یکی از انواع اختلالات گفتاری در کودکان و بزرگسالان، اختلال تلفظی می باشد. اختلال تلفظی ممکن است به صورت لکنت زبان، نامفهوم حرف زدن کودک، نوک زبانی حرف زدن و.. خود را نمایان کند. گفتاردرمانی کودکان با تشخیص دقیق اختلال در کودکان به صورت تخصصی به درمان می پردازد. گفتاردرمانی برای نامفهوم حرف زدن شامل استفاده از تکنیک های مختلف گفتاری جهت کاهش سرعت صحبت کردن و اصلاح تلفظ حروف در کنار فیدبک مناسب به کودک می باشد که در مرکز تخصصی گفتاردرمانی دکتر صابر توسط گفتاردرمانان با تجربه و متخصص انجام می گیرد.
شتابان گویی ( Cluttering ) چیست
نامفهوم حرف زدن کودکان، اختلالی در پردازش گفتار و زبان است که با گفتار سریع و نامنظم ، پراکنده ، سازمان نیافته و غیر قابل درک مشخص می شود و از لکنت زبان متفاوت است . اختلال در سازماندهی زبان مهم ترین مشخصه نامفهوم حرف زدن است.
ویژگیهای این اختلال عبارتند از : سرعت زیاد در گفتار ، تردید در انتخاب واژه ها ، تکرار بیش از حد ، تنفس نامنظم ، در برخی افراد همراه با اختلال در تولید بعضی صداها مانند /r,s/ ، معمولا همراه با کیفیت نامناسب صدا مثلا بچگانه بودن صدا ، مهارت پایین در حرکت های هماهنگ ، دشوار خوانی ، بد بودن دست خط ، دامنه توجه بسیار کوتاه ، گفتار غیرقابل درک ، عدم آگاهی کامل نسبت به مشکل یا داشتن آگاهی بسیار کم نسبت به آن.
گزارش موردی از نامفهوم حرف زدن :
“م” پسری ۱۹ ساله می باشد که به علت سرعت بالا در گفتار روزمره و ناتوانی در کاهش این سرعت به گفتار درمانی مراجعه کرده است.
طبق گفته های مراجع حين صحبت کردن با اطرافیان و خواندن متن سرعت گفتارش به اندازه ای زیاد می شود که اطرافيان بارها از وی می خواهند گفته های خود را تکرار کند تا متوجه گفتارش شوند و این موضوع شدیدا او را آزرده می کند . به همین دلیل ترجیح می دهد در جمع سکوت کند و در بحث های گروهی شرکت نکند . علاوه بر ناتوانی در کاهش سرعت گفتار ، تعریف یک موضوع با شروع ، حفظ و خاتمه دادن مناسب آن انجام نمیشود و پراکنده گویی های زیادی در تعریف موضوع مورد نظر شنیده می شود. (مشکل در فرمول سازی زبان)
از دیگر شکایتهای مراجع بی دقت بودن و سرعت بالا در انجام فعالیت های روزمره ، خوشنویسی ضعیف و خط ناخوانا است . لازم به ذکر است که شروع گفتار مراجع با تأخیر بوده و در سن ۲ سالگی اولین کلمه را گفته است و او در دوران دبیرستان هم زمان با شرکت بیشتر در جمع دوستان ، نسبت به مشکل خود آگاهی پیدا کرده است . سابقه اختلال در خانواده دیده نمی شود . مراجع دو زبانه (زبان مادری ، زبانی به غیر از زبان فارسی می باشد) است و می تواند حین صحبت کردن به زبان فارسی ، با افزایش توجه و تمرکز ، سرعت گفتارش را تا حدودی کاهش دهد . اما این توانایی را در خواندن متون به زبان فارسی و زبان مادری و صحبت کردن به زبان مادری ندارد.
نمونه صوتی در قسمت نمونه های اصلی ، گفتار مراجع حین خواندن متن است.
کلماتی که مراجع اصلاح و تکرار می کند ، با کشیدن خط زیر آنها مشخص شده اند.
متن هدف : بالاخره صبح روز شنبه شد . تابستان بود و دنیا درخشان و شاداب و سرشار از زندگی ، در دلها ترانه بود و در چهره ها شادی و در گام ها جهش . درختان اقاقیا شکوفه داده بودند و عطر شکوفه هایشان هوا را پر کرده بود.
گفته ی بیمار (واج نگاری بر اساس الگوی کتاب یدالله ثمره):
belaXare sobe ruze šambe šod.tâbestân bud va donyâ derâXšân sajab va saršâl Paz zendegi.dâr delhâ tarâne bud va dar chehreha šâdi va dar gâmhâ jaheš.deraXtâne Paqâqiyâ šekufe dade budand va Patre šekufehâyešân havâ râ por karde bud.
بررسی گفتاردرمانی برای نامفهوم حرف زدن
ویژگی های نمونه ی صوتی
1 . سرعت بالای گفتار
2 . ریتم نامنظم و فقدان مکث بین واژه ها
3 . اصلاح و تکرار گفته
4 . یکنواختی آهنگ گفتار
بالاخره صبح روز شمبه شد . تابستان بود و دنیا درخشان و شاداب و سرشار از زندگی . در دل ها ترانه بود و در چهره ها شادی و در گام ها جهش . درختان اقاقیا شکوفه داده بودند و عطر شکوفه هایشان هو را پر کرده بود.
5 . اختلال در ريتم تنفسی به صورت ناهماهنگی گفتار و تنفس
6 . تولید جویده جویده
لازم به ذکر است که صحبت کردن و خواندن متن کاملا با فک بسته انجام می شود.
همان طور که شنیده می شود سرعت بالای گفتار و فقدان مکث بین واژه ها منجر به یکنواختی گفتار شده است . اصلاح و تکرار برخی از کلمات از ویژگی های بارز این اختلال می باشد. گفتاردرمانی در این افراد در جهت اصلاح لحن، تون صدا، کاهش سرعت صحبت کردن و اصلاح تلفظ واژه ها انجام می گیرد.
منبع:
یدالله ثمره،آواشناسي زبان فارسي (آواها و ساخت آوايي هجا)، ناشر مرکز نشر دانشگاهی، سال 1402، چاپ 17
تلفظ یا تولید گفتار وجهی از گفتار می باشد که رشد طبیعی آن وابسته به سیستم عصبی سالم، حواس طبیعی، وجود محرک های محیطی و انگیزه مناسب جهت ایجاد گفتار است. مرکز گفتاردرمانی اختلالات تلفظی در کودکان با بررسی دقیق مشکلات تلفظی در کودکان و تشخیص علل اختلال تلفظ کلمات به صورت کاملا تخصصی در زمینه گفتار درمانی تلفظ حروف و درمان تلفظ کلمات فعالیت می نماید. مشکلات تلفظ حروف در کودکان شامل مشکل تلفظ حرف ر ، مشکل تلفظ حرف س وش و… می باشد. بهترین مرکز گفتار درمانی اختلال تلفظی زیر نظر جناب آقای دکتر صابر در دو شعبه غرب و شرق تهران به درمان تلفظ حرف سین، درمان تلفظ حرف ر و درمان دیگر اختلالات تلفظی در کودکان می پردازد.
علائم اختلال تلفظ در کودکان
کاهش چشمگیر تولید واجی نسبت به هنجارهای رشد واجی مورد انتظار
مشکل دائمی و قابل ملاحظه در تولید واحدها در جایگاه‌های مختلف در کلمات،عبارات و یا جملات. برای مثال اختلال در تلفظ حرف ر یا اختلال در تلفظ حرف س
عدم وضوح گفتار خود به خودی کودک از نظر بزرگسالان غریبه به علت اختلال در تلفظ کلمات
تاثیر بسیار منفی نحوه تولید واج ها بر ارتباط موثر در خانه،مدرسه و جامعه در مشکلات تلفظ در کودکان
وجود نقص چشمگیر در آگاهی از ویژگیهای واجی زبان به علت مشکلات تلفظی که به نوبه خود تولید گفتار را متاثر می سازد.
مشکلات دائمی و قابل توجه در قدرت دهانی-حرکتی در کودکان با اختلال تلفظ کلمات و یا حرکت مورد نیاز برای جنبه های تنفس،تولید،آوا سازی و تشدید گفتار.
اهداف گفتار درمانی اختلالات تلفظ کلمات
تولید متناسب واج ها در موقعیتهای ارتباطی مختلف با توجه به سن،شناخت،توانایی فیزیکی،و گویش کودک مبتلا به اختلال تلفظ
وضوح کامل گفتار هنگام ارتباط با دیگران در خانه،مدرسه و جامعه با درمان تلفظ حرف.
ایجاد و افزایش درک کودک با اختلال تلفظ کلمات از ویژگیهای واجی زبان.
افزایش مهارت های دهانی-حرکتی که منجر به درمان تلفظ کلمات و تولید گفتار می گردد.
افزایش آگاهی از نواقص واجی در اختلال تلفظ حرف ر و حرف س و تمرین جهت غلبه بر آن ها با استفاده از راهکارهای جبرانی برای رفع مشکلات تلفظ در کودکان.
ایجاد انتظارات واقع بینانه در والدین در مورد مهارت های واجی کودکشان و همکاری ایشان با گفتار درمانگر برای ایجاد و توسعه راهکارهای درمان تلفظ کلمات موثر.
نکات قابل توجه در گفتار درمانی تلفظ (حرف سین و حرف ک) در کودکان
به منظور ارزیابی تحریک پذیری کودک با اختلال تلفظ حروف در واج های خطا و مقایسه رشد واجی او با هنجار های گویشی و رشدی،یک آزمون تولیدی که تولید واج توسط کودک مبتلا به اختلال تلفظ را در موقعیت اول،وسط و آخر کلمات و در گفتار پیوسته تعیین می کند اجرا نمایید.برای مثال مشکلات تلفظ حرف ر و س
با اجرای آزمون فرایند های واجی،الگوهای خطای کودک با اختلال تلفظ کلمات (مثلاً حذف همخوان انتهایی،حذف همخوان ابتدایی،ساده کردن خوشه،پیشین کردن کامی ها،غلت شدگی،کامی رفتگی،مرکب رفتگی یا پیشین شدگی) را ارزیابی نمایید.
در حالیکه کودک با اختلالات تلفظی با اسباب بازی های مورد علاقه‌اش بازی می کند یا در مورد برنامه های تلویزیونی،فیلم ها،کتب یا بازی های مورد علاقه اش صحبت می کند نمونه ای از گفتار محاوره‌ای را که نشانگر تولید گفتار پیوسته وی است به طریقه ویدیویی،ضبط و نوار ضبط شده را به منظور بررسی چگونگی تولید واجی تحلیل نمایید.
ایجاد یک مبنای قابل اندازه گیری از مهارت های واجی کودک با اختلال تلفظ حروف قبل از شروع درمان تلفظ حروف.
مهارت های دهانی-حرکتی کودک مبتلا به اختلال تلفظ در کودکان را به این صورت ارزیابی نمایید که ابتدا ساختارهای قابل دید صورت،لب ها،دندان ها،زبان،سخت کام و نرم کام وی را مشاهده نمایید،سپس چگونگی استفاده کودک با اختلالات تلفظی از ساختارهای ویژه و مهم برای تولید گفتار (نظیر حرکت،قدرت و بسته بودن لبها ،قدرت،پیش آمدن،عقب کشیدن و طرفی کردن زبان،یا حرکت نرم کام هنگام تولید واج ( /a/ ) را بررسی کنید.)
آزمون غربالی شنوایی شناسی تن خالص رادر فرکانس‌های 500 ، 1000،2000 و 4000هرتز در شدت 20 دسی بل برای کودکان، و 25 دسی بل برای بزرگسالان اجرا نمایید.
در صورتی که نتایج غربالگری شنوایی شناسی حاکی از نیاز کودک با اختلال تلفظ کلمات برای سنجش بیشتر است، وی را برای ارزیابی کامل به شنوایی شناس ارجاع دهید.
از والدین و کودک با اختلال تلفظی در صورت مناسب بودن سنش بخواهید در زمینه شاخص‌های رشدی (مایلستونها) ،تاریخچه و وضعیت فعلی پزشکی،مداخلات تخصصی فعلی،تولید واجی در منزل و موارد اجتماعی و فامیلی مرتبط اطلاعاتی فراهم نمایند.
در صورت لزوم از والدین بخواهید یک ارزیابی پزشکی توسط (متخصص گوش و حلق و بینی) متخصص گوش و حنجره داشته باشند تا هرنوع مبنای عضوی برای اختلال واجی کودک مبتلا به اختلال در تلفظ کلمات را تعیین نمایید.
به منظور تعیین خدمات مورد نیاز کودک با اختلال تلفظ حروف و نیز ایجاد و توسعه راهکارهای درمان تلفظ حروف مشترک،ملاقاتی با والدین و کودکان با اختلال تلفظ کلمات (در صورت مناسب بودن سنش) ترتیب دهید.
مناسب‌ترین رویکرد درمانی کلی (یعنی رویکرد زبانی یا رویکرد حرکتی) را برای نیازهای خاص کودک با اختلال تلفظی تعیین نمایید.
واج ها یا فرایند های واجی خاص را با توجه به سن،میزان تحریک پذیری،وضوح، گویش و یا نیازهای ارتباطی آموزشی و اجتماعی کودک،به عنوان اهداف گفتار درمانی اختلال تلفظی انتخاب نمایید.
ارتباط رشد واجی با سن، شناخت و وضعیت فیزیکی کودک با اختلال تلفظ حروف را به والدین توضیح دهید.
مطالب و منابع مفیدی در زمینه اختلالات واجی برای والدین تهیه نمایید.
به منظور حمایت غیر رسمی از والدین یا برای تسهیل شرکت آنها در یک گروه حمایت محلی،ایشان را به دیگر والدینی که کودک مبتلا به اختلالات تلفظ کلمات دارند،معرفی کنید.
دریابید که از چه نوع پاداش هایی میتوان استفاده کرد تا تلاش‌های واجی موفق کودک مبتلا به اختلالات تلفظی به نحو مثبتی تقویت گردد (مثلا تقویت کننده های خارجی نظیر غذا،برچسب یا دیگر ژتونها،یا پاداش های کلامی و تقویت کننده های درونی همچون دریافت پاسخ فوری در ازای تقاضای کلامی واضح)
قبل از شروع فعالیت به وضوح هدف درمانی آن فعالیت را برای کودک با اختلال تلفظ کلمات شرح دهید. (مثلا ما از آینه استفاده میکنیم تا به تو کمک کند که چگونگی تلفظ حرف س را یاد بگیری)،و در پایان فعالیت از وی بخواهید که برای شما هدف خاص آن فعالیت را توضیح دهد.
به کودک مبتلا به اختلال تلفظ کمک نمایید که نمودار پیشرفت درمان تلفظ حروف را ترسیم نماید به این صورت که دستاورد های واجی خویش را روی یک نمودار بینایی که مراحل متوالی ضروری برای دستیابی به اهداف دراز مدت را نشان می دهد به تصویر بکشد.
در صورتیکه گفتار کودک با اختلالات تلفظی به شدت ناواضح است،یک رویکرد مداخله ای دوره‌ای که فرایند های واجی معین را هدف قرار می‌دهد انتخاب نمایید. به این صورت که الف- فهرستی از کلمات که فرایند های واجی خاصی مورد استفاده کودک با اختلال تلفظ حروف او را برجسته می‌کند با اغراق بخوانید، ب – از کودک مبتلا به اختلال تلفظ بخواهید ۳ تا ۵ تصویر از کلماتی که به دقت انتخاب شده است را رنگ کند و بچسباند، پ -به کودک کمک کنید کارت های مصور را نام ببرد، ت – میزان تحریک پذیری بیمار را در واج های دیگر ارزیابی کنید برای مثال تلفظ حرف س یا ر، ث – مجدداً همان فهرست کلمات را بخوانید.
با حفظ تماس های همیشگی و تمرینات واجی با کودک به مدت ۱۰ دقیقه مکرر با والدین، روش های خاص برای استخراج تلفظ حروف کودک را مورد بحث قرار دهید و پیشرفت وی یا موارد مرتبط با نیازهای واجی کودک مبتلا به اختلالات تلفظی را گزارش دهید .
از والدین بخواهید هر روز فهرستی از ۱۰ تا ۱۲ واژه شامل واژه های خاصی که فرایندهای واجی مورد نظر را نشان می‌دهد برای کودک با اختلال تلفظ حروف بخوانند.
پس از هر جلسه درمانی،کاربرگ یا کارتهای تصویری از ۵ تا ۱۰ واج هدف(برای مثال تلفظ حرف س-ر،کلمات،یا عبارات را برای کودک با اختلالات تلفظی فراهم نمایید. تا هر روزه در خانه و زیر نظر والدین تمرین نماید.
به منظور افزایش قدرت و کنترل عضلانی لازم برای تولید گفتار،روزانه به مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه تمرینات دهانی-حرکتی خاص را در ترکیب با تکالیف گفتاری برای کودک با اختلال تلفظ کلمات طراحی کنید (مثلا حرکت دادن زبان به سمت ستیغ لثوی به منظور قرار گیری زبان در جایگاه صحیح صدای( ک).
به کودک با اختلالات تلفظی آموزش دهید از میان تصاویر مربوط به جفت واژگان کمینه نظیر سیر و شیر که واژه های هدف او نظیر ( درمان تلفظ حرف س و ش ) یا فرایندهای واجی او را برجسته می‌کند،تصویر کلمه گفته شده را نشان دهد.
به کودک با اختلالات تلفظی بیاموزید تصاویر نشانگر واژگانی کمینه را به دو گروه واژه‌های هدف و واژه های غیر هدف طبقه بندی نماید.
به کودک کمک کنید تا تعیین نماید آیا صداهای هدف در موقعیت پیش واکی ابتدایی،بین واکی میانی،یا پس واکی انتهایی در کلمات قرار دارند،مثلاً از وی بپرسید آیا صدای (ل) در کلمه بله در ابتدا،میان یا انتهای کلمه است؟
الگوهای ناصحیح تولید گفتار کودک با اختلال تلفظ کلمات را در برخی از کلمات یک قصه کوتاه آشنا به عمد تقلید نمایید و به وی آموزش دهید که به دقت گوش کند و پس از شنیدن تلفظ ناصحیح بگوید غلطه آی غلطه.
از کودک مبتلا به اختلال تلفظ بخواهید که در حین مشاهده فیلمی که در حال تمرین راهکارهای درمان تلفظ کلمات از وی تهیه کرده‌اید،تولیدات واجی صحیح و ناصحیح خویش را تعیین نماید.
برای فراهم کردن نشانه های بینایی و جنبشی دقیق به منظور تعیین موقعیت لبها،دندان ها و یا زبان کودک با اختلال تلفظی،هنگام تولید واج های هدف از آینه،قاشقک و گوش پاک کن استفاده نمایید.
تصاویر،نمودارها یا محرکات کامپیوتری از جایگاه تولید کننده ها را به عنوان مدل برای تلفظ حرف خاص به کودک نشان دهید.
از واج هایی که ویژگی های ممیزه مشابه برای استخراج واج های هدف استفاده نمایید (مثلاً از کودک با اختلال تلفظ حروف بخواهید واج دمیده /ت/ او را به سرعت تولید نماید تا واج ( س) ایجاد گردد)،و اشاره کنید که جایگاه تولید کننده ها در این واج ها مشابه هستند.
پس از آنکه به کودک با اختلالات تلفظی آموزش دادید که به دقت به الگوی کلامی گوش دهد،از وی بخواهید که هجاهای بی معنای دارای واج هدف را در ترکیبات همخوان واکه ( cv ) ، واکه -همخوان ( vc ) ،همخوان -واکه- همخوان ( cvc ) واکه- همخوان- واکه ( vcv ) ، و همخوان-واکه-همخوان واکه ( cv/vc ) تقلید نماید. این امر در درمان تلفظ حرف س- تلفظ حرف ر
در کلماتی با بافت های آوایی متفاوت به شیوه متوالی زیر تمرین نمایید: الف) واج هدف در موقعیت پیش واکی ابتدایی، ب) در موقعیت پست پس واکی انتهایی، پ) در موقعیت بین واکی میانی، ت) در ترکیبات، و ث) در تمام جایگاه‌های متفاوت کلمات.
بر روی جفت واژه‌های کمینه که فرآیندهای واجی کودک مبتلا به اختلالات تلفظی را هدف قرار می‌دهند نظیر مو و موش یا سیر و شیر تمرین نمایید،به این صورت که از کودک بخواهید موارد خاصی را درخواست نماید یا داستان دارای جفت واژه‌های کمینه را پس از شما تعریف نماید.
در گفتاردرمانی تلفظ با استفاده از گفتار کند،گفتار پژواکی،هم گویی یا ایفای نقش،تمریناتی را در زمینه تولید واج های هدف در عبارات یا جملات کوتاه تدارک ببینید.
از کودک با اختلالات تلفظی بخواهید بازیهایی را انجام دهد که نیازمند استفاده از واج های هدف در عبارات و یا جملات است. مثلاً اشیا یا تصاویر دارای واج های هدف را به کودک بدهید و بازی های هدفمند ای نظیر ۲۰ سوالی را با استفاده از عبارت هایی که در برگیرنده واج‌های هدف است،انجام دهید .
از کودک مبتلا به اختلالات تلفظی بخواهید داستان یا جوک یا معماهای مناسب سنش را بخواند یا بعد از شما بازگو کند و واج هدف را در آنها درست تلفظ نماید.
با پرسیدن سوالات راهنما نظیر سوالات زیر: الف) درباره فیلم یا برنامه تلویزیونی مورد علاقه ات حرف بزن.
ب) چطور فوتبال بازی می کنی؟.
پ) اگر یک میلیون تومان ببری چه کار می کنی؟
ت) در طی تعطیلات چه کار کردی؟
نحوه تولید گفتار کودک با اختلال تلفظی را در حین مکالمه به وی نشان داده و تصحیح نمایید.
با بازی کردن کودک با اختلال تلفظ کلمات در نقش های ارتباطی متفاوت ( روش ایفای نقش) نظیر برگزاری مهمانی چای،تلفن زدن،یا مکالمه سر میز شام،واژه‌های هدف را در تکالیف مکالمه‌ی تمرین کرده و نحوه تولیدات واجی کودک را به وی نشان داده و تصحیح نمایید.
از والدین،معلمان و افراد مهم در زندگی کودک تحقیق نمایید که آیا وی واج های هدف را در مکالمات روزمره به درستی بیان می نماید؟
سوالات متداول:
1- آیا اختلالات تلفظی می‌تواند ناشی از مشکلات ساختاری در دهان یا فک باشد؟
بله، مشکلات ساختاری مانند شکاف کام، مشکلات دندانی، یا ناهنجاری‌های فک می‌توانند بر توانایی کودک در تولید صداها تأثیر بگذارند. در چنین مواردی، ممکن است نیاز به مداخله پزشکی یا دندانپزشکی در کنار گفتار درمانی باشد.
2-چه زمانی باید نگران تلفظ کودک خود باشیم؟
اگر کودک پس از ۴ سالگی هنوز در تلفظ صداها مشکل دارد، یا اگر مشکلات تلفظی او بر توانایی ارتباطی‌اش تأثیر منفی می‌گذارد، باید به گفتاردرمانگر مراجعه کنید. همچنین، اگر کودک در مقایسه با همسالان خود پیشرفت گفتاری کمتری دارد، این می‌تواند نشانه‌ای از نیاز به ارزیابی تخصصی باشد.
