برای توضیح این موضوع که کاردرمانی حسی چیست؟ باید به توضیح اختلال پردازش حسی پرداخت. بیشتر متخصصان روانپزشکی از تاثیر اختلال پردازش حس بر مراجع و خانواده‌هایشان آگاه هستند. با وجود این،تعدادی از آنها با کاردرمانی اختلال حسی آشنا نیستند. همه خانواده هایی که مشکلات یکپارچگی حسی را پیدا کرده اند،وقتی مشکلات و نگرانی هایشان را بیان می کنند به سادگی با گفته هایشان نگرانی‌ها را در خانواده های جدیدی که آنجا هستند،تشدید می کنند. چنانچه کلید مراحل رشدی یک نوزاد طبیعی نباشد،(اغلب سینه خیز رفتن و قدم زدن را ندارد،خوردن غذاهای جامد یا صحبت کردن به موقع را ندارد) آنها سرانجام به مداخلات زودهنگام ارجاع داده می‌شوند و متخصص کودکان با امیدواری و اختلال حسی آنها را رفع می‌کنند. افراد باتجربه مانند معلم مدرسه به خوبی از مشکلات حسی کودک آگاهی دارد. کاردرمانگران و روانپزشکان کودک،برای تشخیص مشکلات پردازش حسی روزبه‌روز آگاهی خود را افزایش داده و تواناتر می‌شوند به گونه‌ای که تشخیص اختلال پردازش حس نیز مانند تشخیص بیش فعالی تسهیل گردد. کاردرمانی اختلال پردازش حسی در درمان این اختلال بسیار موثر است.
مرکز کاردرمانی حسی دکتر صابر با در اختیار داشتن امکانات روز دنیا نظیر کاردرمانی حسی، سنسوری روم، اتاق تعدیل حس شنیداری، ماساژ درمانی، اتاق تقویت حس بینایی و… به درمان تخصصی مشکلات یکپارچگی حسی در کودکان می پردازد.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
صفر تا سه دسته تشخیص سلامت ذهن و اختلالات تکاملی در نوزادان و کودکان نوپا وجود دارد که شامل اختلالات پردازش حسی است. مشاوره و تست ژنتیکی برای اختلالات یادگیری و تکاملی وجود دارد که به وسیله دکتر استنلی گرین اسپن و دکتر سرنا ویدر ارائه شده که شامل اختلال پردازش حسی منظم است که یک روش دستی برای تشخیص اختلالات نوزادی و دوران اولیه کودکی است. اختلال پردازش حسی به عنوان یک دسته مستقل اختلالات تشخیصی در انجمن روانپزشکی آمریکا برای چاپ پنجم با عنوان دی اس ام فایو آمده است. بحث های بسیاری راجع به تجدید نظر دی اس ام فایو وجود دارد که شامل اختلالات دو قطبی دوران اولیه کودکی و شاید در ترکیب بیشتر طیف اختلالات اوتیسم است.
در سال ۲۰۱۲،آکادمی روانپزشکی در آمریکا گزارشی در مورد اس آی تی در روانپزشکی مطرح کرد که این درمان یک راه حل مناسب برای مداخلات حسی برای برخی از کودکان است. این آکادمی به این نکته اشاره کرد که چون چهارچوب جهانی برای تشخیص وجود ندارد،اختلال پردازش حسی نباید به طور عمومی یک تشخیص باشد،اگرچه هنوز اختلال پردازش حسی به تنهایی به عنوان یک اختلال مطرح می‌شود و بیشتر یک مشخصه برای اختلالات رفتاری و تکاملی است.این آکادمی همچنین به این نکته تاکید کرد که سرویس ها و خدمات کاردرمانی حسی با استفاده از درمان هایی با پایه حسی ممکن است به عنوان یکی از اجزای برنامه درمانی وسیع مورد قبول باشد. یکی از نتایج مثبت این گزارش این است که اکنون همه حرف‌هایی که برای کودک و بزرگسال کار می‌کنند،که شامل روانپزشکان و افراد خبره در سلامت روان هستند،می دانند که به چالش‌های پردازش های حسی،بایستی نگاه عمیق‌تری داشته باشند.
یادگیری درباره کاردرمانی حسی کودکان
اغلب کودکان با مشکلات حسی،در برخورد با شخص یا موقعیتی که منجر به ناراحتی های حسی در آنها می گردد قادر به شناسایی نیستند و نمی دانند چگونه به آنها بپردازند و آزرده، ناامید و عصبانی می شوند.مشکلات حسی در کودک اوتیسمی که هر بعد از ظهر سرش را محکم می کوبد ممکن است واکنشی به غذایی که در ناهار خورده باشد، بوی که پس از خوردن غذا و یا مسواک زدن تنفس می کند،تحریک بیش از حد به دلیل تنفس،فعالیت های ریاضی چالش برانگیز بعد از ظهر،وقوع قبل از موعد یک فعالیت بعد از مدرسه،یا ترکیبی از همه اینها می تواند دلیلی برای انجام این حرکت باشد.
شما ممکن است به مراجعینتان درباره مفهوم تدافع حسی آموزش دهید.اختلال پرازش حسی می تواند کاملاً فرد دارای مشکلات تحصیلی را تحلیل برد. ممکن است در موقعیتی کاملا معمولی باشد،اما همه چیز برای فرد دارای مشکلات پردازش حسی پر از آشوب است. بعضی از مراجعین ممکن است با جزئیات و دقیق اشاره کنند که چه تجربیات حسی ای برای شان اشکال ایجاد می‌کنند. بقیه آنها نیاز به اکتشاف دارند و شاید والدین،معلمان و سایر مراقبین کودک،دروندادهای حسی را که فرد را آسیب پذیر می سازد را تحلیل کنند. همانطور که فرد اختلال حسی بالغ می شود و یاد می گیرد چه چیزی او را محدود می کند،او می‌تواند به طرز فزاینده‌ایی چیزی که او را می رنجاند را بیان کند و در مقابل آنها از خود دفاع کند.
پرسشنامه اختلال پردازش حسی
پرسشنامه چالش حسی می تواند به وسیله یک کودک بزرگتر با عملکرد بالا،نوجوان یا بزرگسال در شناسایی اختلال حسی یا به عنوان راهنما مصاحبه برای کمک به اکتشاف اینکه چه اتفاقی در دنیای حسی مراجع در حال رخ دادن است،کامل شود.
لامسه
کدام مشکلات حسی برای شما چالش برانگیز است؟
لطفاً فعالیتهایی مثل پوشیدن لباس ها و کفش ها،مسواک زدن دندانها،شستن صورت و مو،استفاده از کرم،لمس شدن به وسیله دیگران،کثیف شدن دستها،بافت های غذایی،تجربیات دما و درد و… را در نظر بگیرید.
از چه تجارب لامسه ای لذت می برید؟
مشکلات حس شنوایی
لطفاً فعالیتهایی مثل گوش کردن به صحبت مردم در دو موقعیت ساکت و شلوغ،هر صدای آزار دهنده،واکنش به صداهای بلند و غیر منتظره،سبک های موسیقی یا آلات موسیقی،توانایی دنبال کردن دستورهای کلامی و… را در نظر بگیرید.
از چه تجربیات صوتی لذت می برید؟
دیداری
چه تجارب دیداری برای شما چالش برانگیز است؟
لطفاً فعالیتهایی مثل خواندن،پیدا کردن اشیا با تحریکات بینایی زیاد،حضور در محیط‌های شلوغ مثل مراکز خرید،انواع روشنایی ( فلوئورسنت ،نور لامپ رشته‌ایی،نور خورشید،تاریکی و …) الگوها،رنگها،تضاد ها،اشیا در دید محیطی،تماشای اشیا متحرک و… در نظر گرفته شود.
از چه تجربیات بینایی لذت می برید؟
اختلال پردازش حس بویایی
چه مشکلات حس بویایی برای شما چالش برانگیز اند؟
لطفاً فاکتورهایی مثل عطرها،لوسیون های بدن،محصولات پاک کننده،بوی غذا ها،بوی زباله،بوهای طبیعی،اشیای بی جانی که بوی خاصی دارند و… را در نظر بگیرید.
شما از چه تجارب بویایی لذت می برید؟
ذائقه (چشایی) و غذا
چه تجارب حس چشایی برای شما چالش برانگیز است؟
لطفاً مزه‌ها (شیرین،شور،ترش،تلخ و ملس) و غذاهایی که شما بسیار از آنها متنفر هستید بر اساس مزه و بو،دما یا بافت شان (جویدنی،ترد،خشک،لیز،مخلوط و…) را در نظر بگیرید.
از چه طعم هایی لذت می برید؟
اختلال تعادلی (حرکتی) در یکپارچگی حسی
چه تجارب حرکتی برای شما چالش برانگیزند؟
لطفاً فعالیتهایی مثل راه رفتن، دویدن،بالا رفتن از پله ها،بالا و پایین بردن سر،چرخیدن،شنا کردن،آرام نشستن،سفر در ماشین،هواپیما یا دیگر روش های حمل و نقل،فعالیت های ورزشی و… را در نظر بگیرید.
چه تجارب حرکتی برای شما لذت بخش است؟
حس عمقی (آگاهی بدنی)
چه تجربیات حس عمقی برای شما چالش برانگیز است؟
لطفاً زمان‌هایی که شما احساس ناهماهنگی،حرکات غیر ماهرانه،یا هنگامی که برای یاد گرفتن فعالیت های جدید مثل گره زدن بند کفش ها،راندن موتورسیکلت یا اسکیت برای شما مشکل است را در نظر بگیرید.
شما از کدام تجارب حسی عمقی لذت می برید؟
برنامه های آموزشی در کاردرمانی اختلال حسی در تهران
برای اضافه کردن تمرینات کلینیکی برای هر کدام از حس ها،برنامه‌های ساختارمند متنوعی وجود دارد که شما می توانید از آنها برای مراجعین جهت کمک به ساخت بینش درباره نوسانات حسی و آسیب پذیری هایی که در تنظیم خود وجود دارد،استفاده کنید. این تمرینات کاردرمانی در اختلال پردازش حسی شامل:
مناطق تنظیم: یک آموزش رفتاری- شناختی طراحی شده به وسیله یک کاردرمانگر حسی برای آموزش تطبیق خود و کنترل احساس،طبقه بندی حالت هایی که فرد بایستی گوش به زنگ باشد و احساسات استفاده شده در رنگ ها قابل مقایسه با رنگ های بکار برده در علائم رانندگی است. برای مثال،منطقه سبز برای وضعیت های منظم،آرام و کنترل شده که برای کار مدرسه و اجتماع نیاز است،مورد استفاده قرار می گیرد،درحالیکه منطقه قرمز برای خشم یا ترس استفاده شده است. برنامه آموزشی برای کاردرمانی حسی کودکان طراحی شده تا بتوانند مناطقی را که در هر زمان در آن حضور دارند را بازشناسی کنند و بدانند در هر منطقه چه اقداماتی را باید انجام دهند.
برنامه تعدیل سازی حسی، به تربیت کارکنانی که تیمی کار می‌کنند (متخصصان از چند رشته که بر روی یک موضوع کار می کنند.) برای استفاده از روشهای تعدیل سازی حسی کمک میکند.این رویکرد ابتدا برای افراد بزرگسال که از تسهیلات سلامتی روان استفاده می‌کنند ساخته شد،اما بعد برای استفاده در جمعیت ها و محیط های متنوعی (آموزشی،مسکونی و محیط های رسمی و قانونی) تعریف شد. اجزا آن شامل استفاده درمانی از خود فرد،ارزیابی های حس محور،فعالیتهای حسی حرکتی،تعدیل سازی های حس محور، برنامه ریزی و اصلاح محیط است.
مدل اسمارت در کاردرمانی اختلال حسی
درمان تنظیم انگیختگی حسی حرکتی که به وسیله روان درمانگران و یک کاردرمانگر حسی برای حمایت از تنظیم خودانگیختگی در کودکان و نوجوانان دارای آسیب های روانی در تشخیص های کلینیکی،مدارس و اماکن مسکونی ساخته شده است.مدل اسمارت یک چارچوب برای رویکرد یکپارچگی حسی با استفاده از رویکرد های روان درمانی مثل آسیب های روانی و وابستگی را بر اساس منابع موجود قالب درمان‌های آگاهی از بدن مثل روان درمانی حسی-حرکتی فراهم آورده است.
برنامه جامع حمایت از خود آی اس ای بدین جهت طراحی شده که به حمایت از خود در افرادی با ناتوانی های اوتیسم کمک کند. یک بخش کلیدی این برنامه بررسی حسی آی اس ای است،که یک اتاق یا محیط خاص را برای استفاده کنندگان از این مدل برای بررسی چالش‌های حسی،ارزیابی سطح چالش ها و پس از آن یک برنامه حمایت کننده حسی برای اداره کردن نیازهای افراد یا آماده سازی نیازها برای تطبیق فرد،بریزند.
برنامه هوشیاری با کتاب همراهش به نام «چگونه موتورت روشن می شود» به والدین،معلمین و درمانگران در آموزش آگاهی از خود تنظیمی و روشهای بهبود یا ابقاء حالتهای هوشیاری کمک میکند. این برنامه در ابتدا برای کودکان ۸ تا ۱۲ سال با مشکلات یادگیری و مشکلات در توجه ساخته شد و بدن را دقیقاً به موتور یک ماشین که گاهی بهترین عملکرد و گاهی کمترین عملکرد و گاهی انگار همه چیز درست است،مقایسه میکند. برنامه هوشیاری برای سنین پیش‌دبستانی تا بزرگسال با تنوع زیادی از ناتوانی ها هماهنگ شده است.
در کلینیک کاردرمانی اختلال حسی میتوانید با برخی ابزار ها و فعالیتهای تعدیل سازی حسی که به احساس بهتر مراجعین در بستر های گوناگون کمک می کنید و سبب می شود بهتر در حالت خودتنظیمی بمانند،یا کمک میکند که به صورت بهتری احساسات خود را کنترل کنند،به جستجوی مشکلات حسی در مراجعین خود بپردازید. در حالی که شما ابزارهای تعدیل حسی را بررسی می کنید،مطمئن شوید که به شناسایی درون داد هایی که سبب آرام شدن مراجع یا سبب احساس خطر کردن مراجع می شود نیز می پردازید.اینکه چه چیزی سبب آرامش یا پرخاشگری مراجع می‌گردد از فردی به فرد دیگر متفاوت است. شما ممکن است در هنگام گوش دادن به موسیقی هیپ هاپ آزرده شوید در حالی که برای مراجع شما به گونه‌ای باشد که به تمرکزش کمک کند. شما ممکن است شیفته ی عطر ها باشید در حالی که مراجع شما آنرا تهوع آور بداند.در ضمن، مناسبات سنی را در نظر بگیرید.برای مثال، هنگامی که نوجوانی خمیر بازی می کند،ممکن است به وسیله خود مراجع، همسن های او و یا مراقبت کنندگان از وی، آن را به عنوان فعالیتی کودکانه در نظر بگیرند. شما ممکن است از او بخواهید به جای آن خاک رس یا هنر خمیر سازی به این مراجع آموزش داده شود،یا شما می توانید خمیرهای بازی را در ظرفی بدون برچسب قرار دهید تا کودکان دیگر نتوانند با مراجع همراه شوند. همه این آیتم ها می توانند به عنوان «ابزار» به جای واژه «اسباب بازی» مورد استفاده قرار گیرند و بیشتر و بیشتر به ترویج مفهوم آن برای کودکان بزرگتر بپردازیم تا این که برای استفاده از این آیتم بیش از پیش در کارهای روتین،مدرسه اهتمام ورزند. کودکان ممکن است برای بردن اسباب بازی به داخل مدرسه مجوز نداشته باشند،اما ابزارهای حسی به راحتی قابل پذیرش اند.
اکتشاف حسی می تواند بسیار مهیج و مفرح باشد،به صورت یک سفر با کودک اختلال پردازش حسی می‌تواند به صورت گروهی یا تک به تک اتفاق بیفتد. بیشتر تدارکات و تجهیزات ذکر شده با قیمت مناسب به راحتی در دسترس هستند.
اصول یکپارچگی حسی چیست
برخی از نکات عمومی و اصول منتخبی که شما می توانید به عنوان یک راهنما استفاده کنید،براساس عوامل زیر است:
ریتم: آیا درون داده حسی یک الگوی ثابت را دنبال میکند یا قابل پیش بینی است؟برای هر مراجع کدام و در چه موقعیت هایی بهتر است؟برای مثال،اگر کودک بیش از حد تحریک شده است،ممکن است نشاندن کودک بر روی تاب و حرکت به صورت ریتمیک او را آرام کند در حالت برانگیختگی کم،مراجع شما ممکن است از تاب دادن به جلو و عقب به صورت غیر قابل پیش‌بینی تری سود ببرد،برای مثال،ده دفعه پس از توقف،دو دفعه پس از توقف، 5 دفعه پس از توقف،از این ورودی‌های وستیبولار نامنظم برای فعال کردن سیستم عصبی برای آرام کردن کودک استفاده کنید.
منعطف بودن در برابر تغییر: مراجع به آشنایی و تکرار چه مقدار اشتیاق دارد؟و آیا این منجر به یک حالت آرام می شود؟چه مقدار تازگی نیاز است تا برای کودک جالب بماند و کودک بیش از حد تحریک نشود؟
شدت: ورودی حسی چه مقدار شدید است؟آیا این شدت با نیازهای شخص همخوانی دارد یا او را دست پاچه می کند؟
بسامد و تکرار: هر چند وقت یکبار ورودی حسی را برای اثر گذار بودن نیاز دارد. هر ساعت یکبار؟روزی یکبار؟ ماهی یکبار؟
طول مدت: چه مدت یک ورودی بایستی ادامه داشته باشد و از آن استفاده شود؟
مجدداً با تاکید،به شدت مشورت با یک کاردرمانگر حسی را برای اکتشاف های حسی در مورد یک مراجع و همچنین در هنگام استفاده از ابزارهای آن توصیه می‌کنیم.
همزمان که در حال کاوش بر روی کودکان در مورد تجربیات حسی چالش‌برانگیز هستید،میتوانید ابزارها و تکنیک هایی که ممکن است کمک کننده باشد،شامل استراتژی هایی برای اصلاح محیط ها فعالیت هایی که شما در بخش‌های بعد به آن دست پیدا خواهید کرد،همراه با ابزارهایی که شخص ممکن است با استفاده از آن ها قادر باشد احساس و عملکرد بهتری داشته باشد را معرفی می کنید.