یکی از چالش های کودکان اوتیسم محیط حمام و حمام کردن است. بسیاری از کودکان اوتیسم به علت مشکلات حسی فراونی که دارند تجربه ناخوشایندی در زمان حمام رفتن دارند و برای حمام مقاومت می کنند. آموزش راه هایی جهت بهبود این وضعیت به والدین کمک بسزایی می کند. مرکز تخصصی توانبخشی اوتیسم در حیطه گفتاردرمانی اوتیسم و کاردرمانی اوتیسم فعالیت می نماید. از دیگر خدمات مرکز اوتیسم دکتر صابر بازی درمانی و رفتاردرمانی اوتیسم و ماساژ درمانی است. پس از تشخیص اوتیسم در کودکان بررسی وضعیت حسی کودک و طرح برنامه درمانی مناسب جهت تعدیل حسی موجب بهبود رشد ذهنی و جسمی کودکان می گردد.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتار درمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
اوتیسم و مشکلات حمام کردن کودکان
حمام کردن یک راه بسیار عالی جهت فراهم آوردن اطلاعات کافی برای نوزاد یا کودک است تا آگاهی بدنی او بهتر گردد. در زمان شستشوی هر بخش از بدن، نام آن بخش را بگویید. در کودکان بزرگتر می‌توانید اطلاعات بیشتری نیز بدهید. برای مثال، به کودک بگویید «این دست راست تو است و برای برداشتن اسباب بازی و نگه داشتن قاشق از آن استفاده می‌کنی.» برای گفتن این حرف‌ها و شروع این فرایند، هرگز زود نیست چرا که کودکان با اختلالات طیف اوتیسم از طریق تکرار است که یاد می‌گیرند. هرگز از این که یک روز ببینید کودک شما نام بخش‌هایی از بدنش را می‌برد، متعجب نشوید، او آن نام‌ها را قبلاً یاد گرفته است. پس از حمام کردن کودک، یک حوله بزرگ را دور او بپیچید. این کار همراه با خشک کردن بدن کودک به او اطلاعات بسیار زیادی در خصوص اینکه بخش‌های مختلف بدنش کجا آغاز و کجا پایان می پذیرند، فراهم میکند.
در واقع این کار یک روش بسیار مفید برای فراهم آوردن اطلاعات مورد نیاز در کودکان با اختلالات طیف اوتیسم است چرا که این کودکان اغلب حس پایینی از اینکه بدنشان در فضا چگونه قرار گرفته است، دارند و نیازمند اطلاعات بیشتری جهت ایجاد مرزها شخصی هست می‌باشد. حس فضا و وضعیت شخصی، چیزی است که ما دربارة فکر نمی‌کنیم اما به ما اجازه میدهد بدانیم بدنمان در کجا قرار دارد و بدون نگاه کردن بفهمیم در چه وضعیتی قرار گرفته‌ایم. پیچاندن حوله و خشک کردن نسبتاً محکم کودک، برای او بسیار آرامبخش است و می‌تواند یک کار روزمره در زمان خواب کودک در شب باشد. اگر شما احساس کردید که کودک از این کار لذت می‌برد، می‌تونید آن را در زمان‌های دیگر نیز ادامه دهید. لباس‌هایی طراحی شده‌اند که می‌توانند همین احساس را در کودک به وجود آورند. این لباس‌ها خیلی تنگ نیستند اما احساس فشار ملایمی را ایجاد می‌کنند و در طرح و رنگ‌های مختلفی مانند لباس قهرمانان و یا به صورت ساده وجود دارند. این نوع از طراحی‌های «حساسیت حسی» در لباس‌ها به وفور در بازار موجود می‌باشد. شما ممکن است ببینید کودک زمانی که از طرف بدن خودش احساس راحتی دارد، نسبت به زمان‌های دیگر آرام‌تر و از نظر هیجانی در شرایط بهتری است.
مالش محکم بدن کودک راهی برای بیدار کردن حواس او است. بیشتر اطلاعاتی که ما می‌گیریم از طریق پوست بدنمان است. راه‌های زیادی برای انجام این کار در قالب کارهای روزمره خانواده وجود دارد. اگر چه هدف این کتاب این نیست که خانواده به عنوان یک درمانگر عمل کند، اما تلاش میکند فرصت‌های درمانی را برای خانواده و در طی یک روز عادی فراهم آورد. استفاده از لوسیون یا پماد ضد آفتاب پیش از رفتن به بازی راه دیگری برای ارائه اطلاعات از طریق پوست کودک است. توجه داشته باشید که کودک چه واکنشی به این نوع لمس شدن از خود نشان میدهد. اگر از این کار لذت ببرد در واقع شما یک راه برای آرام کردن او یافته‌اید. در کودکان با اختلالات طیف اوتیسم، هدف این است که آنها چیزهایی را که برای راحت بودن نیاز دارند، یاد بگیرند. وقتی درباره نیازهای ویژة خود یاد گرفتند، می‌دانند چطور به خودشان توجه کنند و به سمت استقلال پیش بروند. اما اگر کودک از این نوع لمس شدن، ناراضی باشد باید آن را تغییر داد. در واقع کودک با پاسخ خود به شما می‌گوید که لمس شما بیش از اندازه محکم یا آرام است. باید با امتحان کردن میزان‌های متفاوتی از فشار به میزان دلخواه کودک دست یافت.
همچنین کودک ممکن است از لمس شدن برخی از بخش های بدنش خوشش بیاید و از بعضی قسمت‌ها آزرده شود. برای نمونه قسمت پشت بدن برای ایجاد مالش‌های محکم، بسیار مناسب است. در حالی که کف پا ممکن است چنین احساسی را در او ایجاد نکند. نشان دادن اینکه شما به دنبال چیزی هستید که کودک از آن لذت می‌برد، می‌تواند موجب ایجاد علاقه بین شما و کودک نیز گردد. گاهی ممکن است خود کودک لوسیون را برای شما بیاورد که می‌تواند به دلیل تقاضای ماساژ و یا حتی بوی لوسیون باشد. در این ارتباط موفق با کودک شرکت کنید چرا که شما از طریق لمس توانستید به کودک برسید و او در حال دستیابی به شما است. ارتباطات بیشتری می‌تواند بر مبنای این پایة قوی، شکل بگیرد. همزمان با رشد کودک انجام فعالیت‌هایی که در برگیرنده وسایل مربوط به کارهای دستی و استفاده از ابزاری مشابه ابزار مدرسه، می‌تواند در رشد و آگاهی بدنی مفید باشد. استفاده مناسب و کارآمد از این وسایل در خانه، می‌تواند در رشد مهارت‌ها و نیز موفقیت در مدرسه کمک کننده باشد. در اینجا یک مثال از یک کاردستی که می‌تواند برای آگاهی بدنی در کودکان سن مدرسه مؤثر باشد، آورده شده است.
شامپو زدن بدون اشک! چگونه حساسیت لمسی سر کودک اوتیسم را مدیریت کنیم؟
برای بسیاری از کودکان اوتیسم، شامپو زدن می‌تواند به یک نبرد روزانه تبدیل شود. حساسیت لمسی شدید، ترس از ریزش آب روی صورت، یا حتی بوی شامپو ممکن است باعث مقاومت، گریه یا حتی حملات عصبی شود. اما با درک دلایل این چالش‌ها و استفاده از راهکارهای ساده اما مؤثر، می‌توانید این تجربه را برای کودک و خودتان آرام‌تر کنید.
۱. درک حساسیت‌های لمسی
کودکان اوتیسم اغلب حساسیت بیش‌ازحد به لمس دارند. مالش دست یا شامپو روی سر ممکن است برای آنها مانند «ساییدن سمباده» باشد! برخی نیز به فشار عمیق واکنش بهتری نشان می‌دهند تا لمس سطحی.
راهکار:
قبل از شست‌وشو، با یک ماساژ ملایم با حوله یا برس نرم، پوست سر کودک را آماده کنید.
از حرکات فشار محکم اما آرام (نه مالش سریع) استفاده کنید.
۲. انتخاب شامپوی مناسب
شامپوی بدون سوزش چشم: حتی اگر آب وارد چشم نشود، ترس از سوزش ممکن است اضطراب ایجاد کند.
بوی خنثی: برخی عطرهای تند محرک هستند. شامپوهای بدون رایحه یا با رایحه‌های ملایم (مثل وانیل) را امتحان کنید.
نسخه فوم: شامپوهای کف‌دار (فوم) نیاز به مالش کمتر دارند و ملایم‌ترند.
۳. کنترل آب و دما
دمای آب: نه داغ باشد، نه سرد. بسیاری از کودکان اوتیسم به تغییر دما حساسند. از دماسنج استفاده کنید (حدود ۳۷ درجه مناسب است).
ریزش آب روی صورت:
از کلاه حمام با لبه جلو برای جلوگیری از ریزش آب روی صورت استفاده کنید.
کودک را به پشت بخوابانید و سرش را کمی به عقب متمایل کنید (مانند سالن‌های آرایشگاه).
۴. حواس‌پرتی مثبت
اسباب‌بازی‌های ضدآب: حباب‌ساز، عروسک‌های مخصوص حمام یا حتی یک آینه کوچک می‌تواند توجه کودک را از شامپو زدن منحرف کند.
موسیقی یا قصه: یک آهنگ موردعلاقه یا داستان صوتی پخش کنید تا اضطراب کاهش یابد.
۵. جایزه و تقویت مثبت
پس از هر بار همکاری (حتی اگر ناقص)، کودک را با یک فعالیت موردعلاقه (مثل بازی با حباب یا تماشای کارتون) تشویق کنید.
از برنامه‌های تصویری استفاده کنید: عکس‌های مراحل شامپو زدن را به ترتیب روی دیوار حمام بچسبانید تا کودک پیش‌بینی کند چه اتفاقی می‌افتد.
۶. روش‌های جایگزین
اگر کودک به هیچ‌وجه تحمل نمی‌کند:
پاک‌کننده‌های خشک (Dry Shampoo): برای روزهای بحرانی.
شست‌وشوی موها با لیف نرم و آب بدون شامپو (مثلاً هفته‌ای یک بار شامپو بزنید).
سوالات متداول:
1-اگر کودک فقط در حالت خوابیده به پشت اجازه میدهد موهایش شسته شود، چه کار کنم؟
این حالت کمک به احساس کنترل میکند. از یک تکیهگاه نرم زیر گردن استفاده کنید و کمکم او را به حالت نشسته عادت دهید.
2-آیا نوع شانه یا برس مو در حساسیت لمسی تأثیر دارد؟
بله! از برسهای نرم با نوک سیلیکونی استفاده کنید. برسهای فلزی یا دندانه ریز ممکن است باعث درد شوند.