اجرای تکالیف ناتوان میسازد (نجاتی، گروسی فرشی، عشایری و اقدسی، ۱۳۸۷) . مغز سالم میتواند با این مشکل مقابله کند به نحوی که صرفاً اطلاعات خاصی را پردازش نموده و سایر اطلاعات را روند پردازش حذف نماید. تالاموس نقش اساسی در هدف قرار دادن اطلاعات خاص دارد. مواردی از اختلال در کودکان، به دلیل نقص در تشخیص توجه نشان داده شده است. به عنوان مثال، در اختلال نقص توجه – بیش‌فعالی، کودک نمی‌تواند از بین محرکهای متعدد یک محرک خاص را هدف قرار داده و پردازش نماید و دائماً درگیر همة محرکها میشود. در اختلال اوتیسم، تشخیص توجه به محرک مناسب و مرتبط با زمینه صورت نمی‌گیرد و یک محرک غیرضروری و کم‌اهمیت ظرفیت توجهی فرد را اشغال کرده و فرد را از توجه به سایر محرکهای زمینهای بازمی‌دارد (لیوتی و همکاران، 200۶) .
توجه به عملکردهای اجرایی اشتراک‌های زیادی با یکدیگر دارند و گروهی بر این عقیده‌اند که افتراق بین این دو ساختگی است. ساختارهای مغزی متعددی در ابعاد مختلف توجه درگیرند. افتراق بین توجه و کارکردهای اجرایی را میتوان در ساختارهای مغزی درگیر در آنها جستجو کرد. کارکردهای اجرایی به مجموعه عملکردهای قشر خلفی خارجی پیش پیشانی گفته میشود (نجاتی، صالحی نژاد و نیچه، 20۱۸) ولی ساختارهای درگیر در توجه پراکنده در کل مغز هستند. قطعة پس سری در توجه دیداری، قطعه‌های پس‌سری- آهیانه‌ای در توجه دیداری- فضایی و قطعة گیجگاهی (فاصله نواحی زبان آن) در توجه به محرکهای شنیداری نقش دارد. هماهنگی این ساختارها توسط مغز کمربندی قدامی، قشر پیشانی و ساختارهای زیر قشری (هسته‌های قاعده‌ای و تالاموس) صورت میگیرد (سیمرود کلیکمن، 200۹، برای مطالعه بیشتر صالحی نژاد، نژادی و حسین‌پور فرد، ۱۳۹۷ را ببینید).
توجه تواناییای است که به طور گسترده‌ای مستعد آسیب است. بسیاری از کودکان و نوجوانان با آسیب مغزی شدید در مراحل اولیة بهبود، مشکلات مهمی در توجه نشان میدهند. به ویژه برای کودکانی با صدمات شدید سر، ما مشکلات توجه به عنوان بهبود ادامه مییابد. کودکان با اختلالات صرعی و کودکان دارای اختلال ژنتیکی نیز مشکلات توجه را نشان میدهند.
روش‌های تشخیص نقص توجه کودکان
مصاحبة ساختاریافته با والدین.
مقیاس‌های درجه‌بندی رفتاری معلم و والدین؛ کودک در مقیاس در شدت و فراوانی علائمی از قبیل توجه، بازداری، زمان واکنش و تنوع ساخت پاسخ‌ها با همسالان مقایسه میشود.
مقیاس‌های قلم- کاغذی؛ با ارائه تکالیف نیازمند توجه تقسیم شده، پایدار، انتخاب و انتقالی عملکردهای توجهی کودک مستقیماً مورد ارزیابی قرار میگیرد.
ارزیابی‌های رایانه‌ای، که با ارائة تکالیف توجهی برای هر یک از اجزاء توجه کارایی کودک را به صورت دقیق مورد ارزیابی قرار میدهند.
چگونه تمرکز کودک را افزایش دهیم؟ راهکارهای علمی و عملی
کاهش توجه و تمرکز در کودکان میتواند بر عملکرد تحصیلی، مهارتهای اجتماعی و حتی اعتمادبه‌نفس آنها تأثیر بگذارد. برای افزایش تمرکز، والدین باید از روش‌های علمی و عملی استفاده کنند. در ادامه، چند راهکار مؤثر ارائه شده است:
-ایجاد محیط آرام:
کاهش عوامل حواس‌پرتی مانند صداهای مزاحم، نور زیاد و وسایل دیجیتالی به کودک کمک میکند بهتر تمرکز کند.
-تقسیم کارها به بخش‌های کوچک:
کودکان هنگام مواجهه با وظایف سنگین دچار عدم تمرکز میشوند. بهتر است کارها را به بخش‌های کوچک‌تر تقسیم کنید.
-استفاده از تایمر:
تعیین زمان مشخص برای انجام فعالیت‌ها، کودک را به تمرکز بیشتر تشویق میکند. روش “۲۵ دقیقه کار، ۵ دقیقه استراحت” بسیار مفید است.
-تغذیه سالم:
مصرف غذاهای غنی از امگا ۳، منیزیم و ویتامین B نقش مهمی در بهبود عملکرد مغز و افزایش تمرکز دارند.
تمرینات ذهن‌آگاهی: تکنیک‌هایی مانند تنفس عمیق و مدیتیشن برای کودکان، باعث بهبود توجه آنها میشود.
دلایل کاهش توجه و تمرکز در کودکان و راه‌های تقویت آن
دلایل مختلفی باعث کاهش تمرکز در کودکان میشود که شناخت این دلایل اولین قدم برای حل مشکل است. در ادامه، برخی از مهمترین علت‌ها و راهکارهای پیشنهادی ارائه شده است:
استرس و اضطراب: کودکانی که دچار استرس هستند، به سختی می‌توانند روی یک موضوع متمرکز شوند. ایجاد محیطی آرام و استفاده از تکنیک‌های آرام‌سازی مانند موسیقی ملایم میتواند مفید باشد. کمبود خواب: خواب ناکافی یکی از دلایل اصلی کاهش تمرکز است. کودکان باید حداقل ۹ تا ۱۱ ساعت خواب شبانه باکیفیت داشته باشند. استفاده زیاد از صفحات نمایش: تماشای بیش از حد تلویزیون و بازی با موبایل، توانایی تمرکز کودک را کاهش میدهد. بهتر است مدت زمان استفاده از این وسایل محدود شود. رژیم غذایی نامناسب: مصرف زیاد قندهای مصنوعی و فست‌فودها بر عملکرد مغز تأثیر منفی می‌گذارد. جایگزین کردن غذاهای سالم مانند مغزها، میوه‌ها و سبزیجات توصیه میشود. بیش‌فعالی (ADHD): برخی کودکان به دلیل اختلال بیش‌فعالی، تمرکز کافی ندارند. در این موارد، مشورت با متخصص ضروری است.
بازی‌ها و تمرین‌های کاربردی برای افزایش تمرکز کودکان
بازی‌ها می‌توانند راهی عالی برای تقویت تمرکز کودکان باشند. در ادامه، چند بازی کاربردی برای افزایش دقت و تمرکز کودکان معرفی شده است:
بازی حافظه:
کارت‌های تصویری را برای چند ثانیه به کودک نشان دهید، سپس از او بخواهید که تصاویر مشابه را پیدا کند. این بازی به تقویت حافظه و توجه کمک میکند.
پازل و جورچین:
پازل‌های متناسب با سن کودک، قدرت تمرکز و صبر را افزایش میدهند. بهتر است با تصاویر ساده شروع کنید و به مرور سختی را افزایش دهید.
بازی “من چه چیزی را تغییر دادم؟”:
از کودک بخواهید به دکوراسیون اتاق توجه کند، سپس یک وسیله را جابه‌جا کنید و از او بخواهید تغییر را حدس بزند. این بازی دقت بصری را بالا می‌برد.
داستان‌گویی و بازگویی:
یک داستان کوتاه را برای کودک تعریف کنید و از او بخواهید خلاصه‌ای از آن را برای شما بازگو کند. این کار به بهبود مهارتهای شنیداری و دقت کودک کمک میکند.
بازی چراغ راهنمایی:
این بازی برای بهبود مهارتهای توجه و کنترل تکانه‌ای کودک مفید است. کودک باید هنگام شنیدن “چراغ سبز” حرکت کند و با شنیدن “چراغ قرمز” متوقف شود.
با انجام روزانه این بازی‌ها، توجه و تمرکز کودکان به تدریج تقویت میشود و آنها در فعالیتهای تحصیلی و روزمره موفق‌تر خواهند بود.
سوالات متداول:
1-چگونه می‌توانم به فرزندم کمک کنم تا بهتر روی تکالیفش تمرکز کند؟
شما میتوانید با تقسیم تکالیف به بخش‌های کوچک‌تر، ایجاد زمان‌های استراحت کوتاه و استفاده از ابزارهای بصری مانند نمودارها و لیست‌ها، به فرزندتان کمک کنید تا بهتر تمرکز کند.
2-چگونه می‌توانم از خدمات مرکز دکتر صابر برای بهبود توجه و تمرکز فرزندم استفاده کنم؟
شما میتوانید با مراجعه به مرکز دکتر صابر و استفاده از جلسات ارزیابی و درمانی، به بهبود توجه و تمرکز فرزندتان کمک کنید. این مرکز با استفاده از روش‌های علمی و تیم متخصص، بهترین راهکارها را ارائه میدهد.
توجه پایدار در کودکان به توانایی کودک در نگه داشتن توجه و تمرکز خود بر روی یک فعالیت بازی یا کاردستی گفته می شود. کودکان توسط بازی کردن می آموزند و نیاز این آموختن استفاده از توجه پایدار در آنان است. متاسفانه با پیشرفت تکنولوژی روزانه با کودکانی مواجه می شویم که به علت اختلال در توجه نمی توانند اطلاعات لازم را از محیط آموزشی دریافت نمایند و در آموزش دچار مشکل می شوند .استفاده زیاد از موبایل، تلویزیون و تبلت یکی از عوامل مهم در مشکلات کمبود توجه و بیش فعالی در کودکان می باشد. مرکز کاردرمانی دکتر صابر با استفاده از تجهیزات روز دنیا نظیر اتاق تاریک توجه بینایی، اتاق مهارتهای شنیداری و سنسوری روم در درمان توجه و تمرکز کودکان به صورت کاملا تخصصی فعالیت می نماید. تمرینات کاردرمانی ذهنی در تقویت توجه کودکان بسیار موثر می باشد و با ارائه برنامه دقیق درمانی می توان توانانیی های توجهی کودکان را بهبود بخشید.
طی سال های پیش دبستانی کودکان با موقعیت های متنوع تری مواجه می شوند در عین حال باید در وقایعی شرکت داشته باشند که غیر جذاب و خسته کننده اند، در این شرایط سطوح بالاتری از توجه پایدار را نیاز دارند. در این سن، توانایی برنامه ریزی و درگیر شدن در فعالیت های پیچیده گسترش می یابد. هنگامی که تقاضا های محیط بیرون از کودک بیشتر می شود، توجه پایدار بیشتری نیاز است، در طول سال های دبستان نیز این فرایند ادامه یافته و باعث تحول و گسترش توجه پایدار می شود .
یک آزمون بسیار معتبر در سنجش کارکرد توجه پایدار آزمون عملکرد مداوم است. این آزمون در سال ۱۹۵۶ توسط رازولد و همکاران طراحی شد. این آزمون نیازمند مهار پاسخ های ناخواسته و پایش مداوم پاسخ های هدف است. در این آزمون فرد باید به محرک هدف در یک رشته محرک های ارائه شدۀ هدف و غیر هدف، پاسخ دهد. خروجی های این آزمون عبارتند از؛ میانگین زمان پاسخ های صحیح، پاسخ غلط به محرک غیرهدف (خطای ارتکاب)، عدم پاسخ به محرک هدف (خطای در جاماندگی).
بر اساس مطالعه ترنر و استنفورد میانگین زمان واکنش در آزمون عملکرد مداوم بین 12-5 سال بهبود می یابد. کمترین عملکرد بین سنین ۵ و ۷ سال و عملکرد بهینه در سال های میانی کودکی گزارش شده است. گرینبرگ و کراسبی گزارش کردند که میزان خطاها و زمان واکنش برای گروه 4-5 ساله بالا است. بعد از ۵ سالگی میزان خطا و زمان واکنش با توجه به سن تا سال های میانی نوجوانی کاهش یافته و پس از آن تقریباً در سال های اولیه جوانی ثابت می ماند.
مطالعات نشان می دهند که تأثیرات سن بر آزمون عملکرد مداوم گنبدی شکل است. از کودکی تا نوجوانی عملکرد بهتر و بعد از ۴۵ سالگی عملکرد مقدار کمی کاهش یافته و در واقع زمان واکنش افزایش می یابد. بر اساس مطالعه پیگیری ترنر و استنفورد در نتیجه افزایش سن، بعد از بزرگسالی میانگین زمان واکنش و خطای حذف و خطای ارتکاب افزایش می یابد. این کاهش در عملکرد توسط سایر مطالعات نیز گزارش شده است .
دو مطالعه که با استفاده از آزمون عملکرد مداوم و آزمون ثبت توجه به بررسی سیر تحولی عملکرد توجه پایدار در دانش آموزان دبستانی ایرانی پرداخته اند نشان دادند که با افزایش سن، عملکرد توجه پایدار بهبود می یابد. این بهبود در زمان واکنش و خطای حذف معنی دار است و در خطای ارتکاب معنی دار نیست.
بسیاری از کودکان مبتلا به اختلالات یادگیری، برای به دست آوردن توجه دیداری و شنوایی و هم چنین تقویت توجه به آموزش های ویژه ای نیاز دارند. کاردرمانی یکی از فرایند های مهم در درمان کودکانی است که به تقئیت توجه احتیاج دارند. توجه دیداری در پردازش و فیلتر کردن اطلاعات وابسته در حضور محرکات نامربوط دخیل میباشد. مغز توسط اطلاعاتی از تمام بدن و محیط بمباران میگردد. اگر همه ی آنها پردازش شوند، ظرفیت مغز بزودی پر خواهد شد. توجه دیداری و شنوایی در کودکان این اجازه را میدهد تا کودک آن چه را که مهم است در نظر گرفته و بقیه را نادیده بگیرد. این مسئله منجر به ایجاد یک سوال میگردد چگونه ما ویژگی های موجودیت را انتخاب میکنیم و چه اتفاقی برای سایر داده ها میافتد؟ مغز انسان به صورت برنامه ریزی شده بسیاری از محرک های محیطی را حذف می کند تا بتواند به محرک اصلی یا همان محرک انتخابی توجه نماید. تقویت توجه در کودکان توسط تکنیک های مختلف کاردرمانی و گفتاردرمانی انجام می گیرد و به کودکان با مشکلات نقص توجه و بیش فعالی کمک می کند توجه خود را روی محرک های مناسب نگه دارند. مرکز درمان بیش فعالی و نقص توجه دکتر صابر با استفاده از تجهیزات پیش رفته مرکز نظیر اتاق توجه بینایی، اتاق توجه شنیداری و سنسوری روم در تقویت توجه کودکان بیش فعال به صورت تخصصی فعالیت می نماید. کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی دکتر صابر در زمینه بهبود تقویت توجه کودکان و هم چنین توجه دیداری و شنوایی کودکان در دو منطقه غرب و شرق تهران مشغول به فعالیت می باشد.
توجه شنوایی
آزمایشات انجام گرفته در ۱۹۵۰ با بررسی پدیده ی Cocktail party پاسخ میدهد. آزمودنی ها با دو جریان متفاوت گفتاری مواجه شدند هر کدام با یک گوش، بوسیله هدفون از آزمودنی ها خواسته شد تا فقط به یک کانال از طریق تکرار کردن آن چه می شنوند گوش فرا دهند. زمانی که از نظر فیزیکی بین صداها تفاوت وجود داشت برای مثال جنسیت گوینده یا شدت صدا آزمودنی ها، قادر بودند تا به پیام شنیداری انتخاب شده گوش فرا دهند و آن چه را که شنیده اند تکرار کنند. زمانی که هر دو جریان صداهای یکسانی داشت سخت بود تا معنای دو پیام را از هم افتراق دهند. این آزمایشات اولیه پیشنهاد داده است که انتخاب بعد از ذخیره ی موقت و قبل از پردازش معنایی صورت میگیرد. آزمایشات بعدی برخی از یادآوری ها را از کانالی که مورد توجه قرار نگرفت توضیح داده اند در واقع این اطلاعات فیلتر نشده اند اما به آنها توجه شده است. زمانی که بار درکی پایین است، ظرفیت توجه انتخابی بیشتری در دسترس است.
توجه انتخابی چیست؟
توجه انتخابی در جهان بینایی مکانیسمی است که نظر کردن به “دیدن ” تبدیل میکند. توجه انتخابی به دو دسته توجه دیداری و توجه شنیداری تبدیل می شود. یک مثال از این مسئله، اسکن کردن قفسه سوپر مارکت برای پیدا کردن یک پاکت مخصوص حبوبات است که ما آنهایی را که شبیه نمی باشند نادیده میگیریم و میتوانیم به طور انتخابی به پاکتی که میخواهیم بخریم توجه کرده و آن را تفسیر کنیم مفسرهای مختلف از این که توجه به علت محدودیت های بسیار در ظرفیت مان جهت پردازش اطلاعات بینایی انتخابی میباشد، حمایت کرده اند که منجر به مفهوم رقابت محرک ها برای منابع محدود می شوند شواهدی در انسانها برای رقابت عصبی با استفاده از FMRI یافت شده است که محرکهای مختلف بینایی هم بطور متوالی و هم همزمان وجود دارند. مطالعات مختلف نشان داد که بازنمودهای همزمان، پاسخ های ضعیفی را نسبت به بازنمودهای متوالی تحریک میکنند که علت آن رقابت بین آنها میباشد.
توجه دیداری
تحقیقات اولیه، توجه دیداری را کشف کرده است که با استفاده از تکالیف جستجوی بینایی بدست آمده اند. در یکی از آنها از آزمودنی ها خواسته شد تا یک محرک هدف را در آرایشی تشکیل شده از ۳۰ محرکهای مزاحم پیدا کنند و زمان پاسخ به محرک هدف ثبت گردد. ویژگی های بینایی هدف، برای مثال شکل یا رنگ و تعداد عوامل مزاحم در آزمایش های مختلف متفاوت بود. زمانی که هدف و عوامل مزاحم بوسیله یک بعد از هم متمایز میشوند پاسخ زمانی به هدف سریع خواهد بود و توسط تعداد محرکهای مزاحم تاثیر نمی پذیرد که یک فرایند انتخابی موازی سریع را پیشنهاد میدهد در شرایط دوم هدف توسط ترکیب ویژگی ها تعریف میشود. برای مثال رنگ و شکل و یکی از این ویژگی ها با تعدادی از عوامل مزاحم تقسیم میشود. در این جریان زمان پاسخ به محرک هدف طولانی میشود و به تعداد محرکها در آرایش وابسته خواهد بود که این مسئله پیشنهاد میکند که پردازش توجه در یک جستجوی سریالی، در یک زمان، تا زمانی که محرک هدف پیدا شود انجام میشود. پارادایم جستجوی بینایی میتواند با جستجوی یک دوست در یک ایستگاه قطار شلوغ مقایسه گردد یک جستجوی موازی سریع زمانی اتفاق میافتد که دوست مورد نظر با ژاکت سبز، در میان تعداد زیادی از افراد که لباس طوسی پوشیده اند قرار دارد اگر شلوغی ناهمگون باشد، ویژگیهای اضافی مثل نوع آرایش مو قد و وزن در جستجوی سریالی برای پیدا کردن دوست اضافه خواهند شد و اگر محیط خیلی شلوغ باشد زمان زیادی خواهد برد. توجه بینایی glue را فراهم میکند که به ما اجازه میدهد تا یک شی را در مجموعه ای از ویژگیهای بی معنی ببینیم.
توجه دیداری و شنوایی
دو شکل از پردازش در توجه دیداری وجود دارد که به بازشناسی اشیا کمک میکند: پردازش موازی سریع از خصوصیات واحد، برای مثال رنگ جعبه ی حبوبات در قفسه، یا پردازش سریالی آهسته تر تمام اشیاء برای مثال جستجوی کل جعبه اخیرا رشد، تئوری ها پیشنهاد کرده است که انتخاب میتواند در سطوح مختلفی عمل کند و جستجوی بینایی تنها موازی یا سریالی نمیباشد. مطالعات نشان داده است که جستجو می تواند توسط نادیده گرفتن محرکاتی که ویژگیهای مشترکی با هدف ندارند، انجام گردد. این مسئله نشان دهنده ی این است که در جهان واقعی محرکها بسیار گوناگون هستند. برای این دیدگاه حمایتی وجود دارد که مهمترین عامل در تکالیف جستجوی بینایی درجه ای میباشد که محرک هدف میتواند از سایر محرک ها متمایز گردد. توجه انتخابی بینایی، زمانی نیاز می باشد که تمایز بین محرک هدف و سایر محرک ها دشوار باشد. زمانی که تمایز محرک هدف آسان می باشد برای مثال یک ماشین اسپورت قرمز در یک پارکینگ، جستجوی سریالی ماشین به ماشین برای پیدا کردن آن نیاز نمیباشد. مطالعات بیشتری در مورد توجه انتخابی بینایی و شنوایی نقش پردازش بالا به پایین را مدنظر قرار می دهند. Dumcan, desimone در سال ۱۹۹۵ پیشنهاد میکنند که پردازش بالا به پایین در توجه انتخابی ما را برای دریافت اطلاعاتی که از نظر رفتاری به سایر دادهها مربوط اند آماده میکند که این مسئله میتواند توسط تعدادی از مطالعات FMRI که نشان میدهند توجه فضایی کرتکس بینایی اولیه را که قبلاً فقط به عنوان ناحیه حسی مورد نظر بود تحت تاثیر قرار میدهند حمایت شود بنابراین یک ارتباط مستقیم بین سیستم های حسی و شناختی در یک سطح ذاتی وجود دارد.
چگونگی تعیین توجه دیداری و شنوایی
تئوری های رقیب بسیاری راجع به این که توجه دیداری و شنوایی چگونه تعیین میگردد وجود دارند: تجربیات گذشته تشخیص محرکهای اولویت دار را زمانی که اطلاعات غیر مربوط مهار شده اند هدایت می کند. مثالی از این مسئله یک والد است که با صدای ترافیک در شب میخوابد اما همیشه به صدای گریه ی فرزندش پاسخ میدهد، بصورت ژنتیک مشخص می شوند. نکته ی بعدی این است که سیستمهای توجهی ما به میزان زیادی با اهمیت بقا در ارتباط هستند. بنابراین به ما به اطلاعاتی توجه میکنیم که بعنوان یک تغییر در محیط باز نمود پیدا می کند. با این حال این مسئله عنوان یک توضیح غیر موثر است، به خاطر این که ما تورش های توجهی آموخته شده را از طریق تجربه کسب میکنیم. برای مثال حرفه ای شدن در مورد این که چگونه حروف کلمات معنادار را بخوانیم تا این که تنها به عنوان شکل به آنها توجه کنیم. به طور خلاصه توجه انتخابی ما را قادر میسازد تا عملکرد یک سیستم را با ظرفیت محدود مناسب سازی کنیم، در حالی که به تاثیر از سطوح بالاتر جهت تمایز بین ارتباط محرک های رقیب اجازه میدهیم از نظر کلینیکی به خاطر این که توجه انتخابی برای کد گذاری اطلاعات در حافظه، بازیابی و دستکاری اطلاعات در حافظه کاری و اجرای موفقیت امیز رفتار هدفمند ضروری میباشد. نقص در توجه دیداری و شنوایی میتواند منجر به عدم تفسیر یا یکی از نقایص شناختی مشاهده شده در اسیبهای نورولوژیک گردد.
چگونه توجه دیداری و شنوایی تقویت میشوند؟
توجه دیداری و شنوایی از طریق تمرین‌های هدفمند و فعالیتهای ساختاریافته تقویت میشوند. برای بهبود توجه دیداری، از بازی‌هایی مانند پازل، پیدا کردن تفاوت‌ها در تصاویر و دنبال کردن اشیا در حال حرکت استفاده میشود. برای تقویت توجه شنوایی، فعالیت‌هایی مانند گوش دادن به داستان‌ها و پاسخ به سوالات، تشخیص صداهای مختلف و انجام دستورالعمل‌های شفاهی مفید هستند. این تمرینها به مرور زمان باعث افزایش تمرکز، بهبود پردازش اطلاعات و تقویت مهارتهای شناختی میشوند.
سوالات متداول:
1-آیا بازی‌های کامپیوتری می‌توانند به تقویت توجه دیداری و شنوایی کمک کنند؟
برخی بازی‌های کامپیوتری آموزشی که به طور خاص برای بهبود توجه و تمرکز طراحی شده‌اند، می‌توانند مفید باشند. با این حال، استفاده از این بازی‌ها باید محدود و تحت نظارت باشد.
2-آیا تغذیه میتواند بر توجه دیداری و شنوایی تاثیر بگذارد؟
بله، تغذیه مناسب مانند مصرف غذاهای غنی از امگا-۳، ویتامین‌ها و مواد معدنی میتواند به بهبود عملکرد مغز و تقویت توجه دیداری و شنوایی کمک کند.
توجه انتخابی در پردازش و فیلترکردن اطلاعات وابسته در حضور محرکات نامربوط دخیل میباشد. مغز توسط اطلاعاتی از تمام بدن و محیط بمباران میگردد. اگر همه‌ی آنها پردازش شوند، ظرفیت مغز بزودی پر خواهد شد. توجه انتخابی به ما این اجازه را میدهد تا آن چه را که مهم است در نظر گرفته و بقیه را نادیده بگیریم. اما این فرایند در مغز همه کودکان اتفاق نمی افتد. کودکان بیش فعال با نقص توجه توانایی انتخاب و پاسخ صحیح به اطلاعات مفید را ندارند و این امر موجب اختلال در فرایند یادگیری آنان می گردد. مرکز کاردرمانی دکتر صابر در زمینه درمان و تقویت توجه و تمرکز کودکان توسط تکنیک های کاردرمانی نقص توجه و بیش فعالی و استفاده از امکانات پیشرفته مرکز نظیر اتاق تاریک توجه بینایی، اتاق تقویت مهارت های شنیداری، سنسوری روم و… به صورت تخصصی فعالیت می نماید.
عدم تمرکز و ناتوانی در حذف اطلاعات بیهوده توسط مغز، منجر به ایجاد یک سوال میگردد، چگونه ما ویژگیهای موجودیت را انتخاب میکنیم و چه اتفاقی برای سایر دادهها میافتد؟ آزمایشات انجام گرفته در ۱۹۵۰ به این سوال با بررسی پدیده‌ی Cocktail party پاسخ میدهد. آزمودنی‌ها با دو جریان متفاوت گفتاری مواجه شدند، هرکدام با یک گوش، بوسیله هدفون از آزمودنی‌ها خواسته شد تا فقط به یک کانال از طریق تکرارکردن آن چه می‌شنوند گوش فرا دهند. زمانی که از نظر فیزیکی بین صداها تفاوت وجود داشت، برای مثال جنسیت گوینده یا شدت صدا، آزمودنی‌ها قادر بودند تا به پیام شنیداری انتخاب شده گوش فرا دهند و آن چه را که شنیده‌اند تکرار کنند. زمانی که هر دو جریان صداهای یکسانی داشت، سخت بود تا معنای دو پیام را از هم افتراق دهند. این آزمایشات اولیه پیشنهاد داده است که انتخاب، بعد از ذخیره‌ی موقت و قبل از پردازش معنایی صورت میگیرد.
آزمایشات بعدی برخی از یادآوری‌ها را از کانالی که مورد توجه قرار نگرفت توضیح داده‌اند، در واقع این اطلاعات فیلتر نشده‌اند اما به آنها توجه شده است، مثل کم کردن صدای یک رادیو یا تلویزیون. پیام اصلی از طریق سایر اطلاعاتی که مورد توجه قرار گرفته‌اند، بدست آمده است. سطح پردازش اطلاعاتی که مورد توجه قرار نگرفته‌اند ممکن است به این که آیا مربوط‌اند یا نامربوط و به بار درکی آنها در آن زمان وابسته باشد. زمانی که بار درکی پایین است، ظرفیت توجه بیشتری در دسترس است. به مثال مهمانی برگردید، زمانی که محرک موجود خسته کننده باشد، توجه میتواند بر سایر مکالمات در اتاق معطوف شود.
رادیو را در اتاق قرار دهید، یک متن بخوانید و یادداشت‌هایی راجع به آن بنویسید. هر موردی در رادیو که توجه شما را جلب کرده و حواس شما را از کارتان پرت میکند را یادداشت کنید. آیا آن یک صدای غیرمعمولی میباشد؟ یا یک صدای آشنا در رادیو است؟ تجربه شما چگونه با تئوری‌های توجه انتخابی شنیداری مرتبط میشود؟
توجه انتخابی در جهان بینایی، مکانیسمی است که نظرکردن، به دیدن تبدیل میکند. یک مثال از این مسئله، اسکن‌کردن قفسه سوپر مارکت برای پیدا کردن یک پاکت مخصوص حبوبات است، که ما آنهایی را که شبیه نمی‌باشند نادیده میگیریم و میتوانیم به طور انتخابی به پاکتی که میخواهیم بخریم توجه کرده و آن را تفسیر کنیم. مفسرهای مختلف از این که توجه به علت محدودیت‌های بسیار در ظرفیت‌مان جهت پردازش اطلاعات بینایی، انتخابی میباشد حمایت کرد‌ه‌اند که منجر به مفهوم رقابت محرکها برای منابع محدود میشوند. شواهدی در انسانها برای رقابت عصبی با استفاده از FMRI یافت شده است، که محرکهای مختلف بینایی هم بطور متوالی و هم همزمان وجود دارند. مطالعات مختلف نشان داد که بازنمودهای همزمان، پاسخ‌های ضعیفی را نسبت به بازنمودهای متوالی تحریک میکنند که علت آن رقابت بین آنها میباشد.
تحقیقات اولیه توجه انتخابی بینایی را کشف کرده است که با استفاده از تکالیف جستجوی بینایی بدست آمده‌اند. در یکی از آنها از آزمودنی‌ها خواسته شد تا یک محرک هدف را در آرایشی تشکیل شده از ۳۰ محرکهای مزاحم پیدا کنند و زمان پاسخ به محرک هدف ثبت گردد. ویژگیهای بینایی هدف، برای مثال شکل یا رنگ و تعداد عوامل مزاحم در آزمایش‌های مختلف متفاوت بود. زمانی که هدف و عوامل مزاحم بوسیله یک بعد از هم متمایز میشوند، پاسخ زمانی به هدف سریع خواهد بود و توسط تعداد محرکهای مزاحم تاثیر نمی‌‌پذیرد که یک فرایند انتخابی موازی سریع را پیشنهاد میدهد. در شرایط دوم هدف توسط ترکیب ویژگی‌ها تعریف میشود. برای مثال رنگ و شکل، و یکی از این ویژگی‌ها با تعدادی از عوامل مزاحم تقسیم میشود. در این جریان، زمان پاسخ به محرک هدف طولانی میشود و به تعداد محرکها در آرایش وابسته خواهد بود، که این مسئله پیشنهاد میکند که پردازش توجه در یک جستجوی سریالی، در یک زمان، تا زمانی که محرک هدف پیدا شود، انجام میشود .
پارادایم جستجوی بینایی میتواند با جستجوی یک دوست در یک ایستگاه قطار شلوغ مقایسه گردد. یک جستجوی موازی سریع زمانی اتفاق میافتد که دوست مورد نظر با ژاکت سبز، در میان تعداد زیادی از افراد که لباس طوسی پوشیده‌اند قرار دارد. اگر شلوغی ناهمگون باشد، ویژگیهای اضافی مثل نوع آرایش مو، قد و وزن در جستجوی سریالی برای پیدا کردن دوست اضافه خواهند شد و اگر محیط خیلی شلوغ باشد زمان زیادی خواهد برد.
توجه بینایی glue را فراهم میکند که به ما اجازه میدهد تا یک شی را در مجموعه‌ای از ویژگیهای بی‌معنی ببینیم. دو شکل از پردازش در توجه بینایی وجود دارد که به بازشناسی اشیاء کمک میکند. پردازش موازی سریع از خصوصیات واحد، برای مثال رنگ جعبه‌ی حبوبات در قفسه، یا پردازش سریالی آهسته‌تر تمام اشیاء، برای مثال جستجوی کل جعبه، اخیراً، رشد تئوری‌ها پیشنهاد کرده است که انتخاب میتواند در سطوح مختلفی عمل کند و جستجوی بینایی تنها موازی یا سریالی نمیباشد. مطالعات نشان داده است که جستجو میتواند توسط نادیده گرفتن محرکاتی که ویژگیهای مشترکی با هدف ندارند انجام گردد. این مسئله نشان‌دهنده‌ی این است که در جهان واقعی محرکها بسیار گوناگون هستند. برای این دیدگاه حمایتی وجود دارد که مهمترین عامل در تکالیف جستجوی بینایی درجه‌ای میباشد که محرک هدف میتواند از سایر محرکها متمایز گردد. توجه زمانی نیاز میباشد که تمایز بین محرک هدف و سایر محرکها دشوار باشد. زمانی که تمایز محرک هدف آسان میباشد، برای مثال یک ماشین اسپورت قرمز در یک پارکینگ، جستجوی سریالی ماشین به ماشین برای پیداکردن آن نیاز نمیباشد.
مطالعات بیشتری در مورد توجه انتخابی بینایی و شنوایی نقش پردازش بالا به پایین را مدنظر قرار میدهند. Dumcan, desimone در سال ۱۹۹۵ پیشنهاد میکنند که پردازش بالا به پایین در توجه انتخابی ما را برای دریافت اطلاعاتی که از نظر رفتاری به سایر دادهها مربوط‌اند آماده میکند، که این مسئله میتواند توسط تعدادی از مطالعات FMRI که نشان میدهند توجه فضایی کرتکس بینایی اولیه را که قبلاً فقط به عنوان ناحیه حسی مورد نظر بود تحت تاثیر قرار میدهند، حمایت شود. بنابراین یک ارتباط مستقیم بین سیستمهای حسی و شناختی در یک سطح ذاتی وجود دارد.
تئوری های توجه در کودکان
تئوری‌های رقیب بسیاری راجع به این که توجه چگونه تعیین میگردد، وجود دارند:
تجربیات گذشته تشخیص محرکهای اولویتقدار را زمانی که اطلاعات غیرمربوط مهار شده‌اند، هدایت میکند. مثالی از این مسئله یک والد است که با صدای ترافیک در شب میخوابد اما همیشه به صدای گریه‌ی فرزندش پاسخ میدهد.
بصورت ژنتیک مشخص میشوند.
نکته‌ی بعدی این است که سیستمهای توجهی ما به میزان زیادی با اهمیت بقا در ارتباط هستند، بنابراین ما به اطلاعاتی توجه میکنیم که بعنوان یک تغییر در محیط باز نمود پیدا میکند. با این حال، این مسئله به عنوان یک توضیح غیرموثر است به خاطر این که ما تورش‌های توجهی آموخته شده را از طریق تجربه کسب میکنیم- برای مثال حرفه‌ای شدن در مورد این که چگونه حروف كلمات معنادار را بخوانیم تا این که تنها به عنوان شکل به آنها توجه کنیم.
به طور خلاصه، توجه انتخابی ما را قادر میسازد تا عملکرد یک سیستم را با ظرفیت محدود مناسب‌سازی کنیم در حالی که به تاثیر از سطوح بالاتر جهت تمایز بین ارتباط محرکهای رقیب اجازه میدهیم. از نظر کلینیکی، به خاطر این که توجه انتخابی برای کد گذاری اطلاعات در حافظه، بازیابی و دستکاری اطلاعات در حافظه‌کاری و اجرای موفقیت‌آمیز رفتار هدفمند ضروری میباشد، نقص در توجه انتخابی میتواند منجر به عدم تفسیر یا یکی از نقایص شناختی مشاهده شده در اسیبهای نورولوژیک گردد.
دانش آموزی که در قسمت توجه مشکل دارد، یک حرف یا یک کلمه را در یک متن، به راحتی تشخیص نمیدهد مثلاً «ت» را با «ث، ن، پ، ب» اشتباه میگیرد و یا با دیدن یک کلمه، دچار سردرگمی میشود. تقویت این بخش توسط کاردرمانی کودکان کم توجه باعث تشخیص حروف و کلمات از حروف و کلمات اطرافشان، تجزیه و تحلیل و ترکیب کلمات که برای خواندن کلمات، عبارات و پاراگرافها مهم است، میشود. اگر ضعف و اختلال در توجه، در دوران پیش دبستان، ترمیم نشود، در دوران دبستان، موجب بروز مشکلات خاصی، مخصوصا در خواندن میشود و با توجه با اینکه خواندن زیربنای دروس است، به طبع آن، نوشتن، املا و ریاضیات را نیز درگیر میکند. مرکز کاردرمانی بیش فعالی و نقص توجه در کودکان زیر نظر متخصص کاردرمانی جناب آقای صابر در حیطه تقویت توجه و بهبود مهارت های تمرکزی کودکان با استفاده از تجهیزات پیشرفته مرکز نظیر کاردرمانی نقص توجه، اتاق تاریک بینایی، سنسوری روم، اتاق توجه شنیداری و… مشغول به فعالیت می باشد.
در این تمرینها توانایی کودک را در کشف شکلهای پنهان میتوان تقویت کرد. تداخل خطوط و اشکال ممکن است باعث سردرگم شدن کودک شود، که این خود، نشانهای از مشکل کودک در تشخیص شکل از زمینه است. بر اساس نظر متخصصین امر تعلیم و تربیت، گاهی دانش آموزان در تجزیه و تحلیل و ترکیب کلمات، عبارات و پاراگرافهای نوشته شده دچار مشکل میگردند و نمی توانند بر موردی که از او خواسته میشود تمرکز کند و آن را در زمینه دیداری تفکیک کند. این مهارتها موجب درمان نقص توجه کودکان می گردد.
برای رفع این مشکل نیز و می توان فعالیتهای زیر را انجام داد:
۱) در کارتی که اشکال هندسی گوناگون دارد از کودک میخواهیم که دور شکل هندسی خاصی را خط بکشد.
۲) در داخل یک صفحه، حروفی که شبیه همدیگر هستند، مثل «ب – ث – ت – ن – و یا ح – خ – چ – ج» را بنویسیم و از او بخواهیم، دور حرفی را که ما از او خواستهایم خط بکشد.
۳) از دانش آموز میخواهیم شکل خاصی را در زمینهای مانند نقاشی در هم، پیدا کند.
۴) از دانش آموز می خواهیم دور حرف خاصی را در یک کتاب داستان یا یک برگه روزنامه جدا کند.
۵) نقاشی یا طرح هایی را که در آنها تصاویر پنهان وجود دارد به دانش آموز داده و از وی میخواهیم تصاویر مورد نظر را پیدا کند.
۶) پایداری یا ثبات شکل
هدف این تمرینها ایجاد توانایی درک و تشخیص هر شکل صرف نظر از اندازه، وضعیت و یا رنگ آن است. فراستیک معتقد است که این مرحله جهت تشخیص کلمات آشنا در زمینهای که رنگ و اندازه و شکل آن ناآشناست، ضروری است. در مورد کلمات نیز دانش آموز، این حقیقت را در مییابد که کلمه، چه کوچک و چه بزرگ، چه چاپی و غیر چاپی و… همان کلمه است و توانایی درک و تشخیص حروفی که صدایشان یکی است، اما شکل متفاوتی دارند را دارد. مانند شکلهای مختلف «ز – ذ – ظ – ض» بدیهی است، عدم توانایی کودک در این مرحله، خصوصا در دوران دبستان، میتواند موجب ضعف کودک بیش فعال با نقص توجه در درک هندسه فضایی، املا و خواندن شود.
از فعالیتهای زیر، جهت تقویت دانش آموزان بیش فعال با نقص توجه که در این بخش مشکل دارند، استفاده میکنیم:
۱) از کارتهایی استفاده می کنیم که حروف الفبا را در جهات مختلف نوشته و از دانش آموز میخواهیم حروف را برای ما پیدا کند.
۲) کارتهایی را که حروف الفبا را، در جهات مختلف نوشته به دانش آموز نشان داده و از وی میخواهیم، بدون چرخاندن کارت، یکی از حروفی که ما تعیین میکنیم را شناسایی، یا دور آن را خط بکشد.
۳) روی کارت یک کلمه که حرف (ط) دارد مینویسیم و می گوییم بگردد و ۳۱ کلمه که حرف (ط) دارد را پیدا کند و داخل کارت بنویسد. این کار را برای حروفی که صدای یکسان، اما شکل متفاوتی دارند انجام دهد. حالا کارتی که کلمات (ط) دار را نوشته، بردارد و کلماتی که یک ریشه دارد را داخل کارت دیگری بنویسد.
۴) واژههایی از کتاب انتخاب میکنیم. مانند: «خاص – خصوصی – مخصوص» و آنها را روی چند کارت نوشته، سپس از او می خواهیم کلمات را خوب ببیند، بعد آنها را پنهان میکنیم. او باید به همان ترتیبی که دیده آنها را بیان کند.
۵) حروف را به صورت نقطه چین و بزرگ نوشته، از او میخواهیم نقطهها را به هم وصل کند. و مشخص کند چه حرفی به دست آمده، ده کلمه که آن حرف در آنها باشد را بنویسد.
۶) از دانش آموز میخواهیم به مادرش دیکته بگوید و از مادر میخواهیم بعضی از کلماتی که حروفی در آنها بکار رفته که صدای یکسان ولی شکل متفاوت دارند، اشتباه بنویسد و بعد از فرزندش بخواهد آن را تصحیح نماید.
این حروف خاص را (ط – ظ – ذ – ض – ص – س – غ – ق …) که اکثر دانش آموزان در دیکته‌هایشان اشتباه مینویسند، بهتر است به صورت بزرگ و توخالی بنویسیم و از کودک بخواهیم آنها را با گواش و انگشت اشاره رنگ نماید تا از تمام حواس برای درک بهتر آن کلماتی که آن حرف خاص را دارند، زیر همان برگه بنویسد و در آخر به آن کلمات خوب نگاه کند و از حفظ، دیکتهاش را روی نمک بنویسد.
مرکز درمان بیش فعالی و نقص توجه دکتر صابر با استفاده از تمرینات توجه و تمرکز به درمان کم توجهی در کودکان می پردازد. تمرینات کاردرمانی توجه و تمرکز به تقویت انواع توجه در کودکان با استفاده از ابزارهای تخصصی و درمان های جدید مانند اتاق توجه بینایی، اتاق تقویت مهارت های شنوایی و سنسوری روم می پردازد. امکانات تخصصی مرکز توانبخشی دکتر صابر، در کنار تیم توانبخشی با تجربه و متخصص بهترین نتیجه درمانی را برای کودکان با نقص توجه و بیش فعالی حاصل می نماید.
تمرینات توجه و تمرکز در کودکان
* از کودک با نقص توجه بخواهید یک شی نورانی در حال حرکت را با چشم تعقیب کند (به تدریج زمان تمرین را افزایش دهید).
– شیء را در به صورت خطی افقی حرکت دهید و از او بخواهید آن را دنبال کند.
– شیء را در جهت عمودی حرکت دهید و از او بخواهید آن را دنبال کند.
– شیء را در مسیر دایرهای حرکت دهید و از او بخواهید آن را دنبال کند.
– از او بخواهید 20 ثانیه به شیء ثابت نگاه کند.
– دو شیء در دو دست خود گرفته و دستان خود را باز کنید. از کودک بخواهید توجه خود را از یک شیء به دیگری انتقال دهد. این کار را 20 بار انجام دهد.
– شیء را در مسیری حرکت دهید و با استفاده از حرکت شیء در فضا، شکلی (دایره، مربع، مثلث) بسازید، از کودک بخواهید نام شکل ساخته شده را بگوید.
– در تمرین قبلی از کودک بخواهید شکل مورد نظر را بکشد.
– با استفاده از شیء نورانی یکی از حروف الفبا را در فضا ترسیم کنید ؟؟؟ حدس بزند حرف مربوطه چه کلمهای بوده است.
* مسیر خاصی روی زمین مشخص کنید و از کودک بخواهید فقط روی همان مسیر راه برود. میتوانید برای این کار از مقواهای رنگی، کفی کفش، و یا لیوان یک بار مصرف استفاده کنید.
– کاغذهایی با رنگهای مختلف را روی زمین قرار دهید و از کودک بخواهید فقط روی رنگ خاصی قدم بردارد و یا سریعا از روی آن رنگ بدود.
– از کودک بخواهید با پا گذاشتن روی رنگ خاصی و با جفت پا پریدن مسیر را طی کند.
– در حالی که کاغذهای رنگی (زرد، سفید، قرمز، آبی) روی زمین قرار دارند، از روی آنها طی مسیر کند اما نباید روی کاغذهای قرمز و سبز قدم بردارد.
– از کودک بخواهید تا روی مسیر کاغذهای رنگی شروع به راه رفتن کند و هر زمان که شما رنگی را اعلام کردید پای خود را روی آن بگذارد.
– از کودک بخواهید روی مسیر کاغذهای رنگی شروع به راه رفتن کند، زمانی که شما نام رنگ سبز را آوردید روی رنگ زرد قدم بردارد، همچنین زمانی که نام رنگ آبی را ذکر کردید روی رنگ قرمز قدم بردارد.
– کاغذهای رنگی و یا کاغذهای مچاله شده و یا لیوانهای یک بار مصرف را روی زمین و در فواصل مشخص قرار دهید و از کودک بخواهید عقب عقب روی آنها راه برود.
* روبروی کودک قرار بگیرید. از او بخواهید مانند آیینهی شما، هر حرکتی را که انجام میدهید مانند شما تکرار کند
– دستان خود را باز کنید و مانند شکل در وضعیت ابداکشن قرار دهید.
– در همان وضعیت قبل یکی از دستانتان را به سمت جلو بیاورید.
– هر دو دست را به بالای سر بیاورید.
– دست راست و پای چپ را با هم بالا بیاورید.
– با دست راست بینی خود را گرفته و با دست چپ گوش راستتان را بگیرید و سپس بعد از تکرار کودک دستها را جا به جا کنید.
– یکبار بچرخید و سپس دست بزنید.
– دست راست را روی بینی خود قرار داده و دست چپتان را روی سرتان بگذارید و بعد از تکرار کودک، دستها را جا به جا کنید.
– چشمهایتان را باز و بسته کنید و سپس سر جای خود یکبار بالا و پایین بپرید.
– دستهایتان را تا جای ممکن باز کنید و پای چپتان را بالا بیاورید.
* یک دارت روی مقوا بکشید و ده لایه مختلف روی آن ترسیم کنید و لایهها را نامگذاری کنید.
– از کودک بخواهید در فاصله دور بایستد و هر شمارهای که عنوان میکنید به سمت آن ضربه وارد کند.
– دارت دیگری با مقوا تهیه کرده و فقط یک نقطه مرکزی روی آن بکشید. سپس اسامی مختلفی را روی دارت مورد نظر بنویسید. (اسامی دختر، پسر، حیوان، گل، رنگها و …)
به عنوان مثال: سبز/ آبی/ گربه/ زرد/ قرمز/ آسمان/ رها/ درخت/ فاطمه
سپس از کودک بخواهید در فاصلهای که بتواند حروف نوشته شده را بخواند قرار بگیرد.
دستورات زیر را انجام دهد:
– به رنگ زرد بزن.
– به نام دختر بزن.
– به نام حیوان بزن.
– به برعکس سفید بزن (باید به رنگ سیاه بزند).
– به اسمی که نقطه ندارد بزن (مثل رها).
– به اسمی که یک نقطه دارد بزن (زرد).
– به اسمی که کنار قرمز است بزن.
– به اسمی که سمت چپ آبی است بزن.
– به اسمی که بالای اسم درخت است بزن.
– به اسمی که بالاتر از همه است بزن.
درمان کم توجهی در کودکان بیش‌فعال
* از کودک بخواهید تا به فضای اتاق به خوبی نگاه کند. سپس در گوشهای از اتاق سبد توپی قرار داده و برای کودک توضیح دهید تا باید با چشمان بسته توپها را وارد سبد کند. سپس چشمان کودک را با چشم بند ببندید و او را در سمت دیگر اتاق رها کنید و توپها را یکی یکی به دست او داده تا در سبد قرار دهد.
* چشمان کودک را ببندید سپس اشکال مختلف هندسی را در دست او قرار دهید و از او بخواهید بگوید نام آن شکل هندسی چیست، سپس در حالی که چشمان او بسته هستند از او بخواهید دستورات زیر را اجرا کند:
– دو تا مثلث بده.
– سه تا ربع بده.
– یک دایره بده.
* در حالی که کودک روبروی شما قرار دارد با او توپ بازی کنید و از او بخواهید توپ را چند بار به سمت شما پرتاب کرده و بگیرد. سپس چشمان او را ببندید و از او بخواهید در حالی که توپ را در دست گرفته دو بار دور خودش بچرخد، سپس توپ را در همان ؟؟؟ سمت شما پرتاب کند و بگیرد.
* از کودک بخواهید در حالی که چشمانش بستهاند از درمان مازی که با بالش و یا سایر وسایل موجود در اتاق به شکل راهرویی پیچ در پیچ درست کردهاید چهار دست و پا عبور کند. قبل از تمرین اجازه دهید کودک ماز را کاملا ببینید و مسیر آن را به خاطر بسپارید.
* در حالی که چشمان کودک بسته هستند، در کف دست کودک با انگشت خود شکلی بکشید و از او بخواهید نام شکل مورد نظر را بگوید.
* تمرین قبل را به این صورت انجام دهید که کف دست کودک، حرفی از حروف الفبا را بنویسید و از کودک بخواهید حرف مورد نظر را حدس بزند.
* دو تمرین آخر را بر روی پشت کودک انجام دهید.
* از کودک بخواهید با چشمان بسته، مسیری را طی کند. در حین طی کردن مسیر، کودک را حمایت کنید تا به چیزی برخورد نکند و یا اینکه روی زمین نیفتد.
* دستان کودک را در یک وضعیت خاص قرار بدهید، مثلا دست چپ را بالا و دست راست را به سمت پایین بگذارید. سپس دستان کودک را آزاد کنید و از او بخواهید چشمان خود را ببندد و وضعیتی را که در دستان او ایجاد کرده بودید را به خود بگیرد.
* تمرین قبل را به مرور پیچیدهتر کنید و پاهای کودک را نیز درگیر کنید. مثلا یک دست را به سمت جلو آورده و یک پا را بالا بیاورید. سپس چشمانش را ببندید و از او بخواهید این وضعیت را با چشمان بسته، در خود ایجاد کند.
تمرینات دیداری- حرکتی در درمان کم توجهی در کودکان
– خانه هایی به رنگهای مختلف بر روی زمین کشیده و آنها را شماره گذاری کنید
– از کودک بخواهید روی شمارهها به ترتیب لِی لِی کند.
– روی شمارههای فرد راه برود و روی شمارههای زوج جفت پا بپرد.
– روی رنگ خاصی لِی لِی کند و روی رنگ دیگری جفت پا بپرد.
– از او بخواهید وقتی به اعداد مضرب سه رسید روی آنها پا نگذارد و از روی آنها بپرد.
– مسیر پریدن و لِی لِی را به سمت عقب تکرار کند.
– از کودک بخواهید زمانی که به عدد 4 رسید همزمان هم بپرد و هم 180 درجه بپرخد، سپس مسیر را به سمت پشت خود ادامه دهد، زمانی که به عدد 7 رسید همین حرکت را انجام دهد، حال صورت او رو به صفحه قرار گرفته است.
– از او بخواهید روی خانهها لِی لِی برود، وقتی به اعداد فرد رسید همزمان دست بزند و وقتی به اعداد زوج رسید همزمان گوشهایش را بگیرد.
– از او بخواهید روی خانههای آبی یک بار، روی خانههای قرمز دو بار و روی خانههای سبز سه بار لِی لِی کند. این کار را به تعداد همه خانههای آبی، قرمز وسبز که وجود دارد انجام دهد.
– از او بخواهید بدون اینکه روی خطوط قرار بگیرد، روی خانهها چهار دست و پا راه برود، به گونهای که هر بار دستها در خانه جلویی و پاها در خانه پشتی قرار بگیرند.
– در حین لِی لِی کردن در خانهها سنگ کوچکی را با پاهایش همزمان به سمت جلو براند.
– در فاصلهای دور از خانهها قرار بگیرد و سنگ کوچکی را از دور به سمت خانههایی که عدد آن را به او میگویید پرتاب کند، به گونهای که سنگ دقیقا در همان محل قرار گیرد، مثلاً خانه شماره 7.
– از او بخواهید سنگ را با پا به سمت خانه مورد نظر حرکت دهد، مثلاً با تنظیم نیروی مورد نظر پا، آن را از خانه یک به خانه 7 بیندازد.
– از دو کودک دیگر بخواهید دو سر طناب را بگیرند (یا یک سر طناب را به گوشهای گره زده و سر دیگر آن را خودتان بگیرید)، سپس از کودک بخواهید با حرکت دادن طناب از روی آن بالا و پایین بپرد.
– از کودک بخواهید همزمان با بالا پریدن از روی طناب، در هنگام پریدن دستانش را به هم بزند (دست بزند).
– از کودک بخواهید زمانی که به بالا میپرد همزمان کلمهای را بگوید مثلاً بگوید: «گل» و هنگامی که روی زمین قرار دارد کلمهای دیگر را ادا کند، مثلاً: سیب.
– از کودک بخواهید به سمت عقب از روی طناب بپرد.
– در حالی که طناب روی زمین است از کودک بخواهید به سمت راست و چپ آن را با جفت پاها بپرد و همزمان به سمت جلو نیز حرکت داشته باشد، به گونهای که بعد از چند بار پرش به انتهای طناب برسد.
– کودک، تمرین قبلی را در حالتی انجام دهد که به سمت عقب میپرد و در آخر به اول طناب برسد.
– روی طناب به گونهای راه رود که پای سمت راست او در ابتدا در سمت چپ طناب قرار گیرد و پای ست چپ نیز در سمت راست طناب قرار گیرد، سپس به همین صورت مسیر را تا انتها ادامه دهد.
– روی طناب عقب عقبی راه برود.
– روی طناب به پهلو راه برود.
– در طرف چپ و راست طناب لِی لِی کند. به گونهای که یکبار در سمت راست او و بار دیگر در سمت چپ طناب قرار بگیرد، و در انتها به آخر طناب برسد.
– در حالی که یک پای کودک روی زمین و پای دیگرش روی طناب قرار دارد، با کشاندن پایی که روی طناب است به سمت جلو حرکت کند، در این حالت پایی که روی زمین است همراه با پای دیگر به جلو لِی لِی میکند.
– روبروی طناب قرار گرفته و به سمت جلو و عقب بپرد، و همزمان مسیر طناب را به پیش برود، به طوری که در انتها به آخر طناب برسد.
کاردرمانی کودکان کم توجه
دانش آموزی که در قسمت توجه مشکل دارد، یک حرف یا یک کلمه را در یک متن، به راحتی تشخیص نمیدهد مثلاً «ت» را با «ث، ن، پ، ب» اشتباه میگیرد و یا با دیدن یک کلمه، دچار سردرگمی میشود. تقویت این بخش توسط کاردرمانی کودکان کم توجه باعث تشخیص حروف و کلمات از حروف و کلمات اطرافشان، تجزیه و تحلیل و ترکیب کلمات که برای خواندن کلمات، عبارات و پاراگرافها مهم است، میشود. اگر ضعف و اختلال در توجه، در دوران پیش دبستان، ترمیم نشود، در دوران دبستان، موجب بروز مشکلات خاصی، مخصوصا در خواندن میشود و با توجه با اینکه خواندن زیربنای دروس است، به طبع آن، نوشتن، املا و ریاضیات را نیز درگیر میکند. مرکز کاردرمانی بیش فعالی و نقص توجه در کودکان زیر نظر متخصص کاردرمانی جناب آقای صابر در حیطه تقویت توجه و بهبود مهارت های تمرکزی کودکان با استفاده از تجهیزات پیشرفته مرکز نظیر کاردرمانی نقص توجه، اتاق تاریک بینایی، سنسوری روم، اتاق توجه شنیداری و… مشغول به فعالیت می باشد.
در این تمرینها توانایی کودک را در کشف شکلهای پنهان میتوان تقویت کرد. تداخل خطوط و اشکال ممکن است باعث سردرگم شدن کودک شود، که این خود، نشانهای از مشکل کودک در تشخیص شکل از زمینه است. بر اساس نظر متخصصین امر تعلیم و تربیت، گاهی دانش آموزان در تجزیه و تحلیل و ترکیب کلمات، عبارات و پاراگرافهای نوشته شده دچار مشکل میگردند و نمی توانند بر موردی که از او خواسته میشود تمرکز کند و آن را در زمینه دیداری تفکیک کند. این مهارتها موجب درمان نقص توجه کودکان می گردد.
برای رفع این مشکل نیز و می توان فعالیتهای زیر را انجام داد:
۱) در کارتی که اشکال هندسی گوناگون دارد از کودک میخواهیم که دور شکل هندسی خاصی را خط بکشد.
۲) در داخل یک صفحه، حروفی که شبیه همدیگر هستند، مثل «ب – ث – ت – ن – و یا ح – خ – چ – ج» را بنویسیم و از او بخواهیم، دور حرفی را که ما از او خواستهایم خط بکشد.
۳) از دانش آموز میخواهیم شکل خاصی را در زمینهای مانند نقاشی در هم، پیدا کند.
۴) از دانش آموز می خواهیم دور حرف خاصی را در یک کتاب داستان یا یک برگه روزنامه جدا کند.
۵) نقاشی یا طرح هایی را که در آنها تصاویر پنهان وجود دارد به دانش آموز داده و از وی میخواهیم تصاویر مورد نظر را پیدا کند.
۶) پایداری یا ثبات شکل
هدف این تمرینها ایجاد توانایی درک و تشخیص هر شکل صرف نظر از اندازه، وضعیت و یا رنگ آن است. فراستیک معتقد است که این مرحله جهت تشخیص کلمات آشنا در زمینهای که رنگ و اندازه و شکل آن ناآشناست، ضروری است. در مورد کلمات نیز دانش آموز، این حقیقت را در مییابد که کلمه، چه کوچک و چه بزرگ، چه چاپی و غیر چاپی و… همان کلمه است و توانایی درک و تشخیص حروفی که صدایشان یکی است، اما شکل متفاوتی دارند را دارد. مانند شکلهای مختلف «ز – ذ – ظ – ض» بدیهی است، عدم توانایی کودک در این مرحله، خصوصا در دوران دبستان، میتواند موجب ضعف کودک بیش فعال با نقص توجه در درک هندسه فضایی، املا و خواندن شود.
سوالات متداول:
1-آیا کم توجهی همان ADHD است؟
نه همیشه. کم توجهی میتواند بخشی از ADHD باشد یا ناشی از عوامل دیگر مانند استرس یا کم‌خوابی.
2- آیا بدون دارو میتوان کم توجهی را درمان کرد؟
بله، با رفتاردرمانی، تغییرات محیطی، ورزش، و رژیم غذایی مناسب.
کلمه توجه قسمتی از دایره لغات روزمره ما می باشد. ما به جزئیات توجه می کنیم. یا سعی میکنیم بین یک پیشخدمت زن و مرد تفاوت قائل شویم. این مسئله شرح می دهد که چگونه ما با توجه به عنوان بخشی از اعمال و رفتارمان آشنا شویم.
توجه ، عمل زود هنگام در فرآیند شناختی است. که هم ویژگی های مهم در محیط را انتخاب کرده و هم سایر ویژگی ها را در حالی که به صورت مداوم شرایط را برای تغییر مورد بازبینی قرار می دهد نادیده میگیرد. مغز آنچه را که باید بشنویم و آنچه را که باید لحظه لحظه ببینیم انتخاب می کند.
درحالی که چندین گفتگو همزمان انجام میگیرند. روی یکی از آن ها تمرکز می کنیم . با این حال ممکن است سایر گفتگو ها را نیز مورد بازبینی قرار دهیم و زمانی که نام خودمان را شنیدیم واکنش نشان دهیم.
گاهی حواسمان توسط یک محرک غیر منتظره مثل یک صدای بلند پرت می شود. توجه انتقالی به یک مکان متفاوت ممکن است حرکت سر و چشم ها را درگیر سازد یا گاهی میتواند بدون حرکت چشم ها انجام گیرد.
اگر تلفن زنگ بخورد ، ما انتقال توجه را از تکلیفی که انجام می دهیم به تلفن خواهیم داشت انتقال توجه برای انعطاف پذیری در رفتار و عمل مهم است. همین طور توانایی حفظ توجه به یک چیز در طول دوره ای از زمان برای تکمیل فعالیت ضروری می باشد.
ما فعالیت هایی را که به خوبی آموخته ایم با سطوح پایینی از پردازش توجه را به صورت خودکار انجام می دهیم . اگر همان فعالیت ها در یک اتاق پر سر و صدا یا یک محیط ناآشنا انجام شوند سطوح بالایی از توجه مورد نیاز است.
بسیاری از افراد در حالی که رادیو گوش می دهند، می توانند رانندگی کنند ، اما در هنگام استفاده از گوشی ممکن است رانندگی ایمن نباشد بنابراین در بعضی از کشورها استفاده از موبایل ممنوع است این تفاوت اختلاف میان نیاز های توجهی دو فعالیت را نشان می دهد.
توجه می تواند به صورت درونی ایجاد شده و به هوشیاری برسد در حالی که ما روی تفکرات و برنامه تمرکز می کنیم این ها می توانند با محرکات خارجی رقابت کنند که اغلب سبب کاهش توجه می شود.
حل مسئله و عملکردهای هوشی اغلب به عنوان (عملکرد های اجرایی ) شناخته می شوند و یک جزء توجهی بزرگ دارند. پردازش توجه می تواند به صورت سلسله مراتبی در نظر گرفته شود که هر سطح به سطح پایین‌تر از خودش وابسته است.
سطح پایه و برانگیختگی و گوش به زنگی هستند که شرایط ما برای آمادگی جهت عمل می باشد و توانایی ما را برای انتخاب اطلاعات وابسته و انتقال توجه از یک شی به دیگری حمایت میکنند بالاترین سطح پردازش کنترل شده است که توجه را حفظ کرده و انتخاب پاسخ های رقیب را مهار میکند یکپارچگی سیستم توجهی به عنوان یک پیش نیاز برای عملکرد موثر سایر سیستم های شناختی مثل حافظه و عملکرد های اجرایی در نظر گرفته میشود و به عنوان یک یک سال و نیم برای عملکرد شناختی می باشد بنابراین یک عملکرد ضروری برای ارزیابی در مراحل اولیه توانبخشی است.
اجزای توجه روزمره :
در هر زمانی ، اجزای توجه به روش‌های گوناگونی توصیف شده‌اند. اجزای توجه شامل:
برانگیختگی(هوشیاری) ، توجه انتخابی ، توجه مداوم ، گوش به زنگی ، توجه انتقالی ، متناوب و توجه تقسیم شده چند تکلیفی .
همچنین توجه مشارکتی را نیز مدنظر قرار میدهند ، برای مثال زمانی که یک کودک و والد با هم به یک اسباب‌بازی توجه نشان میدهند.
برانگیختگی یا هوشیاری (Arousal)
شرایط پاسخ به محرک حسی یا تحریک کننده و در نتیجه فعالیت فیریولوژیکال چند شبکه می باشد شامل نواحی پری فرونتال ، سیستم فعال رتیکولار صعودی و سیستم انتقال دهنده های عصبی .
برانگیختگی تونیک تغییر در سطح برانگیختگی از خواب به بیداری همزمان با ریتم روزانه میباشد. تغییرات محیطی ، برای مثال طلوع خورشید در اتاق خواب ، فعالیت کورتیکال را تحریک کرده و سطح برانگیختگی(هوشیاری) را تا سطح بیداری بالا می‌برد.
برعکس آن زمانی رخ میدهد که محرکات موجود در محیط کاهش مییابد و ما به خواب می‌رویم هوشیاری فازیک تغییر سریعتر در برانگیختگی میباشد. و در پاسخ به نیازهای فعالیت رخ میدهد سطح هوشیاری به پیچیدگی تکلیف و شرایط محیطی وابسته اند سطوح بالای توجه مورد نیاز تکالیف می باشد که کنترل حرکات ظریف را مورد استفاده قرار داده یا اجزای تصمیم گیری مهمی دارند.
اگر محرکات محیطی تهدید کننده باشند یا یک پاسخ سریع مورد نیاز باشد، برای مثال عبور از یک جاده شلوغ ، هوشیاری افزایش می یابد.
زمانی که هوشیاری پایین باشد موجب پاسخ ضعیف به محرک های محیطی شده و کنترل حرکتی را کاهش می دهد. در سطح متوسط برانگیختگی ما هوشیار و آماده برای عمل هستیم.
افزایش هوشیاری به سطوح بالا باعث بروز رفتار غیر سازمان یافته و ایجاد عملکرد نامناسب می گردد در کودکان اتیسم به علت هوشیاری (برانگیختگی) پایین کودک به محیط عکس العمل نشان نمیدهد اما سطح بالای برانگیختگی در کودکان بیش‌فعال باعث بروز رفتارهای خرابکارانه و نامناسب اجتماعی می گردد.
ایجاد سطح هوشیاری (برانگیختگی) متعادل پیش نیاز یک توجه متناسب است.
توجه یک فرآیند شناختی است که شامل تلاش متمرکز ذهن روی یک محرک، رویداد یا امر ذهنی خاص است. توجه یکی از مهمترین فرآیندهای شناختی است که به ما امکان میدهد بر روی اطلاعات یا محرکهای خاصی تمرکز کنیم و دیگر محرکهای محیطی را نادیده بگیریم. به عبارت ساده، توجه مانند یک فیلتر عمل میکند که به مغز کمک میکند تا از میان حجم انبوه اطلاعات، تنها آنچه را که مهم است انتخاب کند. این فرآیند نقش کلیدی در یادگیری، تصمیم‌گیری، حل مسئله و حتی تعاملات اجتماعی ایفا میکند. اهمیت توجه در زندگی روزمره غیرقابل انکار است. برای مثال، هنگام رانندگی، توجه به ما کمک میکند تا بر جاده و علائم راهنمایی تمرکز کنیم و از حوادث جلوگیری کنیم. در محیط کار، توجه باعث افزایش بهره‌وری و کاهش خطاها میشود. حتی در روابط شخصی، توجه به صحبت‌های دیگران نشان‌دهنده احترام و علاقه است. توجه و تمرکز در کودکان نقش حیاتی در رشد شناختی و یادگیری آنها دارد. کودکان با توانایی توجه بهتر، می‌توانند در مدرسه عملکرد بهتری داشته باشند و مهارتهای جدید را سریعتر بیاموزند. این موضوع به ویژه در سال‌های اولیه زندگی بسیار مهم است، زیرا پایه‌های یادگیری و رشد شخصیتی کودکان در این دوران شکل میگیرد.
به طور کلی، توجه نه تنها بر عملکردهای فردی ما تأثیر می‌گذارد، بلکه کیفیت زندگی ما را نیز بهبود می‌بخشد. درک این فرآیند و تقویت آن میتواند به ما کمک کند تا در دنیای پر از محرکهای امروزی، بهتر عمل کنیم و به اهداف خود برسیم.
انواع توجه
به طور کلی دو نوع توجه وجود دارد:
1.توجه غیر ارادی
در توجه غیر ارادی یک محرک قوی به صورت ناگهانی و بدون خواست فرد نظر او را جلب میکند. در این ارتباط می توان به ترکیدن لاستیک ماشین که صدای شدید را به دنبال دارد یا پیچ خوردگی ناگهانی و غیر قابل پیش بینی مچ پا که باعث به هم خوردن تعادل فرد میگردد اشاره کرد. در توجه به اراده، خواست و اراده فرد دخالت داشته و میزان با شدت توجه به نوع تکلیف یا عمل وابسته است. نکته ای که باید توجه داشته باشیم این است که در دنیای واقعی معمولاً توجه ارادی و غیرارادی (خودکار) با یکدیگر ترکیب می گردند و در تعامل با هم هستند.
2.توجه ارادی
توجه ارادی به 5 نوع متفاوت تقسیم می شود.
1. توجه انتخابی یا گزینشی
نوعی از توجه است که فرد به محرک خاصی دقت می کند ولی محرک های دیگر را نادیده میگیرد. بنابراین در توجه انتخابی شخص به تمرکز بر روی فعالیتی خاص در میان بسیاری از فعالیت های دیگر می پردازد. به عنوان مثال میتوان به تماشای یک مسابقه مهم ورزشی از تلویزیون یا مطالعه یک کتاب درسی خاص که با نادیده گرفتن محرک های دیگری محیطی همراه است اشاره کرد. همچنین زمانی که به سخنان معلم یا استاد تان در یک زمینه درسی به دقت گوش می دهید ولی به محرک های دیگر از داخل یا بیرون کلاس توجه نمی کنید. نمونه دیگری از توجه انتخابی است.
مثال: وقتی در یک مهمانی شلوغ در حال صحبت با یک نفر هستید، میتوانید صدای او را از میان صدای دیگران تشخیص دهید و بر صحبت‌های او تمرکز کنید.
2. توجه به متغیر یا متناوب
توجه متغیر یعنی توانایی انجام از یک تکلیف به تکلیف دیگر برخلاف توجه پخش شده توزیع شده که تکالیف به طور همزمان انجام میشوند. در توجه متغیر تکالیف به صورت متوالی و به نوبت انجام می گیرند.
توجه متناوب به توانایی فرد برای تغییر تمرکز بین دو یا چند کار یا محرک مختلف اشاره دارد. این نوع توجه نیازمند انعطاف‌پذیری شناختی است تا فرد بتواند به سرعت بین وظایف مختلف جابه‌جا شود.
مثال: وقتی در حال آشپزی هستید و همزمان به تلفن پاسخ میدهید، باید توجه خود را بین این دو کار تقسیم کنید.
کاربرد: این نوع توجه در موقعیت‌های چندوظیفگی (Multitasking) مانند مدیریت پروژه‌های مختلف یا پاسخگویی به درخواست‌های همزمان در محیط کار، ضروری است.
چالش: تغییر مکرر توجه میتواند باعث خستگی ذهنی شود و کاهش عملکرد را در پی داشته باشد.
3. جستجوی بینایی یا دیداری
جستجوی بینایی به توانایی فرد برای یافتن یک شیء یا محرک خاص در میان مجموعه‌ای از محرکهای بصری اشاره دارد. این نوع توجه نیازمند اسکن محیط و تشخیص سریع هدف است.
مثال: وقتی در یک قفسه کتاب به دنبال کتاب خاصی می‌گردید، از جستجوی بینایی استفاده میکنید.
کاربرد: این نوع توجه در موقعیت‌هایی مانند یافتن یک دوست در میان جمعیت، جستجوی اطلاعات در یک صفحه وب، یا تشخیص علائم راهنمایی و رانندگی مهم است.
عوامل مؤثر: سرعت و دقت جستجوی بینایی به عواملی مانند تعداد محرکها، شباهت بین محرکها، و موقعیت هدف بستگی دارد.
4. توجه پخش شده یا تقسیم شده و یا توجه توزیع شده
توجه تقسیم شده عبارت است از توانایی فرد در انجام بیش از یک فعالیت یا تکلیف به طور همزمان مثلا فردی که در حال دوچرخه سواری است همزمان جهت رفع تشنگی از آب آشامیدنی بطری شده استفاده میکند.
مثال: وقتی در حال رانندگی هستید و همزمان به صحبت‌های مسافر خود گوش میدهید، از توجه تقسیم شده استفاده میکنید.
کاربرد: این نوع توجه در موقعیت‌های چندوظیفگی مانند رانندگی، مدیریت پروژه‌ها، یا شرکت در جلسات همزمان با انجام کارهای دیگر، ضروری است.
محدودیت: توجه تقسیم شده میتواند باعث کاهش عملکرد در هر یک از کارها شود، زیرا منابع شناختی بین چندین فعالیت پخش میشوند.
5. توجه مستمر یا گوش به زنگی
توجه مستمر عبارت است از نوعی از توجه که فرد در یک مدت زمان طولانی جهت یک تکلیف ویژه با هدف احتمال وقوع نشانه یا علامتی از یک محرک خاص منتظر می ماند. هدف نهایی در این نوع از توجه، اقدام مناسب وسریع پس از دریافت علامتی خاص است. به عنوان مثال افراد مسئول کنترل ترافیک هوایی یا فرماندهان نظامی که منتظر دستور از مافوق خود جهت عملیات نظامی علیه دشمن هستند در موقعیت گوش به زنگی یا توجه مستمر به سر می برند تا بلافاصله پس از دریافت علامتی خاص به وظیفه ای که از آن انتظار می رود عمل کنند. بنابراین درک مکانیسم های توجه مستمر (گوش بزنگی) از جمله وجود تفاوت های فردی دارای کاربردهای واضح است.
مثال: وقتی برای چند ساعت به مطالعه یک کتاب می‌پردازید، از توجه مستمر استفاده میکنید.
کاربرد: این نوع توجه در فعالیت‌هایی که نیاز به تمرکز طولانی‌مدت دارند، مانند مطالعه، رانندگی طولانی، یا انجام کارهای دقیق و حساس، بسیار مهم است.
عوامل مؤثر: عواملی مانند انگیزه، علاقه به کار، و محیط بدون حواس‌پرتی می‌توانند بر کیفیت توجه مستمر تأثیر بگذارند.
1- آیا توجه تقسیم‌شده همیشه مفید است؟
توجه تقسیم‌شده میتواند در برخی موقعیت‌ها مفید باشد، اما ممکن است کیفیت انجام هر کار را کاهش دهد. بهتر است برای کارهای مهم و پیچیده، از توجه متمرکز استفاده کنید تا بهترین نتایج را به دست آورید.
2- چگونه می‌توانم توجه تقسیم‌شده خود را بهبود بخشم؟
برای بهبود توجه تقسیم‌شده، میتوانید از تمریناتی مانند انجام چند کار ساده همزمان (مانند گوش دادن به موسیقی در حال انجام کارهای خانه) استفاده کنید. با این حال، بهتر است برای کارهای مهم، از توجه متمرکز استفاده کنید.
بهترین مرکز سنجش هوش و استعداد در کودکان به مدیریت جناب آقای دکتر صابر به سنجش هوش کودکان توسط تست های تشخیصی نظیر تست هوش وکسلر برای تست هوش کودکان 7 ساله به بالا، تست هوش بینه برای ارزیابی هوش کودکان 3 ساله تا بزرگسالی و تست های توجه و تمرکز در کودکان،تست دقت بینایی و تست هوش ادراک بینایی، تست توجه شنیداری و دقت شنیداری در کودک و تست های روانشناسی کودک بر اساس به روز ترین تست های سنجش هوش کودکان پرداخته می شود. بهترین مرکز تست هوش کودکان در شرق تهران و غرب تهران با دارا بودن متخصصین سنجش در زمینه تست هوش خوب کودکان به انجام آزمون هوش کودکان در تمام سنین می پردازد.
انواع تست هوش دکتر صابر
1- آزمون بینایی- حرکتی فراستیگ( تست دقت بینایی- توجه بینایی)
تست توجه دیداری فراستیگ 5 نوع از مهارتهای بینایی حرکتی را ارزیابی می کند که شامل:
هماهنگی چشم و دست
تشخیص شکل از زمینه
ثبات شکل
تشخیص وضعیت درفضا
درک روابط فضایی
بر اساس نتایج حاصل از تست توجه بینایی وکسلر(تست دقت بینایی) سن ادراک بینایی حرکتی آزمودنی تعیین می شود و میتوان راهبردهای درمانی مورد نیاز آزمودنی را ارائه نمود.
2-آزمون وکسلر- تست هوش وکسلر
ارزیابی هوش بهر علاوه بر موقعیت های بالینی در مشاوره های تحصیلی، شغلی و گزینشی، در برخی مشاغل و حتی موارد قانونی مورد نیاز می باشد. نیاز به استفاده از آزمون های هوش در جامعه ما بر کسی پوشیده نیست، حتی عامه ی مردم نیز بدین نیاز واقف اند. یکی از معتبر ترین آزمون های هوش، تست هوش وکسلر می باشد که برای 3 گروه سنی پیش دبستانی، کودکان و بزرگسالان تهیه شده است. اولین مقیاس هوشی وکسلر در سال 1939 تحت عنوان تست هوشی وکسلر بلویو به منظور سنجش هوش بزرگسالان انتشار یافت. این مقیاس بعدا مورد تجدید نظر قرار گرفت و در سال1955 به عنوان تست هوش وکسلر برای بزرگسالان( ویس) منتشر شد.
علاوه بر بزرگسالان وکسلر برای دوره ی پیش دبستانی نیز اولین آزمون خود را تحت عنوان آزمون هوش وکسلر برای دوره ی پیش دبستانی در سال 1976 منتشر کرد. آزمون وکسلر ویژه ی سنین 4 تا 6.5 ساله بود. رضویه و شهیم این مقیاس را در شهر شیراز هنجاریابی کردند. چند سال بعد این آزمون هوش وکسلر تجدید نظر شد. فرم تجدید نظر شده ی تست هوش وکسلر ویژه ی کودکان 3 تا 7 ساله بود. در سال 2002 وکسلر پیش دبستانی سه منتشر شد، اما هیچ یک از این دو فرم در این مورد بهره برداری قرار نگرفته است.
در سال 1945 اولین آزمون هوش ویژه ی کودکان و یا در واقع دانش آموزان را منتشر کرد. این آزمون که تحت عنوان هوش وکسلر برای کودکان انتشار یافت. این فرم برای کودکان 6 تا 16 ساله تدوین شده بود. در ایران شهیم این مقیاس را در شهر شیراز هنجاریابی کرد. به نظر می رسد پر کاربرد ترین آزمون وکسلر، آزمون هوش وکسلر کودکان باشد چرا که حتی وکسلر و همکارانش بیشتر از دو مرتبه اهتمام به تجدید نظر و بررسی این مقیاس کرده اند به قسمتی که تاکنون چهار فرم از تست هوش وکسلر منتشر شده است، درحالی که از مقیاس های دیگر سه فرم انتشار یافته است.
تست هوش وکسلر از دو قسمت کلامی و غیر کلامی تشکیل شده است. قسمت کلامی تست هوش وکسلر به سوالاتی مربوط میشود که درک زبان یا استفاده از زبان به صورتهای مختلف (خواندن، نوشتن،صحبت کردن) را اندازه می گیرد و قسمت غیرکلامی تست هوش وکسلر بیشترجنبه عملی هوش را می سنجد. آزمون هوش وکسلر در سه سطح آزمودنی ها را ارزیابی می کند:
پیش از دبستان: 4-6 ساله
کودکان:6 -16 ساله
بزرگسالان: 16 سال به بالا
تست هوش وکسلر از 12خرده آزمون تشکیل شده است: اطلاعات عمومی، فراخنای اعداد، گنجینه لغات، محاسبه، درک و فهم، شباهت ها، تکمیل تصاویر، تنظیم تصاویر، طراحی مکعبها، الحاق قطعات، جستجوی نماد، و مازها.
علاوه بر بدست آوردن هوشبهرکلامی ، غیرکلامی و هوشبهرکلی ، از تست هوش وکسلر می توان برای تشخیص اختلالات یادگیری، سنجش آسیب مغزی و هوشبهر پیش مرضی استفاده نمود.
اعداد کسب شده ذیل از آزمون هوش وکسلر نشان دهنده سطح شناختی آزمودنی در جامعه می باشد:
زیر 55 نقص ذهنی
55 تا 70 تربیت پذیر
70 تا 80 آموزش پذیر
80 تا 90 مرزی
90 تا 110متوسط
110 تا 120 باهوش
120 تا 130 تیزهوش
130 به بالا نابغه( نخبه)
نمونه ای از خرده آزمون های تست وکسلر
خرده آزمون اطلاعات عمومی
کودک به سوال هایی پاسخ می دهد که شامل حیطه ی وسیعی از دانش عمومی است.
اصول کلی آزمون
هر سوال را کلمه به کلمه برای آزمودنی بخوانید و تا حدی که ضرورت داشته باشد تکرار کنید، ولی کلمات آن را تغییر ندهید.
اگر پاسخ آزمودنی به سوال مبهم بود، از او بخواهید که پاسخش را واضح تر کند با جمله های زیر:
منظورت چیست؟ یا بیشتر در مورد آن توضیح بده.
اگر آزمودنی اشتباها کلمه ی دیگری شنید و پاسخ اشتباه داد، سوال را با تلفظ صحیح دوباره تکرار کنید.
اگر کودکی پاسخ کلامی و غیر کلامی داد که با هم تضاد داشتند(مثلا گفت یک ولی دو انگشت نشان داد) به او بگویید: منظورت چیست؟ تا پاسخش روشن شود. سوالات 1 و2 آموزشی است در مورد این سوالات پاسخ صحیح را بعد از اجرا به آزمودنی بگویید ولی کمک دیگری نکنید.
نمره گذاری:
برای هر پاسخ درست یک نمره و هر پاسخ غلط و یا سوال های بدون پاسخ صفر نمره در نظر بگیرید.
نمونه سوالات به این صورت است: می گوید از تو می خواهم چند سوال بپرسم که به من پاسخ دهی، مثلا پایت را به من نشان بده. لمس یا اشاره به هر صورتی به پای خود یا آزمونگر یک نمره دارد. اگر کودک پاسخ غلط داد به او بگویید این پای من است .
3-آزمون هوشی استنفورد- بینه- تست هوش بینه
از مهم ترین دستاوردهای نسخه پنجم استانفورد – بینه این است که تناسب کاملی بین محتوای غیر کلامی و کلامی در هر عامل ارائه شده و بر این این اساس برای هرعامل که به گونه ای غیر کلامی و کلامیمطرح شده اند، هنجارهای خاصی در حیطه های هوش کلامی یا غیر کلامی مندرج گردیده است. همواره همبستگی بین دو حیطه غیر کلامی و کلامی بین 94/0 تا 97/0 به دست آمده است. این دستاورد را می توان از مهم ترین دستاورد های نسخه پنجم تست هوش استانفورد– بینه در نظر گرفت که دو هوشبر کلامی یا غیر کلامی را مطرح می سازد.
در واقع نسخه پنجم تست هوش استانفورد – بینه برای افراد بالای 14 سال چهار مقیاس را برای سطح بندی شناختی تدوین کرده است. مقیاس اول که از آن به عنوان مقیاس هوش بزرگسال معمولی یادمی شود، برای افراد بهنجار و متوسط جامعه کاربرد دارد. دیگر مقیاس های متفاوت برای کنش های شناختی پیشرونده، تحت عنوان تا حدی ممتاز، بزرگسال ممتاز و بزرگسال بسیار ممتاز عنوان می گردد.
تست هوش استنفورد بینه، محتوای غیرکلامی و کلامی یکسان را در همه ی عوامل دار است. علاوه بر آن برای هر خرده آزمون هوش استانفورد بینه میانگین 10 و انحراف استاندارد 3 مطرح می شود و با تاکید بر نمرات ترکیبی، میانگین 100 و انحراف استاندارد 15 را در محاسبه ی هوشبهرهای هشتگانه مد نظر قرار می دهد.
در نسخه پنجم به پنج عامل استدلال سیال، دانش، استدلال کمی، پردازش دیداری- فضایی و حافظه ی فعال تاکید می شود و هوشبهر غیرکلامی و کلامی محاسبه می گردد.
به صورت ظاهری، تفاوت نسخه چهارم و نسخه پنجم در آزمون هوش استنفورد بینه است که تصاویر، مکعب ها و اسباب بازی های جدید تر، زیبا تر و جذاب تر که درخشندگی بیشتری نیز دارند ارائه شده اند همچنین تنوع در روش مطرح کردن سوال ها موجب می شود تا رغبت کودکان پیش دبستانی در پاسخ به سوال ها افزایش یابد. در بر گرفتن دامنه سنی افراد از 2 تا 85 سال و محاسبه هوشبهر با استفاده از جداول تبدیل نمرات کاملا اختصاصی برای سنین مختلف جزء مزایای آزمون هوش استنفورد بینه است که سیر تکاملی مقیاس و تست های هوشی را عنوان می کند.
علاوه بر آن اقلام انتهایی افزایش یافته اند و سوال های بسیار سخت و بسیار آسان قرار داده شده اند تا بتوان با توجه به جدول زیر دامنه هوشبهر را مورد اندازه گیری قرار داد.
تست هوش استنفورد بینه شامل 10خرده آزمون است که در دو سطح هوش کلامی و هوش غیرکلامی اجرا می شود:
مقیاس ها دامنه هوشبهر
غیر کلامی از رقم 42 تا 158
کلامی از رقم 43 تا 156
مقیاس کل از رقم 40 تا 160
استدلال سیال از رقم 47 تا 153
دانش از رقم 49 تا 151
استدلال کمی از رقم 50 تا 149
پردازش دیداری- فضایی از رقم 48 تا 152
حافظه فعال از رقم 48 تا 152
مجموع مختصر از رقم 47 تا 153
تست هوش بینه برای سنجش هوشی افراد از 2تا 90ساله تدوین شده است. آزمون هوش بینه به صورت انفرادی اجرا می شود.
تست هوش بینه، هوشبهر غیرکلامی ، هوشبهر کلامی و هوشبهر کلی را بررسی می کند. همچنین از نتایج تست هوش میتوان برای تشخیص احتمالی: اختلالات یادگیری، توانایی برنامه ریزی، اختلالات حرکتی، اختلالات توجه و تمرکز، بیش فعالی و نقص توجه ، اضطراب ، افسردگی ،غفلت های آموزشی، اختلال زبان بیانی،و درمان کودکان اوتیسم استفاده نمود.
اعداد کسب شده ذیل از این تست هوش نشان دهنده سطح شناختی آزمودنی در جامعه می باشد:
40 تا 55 تربیت پذیر
55 تا 70 آموزش پذیر
70 تا 85 مرزی
85 تا 115 متوسط
115 تا 130 باهوش
130 تا 145تیزهوش
145 تا 160 نخبه ( نابغه)
4-تست توجه شنیداری وپمن- تست دقت شنیداری
تست توجه شنیداری دارای 4 جزء ذیل می باشد که براساس نیاز آزمودنی ، تک تک یا کلی اجرا می شود، این تست توجه شنیدای در سنجش دقت شنیداری و تمیز شنیداری کودکان با مشکلاتی نظیر بیش فعالی و نقص توجه، کودکان اختلال یادگیری و کودکان اوتیسم انجام می شود و مشخص می شود توجه شنیداری کودک در چه سطحی قرار دارد و در صورت نیار بر روی مهارت های دقت شنیداری و توجه شنیداری کودک درمان های لازم انجام می شود.
تشخیص توالی شنوایی- بیانی
تشخیص شنوایی
درک زبانی
تشخیص صداها
نتایج ارزیابی توجه شنیداری به صورت سن ادراک شنیداری ارائه می شود.
5-چک لیست مقیاس های رشدی (HR) :
آزمونگر در غربالگری ها برای تعیین توانمندی ها یا عدم توانمندی های کودکان از این پرسشنامه استفاده می کند. این پرسشنامه جهت بررسی مهارت های تعادلی، حافظه شنیداری، مفاهیم ریاضی، مهارتهای حرکتی ظریف و درشت،غلبه طرفی ، مهارت های ترسیمی و … استفاده می گردد.
6-آزمون CSI-IV :
این ابزار اختلالاتی نظیر: بیش فعالی ، نافرمانی ، نقص توجه ، سلوک، اختلالات رشدی ، اختلالات اضطرابی ، تیک ، اسکیزوفرنی، اختلالات خلقی، اختلالات دفع و اختلالات خوابیدن را مورد بررسی قرارمی دهد.
7-آزمون هوش ادراک بینایی- ساختاری بندرگشتالت:
آزمون ادراک بینایی شامل 9 تصویر است که هماهنگی چشم و دست ، ادراک دیداری – حرکتی ، پیش بینی پیشرفت تحصیلی ، آمادگی ورود به مدرسه ، هوشبهر غیرکلامی، سازماندهی، الگوبرداری و حافظه را مورد ارزیابی قرار می دهد. همچنین برای تشخیص اختلالات عاطفی کودکان ، ناتوانی های یادگیری و نارسایی های اعصاب یا آسیب های مغزی نیز کاربرد دارد. هم به صورت انفرادی و هم به صورت گروهی اجرا می شود.
8-آزمون توجه و تمرکز استروپ- تست توجه و تمرکز
آزمون توجه استروپ برای مطالعه سوگیری توجه در اثر اضطراب شدید و فوبیا بکار می رود. تست توجه کلمه و رنگ استروپ برای ارزیابی انعطاف پذیری شناختی، مقاومت در برابر تداخل محرکهای بیرونی، و توانایی بازداری کردن یک پاسخ کلامی غالب یا مسلط استفاده می شود. تست توجه دارای3 مرحله می باشد که عبارتند از:
خواندن کلمات
نامیدن رنگها
نامیدن کلمات رنگی
این تست کمبود توجه و تمرکز در کودکان بیش فعال و کودکان با مشکلات اوتیسم همچنین در اختلالات توجه در کودکان اختلال یادگیریمورد استفاده قرار می گیرد. همچنین جهت تشخیص زود هنگام تست کمبود توجه و تمرکز مشکلات نقص توجه از آزمون توجه استروپ استفاده می شود.
9-آزمون توجه و تمرکز(D2)
این آزمون برای سنجش توجه انتخابی استفاده می شود و ویژه گروه سنی بین 9 تا60 ساله است. این تست توجه و تمرکز توانایی عمومی توجه انتخابی و تلاشمندی را بررسی می کند و همچنین در زمینه های تربیتی – آموزشی، و روانشناسی کار( صنعتی سازمانی)، روانشناسی بالینی، سلامت و نوروسایکولوژی کاربرد دارد.
10-پرسشنامه حسی
این پرسشنامه توسط والدین یا جانشین والدین پرمی شود. این تست حس های اصلی و فرعی، توجه و تمرکز، تن عضلانی، مشکلات دهانی- تغذیه ای، مشکلات خواب، بیماری هایی نظیر آلرژی، عفونت های مزمن، اگزما و…، ترس ها و وسواس ها، مشکلات اجتماعی،زبانی و گفتاری را مورد توجه قرار داده است.
11-پرسشنامه بیش فعالی و نقص توجه
این پرسشنامه توسط والدین یا جانشین والدین تکمیل می شود و طبق ملاکهای DSM-V طراحی گردیده است.
