روش aba یکی از روش های درمانی موثر در درمان کودکان اوتیسم است که بر پایه رفتاردرمانی استوار می باشد. با توجه به داشتن نکات مثبت و منفی روش aba در درمان کودکان اوتیسم، انتخاب صحیح این روش برای کودکان مبتلا به اوتیسم حائز اهمیت می باشد. پس از ارزیابی کامل کودک مبتلا به اختلال طیف اوتیسم توسط دکتر متخصص اوتیسم، روش های درمانی گوناگون مورد بررسی قرار گرفته می شود. شایع ترین روش مورد استفاده در شروع آموزش کودکان اوتیسم، روش aba می باشد. روش aba، نوعی روش خالص پایین به بالاست. کل فرایند این روش درمانی توسط درمانگر کنترل می شود و کودک اوتیسم به محرک های فیزیکی و کلامی که توسط درمانگر ارائه شده، پاسخ می دهد و نیازی به درک آگاهانه از سوی کودکان اوتیسم نمی باشد. کلینیک کاردرمانی دکتر صابر، بهترین مرکز توانبخشی کودکان اوتیسم در تهران، با استفاده از روش های درمانی مختلف کاردرمانی و گفتاردرمانی و aba در درمان کودکان اوتیسم، مربی ای بی ای، مربی ABA در منزل و… به تحلیل رفتار کاربردی کودکان اوتیسم می پردازد. همچنین با ادقام روش های درمانی مختلف رفتاردرمانی در ایجاد رفتارهای اجتماعی مناسب در کودکان کوشا می باشد.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
زیت‌های درمان ABA نسبت به سایر مداخلات رفتاری
در مقایسه با روش‌های دیگر، ABA با تمرکز بر تحلیل رفتار و استفاده از تقویت‌کننده‌ها (مثلاً پاداش‌های ملموس یا تشویق‌های کلامی) اثربخشی بالایی دارد. این رویکرد ساختاری، متکی بر شواهد علمی و بسیار قابل اندازه‌گیری است. ABA به دلیل تقسیم مهارت‌های پیچیده به گام‌های کوچک و قابل ارزیابی (مانند تکنیک DTT) امکان پیشرفت تدریجی و سنجش‌پذیر را فراهم می‌کند. همچنین استفاده از آموزش محیطی، رفتار را در شرایط واقعی زندگی تعمیم می‌دهد. بسیاری از مراکز مثل CTAD خاطرنشان کرده‌اند که ABA تنها رویکرد تأییدشده علمی در درمان اختلالات طیف اوتیسم است. این ویژگی‌ها باعث شده ABA به عنوان «درمان طلایی» در بسیاری از کشورهای پیشرفته شناخته شود.
اصول روش شرطی سازی در aba
1-حذف رفتار هایی که موجب کاهش توانایی یادگیری در کودک گردیده و زندگی او را مختل می کند(ازطریق تنبیه).
2-ایجاد زمینه ای برای آموزش مهارت های اولیه
اصول اولیه در این شیوه:
-تقویت توجه و تمرکز کودک
-آموزش مواردی از قبیل نشستن و در جایی آرام ایستادن
-تنبیه و تشویق فردی (در ابتدا تشویق های اولیه(خوراکی) و سپس تشویق های اجتماعی (بغل کردن، لمس کردن،لبخند زدن) به کار برده می شوند.
-آموزش تقلید حرکات ساده و پیچیده
-مدت برنامه مداخله ای 40 تا 60 سعت در هفته (با پیشرفت کودک به او مسئولیت بیشتری داده می شود).
-تنبیه به صورت گفتن خشن و بلند نه، بی توجهی به رفتار کودک، زدن یک ضربه خفیف پشت دست یا زانوی کودک، ندادن پاداش و عدم تایید کودک.
مراحل روش شرطی سازی در aba
-بهبود تماس چشمی و توجه و تمرکز: صدا زدن نام کودک با فعل نگاه کن، کف زدن با صدای بلند، دنبال کردن نور با اشیاء جذاب و صدادار و سایر تمرینات
-تطابق اشیاء، رنگ ها، حروف و اعداد مشابه
-طبقه بندی: گروه های مختلف اشیاء ، حیوانات، میوه ها و پوشاک
-درک دستورات ساده و پیچیده
-تقلید حرکات ساده و پیچیده
-تقلید فعالیت های ساختمانی
-تکمیل پازل ساده و پیچیده
-تقلید کلامی: واکه ها، هم خوان ها، هجا ها، اصوات محیطی و حیوانات و کلمات تک هجایی و…
-نامیدن اشیاء، حیوانات، میوه‌ها، پوشاک و …
-نامیدن افعال: ابتدا افعال پر کاربرد
-نامیدن رنگ ها: ابتدا رنگ های اصلی و مورد علاقه کودک
-آموزش بیان عبارات و جملات از ساده به پیچیده و با رعایت پر و زودی و افزایش دامنه واژگان درکی و بیانی
-درک و بیان حروف اضافه
-بیان ضمایر: ابتدا ضمایر فاعلی و اشاره و بعد ملکی
-درک مفاهیم متضاد
-آموزش بیان خواسته ها
-آموزش مکالمه: ابتدا مکالمات پرسشی که پاسخ نام یکی از بستگان باشد
-آموزش درک و بیان کار های روزمره
-آموزش مشاغل
-آموزش درک و بیان اعداد و حروف و شمارش اعداد
-آموزش آواز: ترانه های ساده و جذاب، همراه با حرکات ریتمیک
-آموزش نقاشی: کشیدن خط صاف، رنگ کردن اشکال هندسی، کشیدن اشکال هندسی، کشیدن تصویر انسان و تصاویر ساده دیگر
-آموزش شناخت مکان ها
-آموزش مهارت های خودیاری: لباس پوشیدن، مسواک زدن و…
-آموزش احساسات و عواطف گوناگون: احساس درد، گریه، خنده، شادی، ترس، غم و…
تکنیک‌های نوین ABA در ایران
در ایران، برخی مراکز درمانی به‌سراغ رویکردهای نوین ABA رفته‌اند که نسبت به نسخه‌های سنتی کاربردی‌تر هستند. برای مثال مرکز اردیبهشت از تکنیک‌های مدرنABA استفاده می‌کند که انعطاف‌پذیری بالاتری دارند. این تکنیک‌ها طبق نیاز هر کودک تنظیم شده و ترکیبی از روش‌های DTT، آموزش محیطی و تعمیم رفتار هستند. این مسئله اهمیت دارد چون پیاده‌سازی ABA نیاز به تخصص، تجهیزات و آموزش دارد که در بسیاری از مراکز کلاسیک هنوز فراهم نیست. بنابراین دسترسی به روش‌های استاندارد و به‌روز ABA در کشور ما محدود است و فقط مراکز خاصی آن را به‌درستی اجرا می‌کنند.
تحلیل ABC و نقش آن در شناخت رفتار
در ABA از چارچوب تحلیل ABC (Antecedent-Behavior-Consequence) استفاده می‌شود. ابتدا محرک قبل از رفتار شناسایی می‌شود، سپس خود رفتار تحلیل می‌شود و در نهایت نتیجه یا پیامد آن بررسی می‌شود. این مدل، ابزاری دقیق برای درک علت رفتارهای چالش‌برانگیز است. مثلاً اگر کودکی هنگام تکلیف‌خوانی شروع به آواز خواندن می‌کند، باید بررسی شود چه محرکی این رفتار را به دنبال دارد و یاد گرفته چه نتیجه‌ای برای او دارد (تحسین یا جلب توجه)، سپس با تغییر محرک یا پیامد می‌توان رفتار مطلوب را جایگزین کرد. این فرآیند به برنامه‌ریزها کمک می‌کند درمان را هدفمند و مؤثر کنند.
چالش‌ها و نقدهای ABA
اگرچه ABA روش مؤثری برای بسیاری از کودکان است، اما منتقدان برخی چالش‌ها را برجسته کرده‌اند. برخی معتقدند درمان بیش‌ازحد ساختاری می‌تواند احساس فردیت و راحتی کودک را تحت‌الشعاع قرار دهد. همچنین تأکید بیش از حد بر رفتارهای «نرمال» گاهی باعث نادیده‌گرفتن نیازهای خاص کودکان می‌شود. برخی روش‌های اولیه ABA از تنبیه استفاده می‌کردند که اکنون از نظر اخلاقی رد شده است. بنابراین تعادل بین تقویت مهارت و احترام به سبک رفتاری کودک اهمیت دارد.
سوالات متداول:
تحلیل یک رفتار چگونه انجام می‌شود؟
در تحلیل ABC رفتار مورد بررسی قرار می‌گیرد؛ محرک (Antecedent)، رفتار (Behavior) و پیامد (Consequence) مشخص، سپس مداخلات طراحی می‌شود.
چقدر طول می‌کشد جای ABA اثر بگذارد؟
معمولاً برنامه‌های فشرده (حداقل ۳۰ ساعت در هفته برای بیش از یک سال) بیشترین تأثیر را دارند، اما ممکن است بسته به کودک متفاوت باشد