توانبخشی کودکان از زیر شاخه های علوم پزشکی می باشد که در زمینه درمان و بازتوانی کودکان با اختلالات حرکتی، اختلالات تکاملی و مشکلات ذهنی فعالیت می نماید. کاردرمانی، گفتاردرمانی و فیزیوتراپی از خدمات توانبخشی کودکان استثنایی می باشد که بسته به نوع اختلال کودک مورد استفاده قرار می گیرند. مرکز توانبخشی دکتر صابر در حیطه کاردرمانی و گفتاردرمانی کودکان به صورت تخصصی فعالیت می نماید. بخش های مرکز شامل کاردرمانی ذهنی، کاردمانی جسمی، کاردرمانی حسی،کاردرمانی یکپارچگی حسی( si )، گفتاردرمانی، ماساژ درمانی، سنسوری روم، توانبخشی بینایی در اتاق تاریک، توانبخشی مهارت های شنیداری، رفتاردرمانی، بازی درمانی و بخش تست های تخصصی توانبخشی، تست هوش و آمادگی برای سنجش می باشد. برای تشخیص دقیق اختلال و ارزیابی مشکلات کودکان انجام تست های استاندارد بسیار موثر می باشد. در این مطلب به معرفی اجمالی این تست ها پرداخته می شود.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
توانبخشی کودکان استثنایی
توانبخشی کودکان استثنایی به بهبود عملکرد جسمی حرکتی و ذهنی کودکان با نیاز های خاص می پردازد. همچنین در حیطه اموزش رفتارهای اجتماعی، مهارت های مراقبت از خود و مهارت های خود یاری به کودکان کمک می کند تا بتوانند به حداکثر توان خود در استقلال فردی دست یافته و در محیط های اجتماعی مشارکت نمایند.
نیازسنجی تخصصی در توانبخشی کودکان استثنائی
در این بخش، ابتدا اهمیت شناسایی دقیق نیاز کودک استثنایی تشریح میشود. ارزیابی‌های تخصصی توسط تیم‌های چندرشته‌ای شامل روانشناسان، کاردرمان‌ها، گفتاردرمان‌ها و توان‌بخشان پزشکی صورت می‌گیرد تا نیازهای جسمی، ذهنی، زبانی و حسی کودک مشخص گردد. این فرآیند نیازسنجی پایه و اساس طراحی برنامه توانبخشی است؛ چرا که بدون شناخت عمیق، اقدامات توانبخشی ممکن است اثر محدود یا آسیب‌زننده داشته باشد. روش‌های ارزیابی شامل ابزارهایی مانند PDMS-2 و M‑FUN برای مهارتهای حرکتی، و آزمونهای هوش و گفتار برای ارزیابی شناختی و کلامی هستند. توضیح دهیم چگونه اولویت‌بندی هدف‌ها و تدوین برنامه‌های کوتاه‌مدت و میان‌مدت، نقش کلیدی در هدایت پیشرفت کودک دارد. همچنین تاکید بر مشارکت فعال خانواده در این مرحله به‌ویژه برای تضمین استمرار برنامه در منزل و محیط اجتماعی ضروری است.
تست توانبخشی کودکان
ارزیابی دقیق اختلالات و نقاط ضعف و قدرت کودکان می تواند در طراحی بهترین برنامه درمانی جهت توانبخشی موثر کودکان استثنایی موثر و مفید باشد. در اینجا به معرفی برخی از این تست ها می پردازیم.
| نام تست | رده سنی | موارد مورد ارزیابی | منابع اطلاعات | مدت زمان انجام تست |
| Bayley Scales Of
Infant & Toddler Development MotorScale (BSID-III)
|
1- 42 ماه | -خورده تستهای مهارت حرکتی
ظریف: prehension یکپارچگی درکی- حرکتی، برنامه ریزی حرکتی، سرعت حرکت -خورده تستهای مهارتهای حرکتی درشت: وضعیت دهی استاتیک locomotion، تعادل و برنامه ریزی حرکتی |
Performance- based
|
15 الی 20 دقیقه |
| Peabody Developmental
Motor Scales (PDMS-2)
|
1- 84 ماه | -مقیاس مهارتهای حرکتی ظریف:
Grasp، استفاده از دست هماهنگی چشم و دست و زبردستی -مقیاس مهارتهای حرکتی درشت: -رفلکسها، تعادل، locomotor، receipt & nonlocomotor propulsion |
Performance- based
|
45 الی 60 دقیقه زمان انجام کل تست
20 الی 30 دقیقه زمان انجام هر قسمت |
| Miller Function & Participation
Scale (M-FUN)
|
2سال و6 ماه الی 7 سال و 11 ماه | خورده تستهای مهارتهای ظریف، درشت و دیداری-حرکتی :
عملکرد دست، تواناییهای پاسچرال، عملکردهای اجرایی و مشارکتی، ادراک دیداری غیر حرکتی مشاهدات تست: نمره گذاری به رفتارکودک حین انجام تست مشاهدات در منزل: مراقبان کودک به مشارکت کودک در ADL و leisure در خانه نمره میدهند مشاهدات در کلاس: معلم یا ارزیاب به میزان مشارکت در فعالیتهای کلاسی کودک امتیاز میدهد |
Performance- based
context- based
|
40-60دقیقهبرای فعالیتهای عملکردی
5-10 دقیقه برای چک لیست‌های مشارکتی
|
| Adolescent/Adult
sensory Profile (AASP)
|
11 سال به بالا | طبقه بندیهای پردازش حسی :
پردازش،چشایی،بویایی حرکت (وستیبولار،عمقی)، بینایی لامسه سطوح فعالیت و شنیداری برای آیتمهای زیر ارزیابی میشوند: – ثبت حسی ضعیف – حس طلب – بیش حسی و تدافع حسی بر اساس آستانه نورولوژیک – پاسخ رفتاری و خود تنظیمی |
Context-based و خود گزارشی | 10-15 دقیقه
(به کمترین زمان برای ارزیابی نیاز دارد) |
| Sensory Processing Measure (SPM) | 5-12 سال (از مهد کودک تا پایه ششم) | -مشارکت اجتماعی
-دیدن -شنیدن -لمس کردن -آگاهی از بدن -تعادل و حرکت -برنامه ریزی و ایده‌ها -تمام سیستم‌های حسی |
خود گزارشی | 15-12 دقیقه برای فرم خانه و کلاسی اصلی
5 دقیقه برای 6 صفحه فرم محیط مدرسه |
| Assessment of Motor and Process Skills
(AMPS) |
3سال به بالا | مهارتهای حرکتی و پردازشی در عملکرد BADL و IADL | Performance- based
|
30-40 دقیقه |
| (school AMPS)
|
3-11 سال | عملکرد اَکوپیشنال در مهارتهای حرکتی و پردازشی در 5 تکلیف مدرسه:
نوشتن با مداد یا خودکار/ ترسیم و رنگ آمیزی/ برش کردن و چسباندن/ تایپ کردن در کامپیوتر/ دستکاری‌ها |
Performance- based
|
30-40 دقیقه |
| Goal-Oriented
Assessment of Life Skills (GOAL) |
7-17 سال | مهارتهای عملکردی حرکتی که برای انجام ADL نیاز است | دارای 7 آیتم برای فعالیتهای حرکتی ظریف و درشت است که از 54 مرحله تشکیل میشود | 45-60 دقیقه |
توانمندسازی خانواده: مشارکت فعال والدین
این قسمت به نقش محوری خانواده در فرایند توانبخشی کودک می‌پردازد. والدین به‌عنوان همراهان اصلی درمان باید آموزش ببینند تا می‌توانند در خانه مداخلات حرفه‌ای را ادامه دهند. برنامه‌هایی مانند جلسات گروه‌درمانی والدین، آموزش مهارت به مراقبین، و ایجاد شبکه حمایتی در جامعه، اعتماد به نفس والدین را بالا برده و باعث میشود تاب‌آوری خانواده افزایش یابد. توضیح دهید که چگونه مشارکت در گروه‌های مشاوره‌ای گروهی به شکل‌گیری تجربه مشترک، کاهش احساس تنهایی و بهبود کیفیت تصمیم‌گیری منجر میشود. همچنین ضرورت تعادل در توجه به سایر کودکان خانواده و جلوگیری از توجه بیش‌ازحد یا کم‌توجهی به کودک استثنایی را بیان کنید.
روش‌های تخصصی گفتاردرمانی و کاردرمانی
در این بخش، تمرکز بر نقش گفتاردرمانی و کاردرمانی در ارتقای عملکرد کودک استثنایی قرار دارد. گفتاردرمانی با هدف تقویت تولید گفتار، زبان بیان و فهم مطلب و کاهش مشکلات ارتباطی انجام میشود. همچنین کاردرمانی ذهنی، جسمی و حسی با تمرینات هدفمند به ارتقای مهارتهای هماهنگی، تمرکز، هماهنگ‌سازی چشم و دست و فعالیتهای زندگی روزمره کمک می‌کند. شرح ابزارهایی نظیر سنسوری روم و یکپارچگی حسی (SI)، ماساژدرمانی و فعالیتهای حسی دقیق همراه با بازی درمانی ارائه شود. ذکر اهمیتی که شروع زودهنگام این مداخلات در پیشرفت سریع‌تر کودک دارد، در SEO موثر است، همچنین تاثیر خانواده محور بودن فرایند روی پایداری یادگیری در محیط واقعی کودک تأکید گردد.
نقش فناوری و ابزارهای کمکی در توانبخشی
در این بخش، کاربرد فناوری‌های نوین برای تسهیل آموزش و توانمندسازی کودک شرح داده میشود. ابزارهایی مانند فناوری‌های کمکی (AT)، وسایل کمکی گفتار، اپلیکیشن‌ها برای آموزش حرکتی و بازی‌های شناختی دیجیتال می‌توانند سرعت پیشرفت را افزایش دهند. شرح فناوری‌هایی مانند نرم‌افزارهای بازی محور برای ارتقای مهارتهای زبانی یا اپ‌هایی با هدف تقویت فعالیتهای زندگی روزمره (ADL). اشاره به قوانینی مانند ADA و ابزارهایی چون IEP در کشورهای پیشرفته که تضمین‌کننده حمایت قانونی و دسترسی برابر کودکان دچار نیاز ویژه هستند، ارزش محتوى را بالا می‌برد.
سوالات متداول:
1- چگونه پیشرفت کودک سنجیده میشود؟
ابزارهایی مانند PDMS‑2، Bayley، M‑FUN، آزمونهای هوش و رفتار تحصیلی مانند WISC و ابزارهای عملکردی استفاده میکنند.
2- چند ساعت توانبخشی در هفته لازم است؟
حدود ۲ تا ۵ جلسه تخصصی در هفته همراه با تمرینات روزانه در منزل؛ البته بسته به نیاز کودک ممکن است متفاوت باشد.