مشکلات توجه در کودکان بیش فعال

جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتار درمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.

علایم اختلال بیش فعالی در کودکان 3 ساله

علائم اصلی اختلال نقص توجه – بیش فعالی در کودکان 3 ساله شامل بی توجهی، بیش فعالی و تکانشگری است. الگوهای شناختی اختلال نقص توجه – بیش فعالی بر نقص در عملکرد های اجرایی و ناتوانی مهار تاکید دارند. عملکردهای اجرایی یک کارکرد واحد نیستند و منعکس کننده عملکرد‌های حلقه نورونی پیش پیشانی – زیر قشری هستند که در تنظیم رفتار، بی ‌توجهی، حافظه کاری و توجه نقش دارند. توجه به عنوان یکی از محوری ترین مشکلات این کودکان در ابعاد مختلف دچار نقص است. ناتوانی معطوف حواس پرتی،اغلب برای توصیف ناتوانی در معطوف کردن توجه به یک موضوع خاص به کار می رود. طبق واحد های عملکردی لوریا ساختارهای مغزی واحد اول، تشکیلات مشبک وظیفه کنترل هشیاری پایه و توجه را بر عهده دارند و عملکرد های مهاری سطح بالاتر به وسیله شبکه‌ای از ارتباطات قشری کنترل می شود توجه در سطوح مختلف در کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی دچار نقص می‌شود. این سطوح شامل توجه انتخابی، توجه پایدار، انتقال توجه و تقسیم توجه است. توجه انتخابی یکی از پایه ای ترین بخش های توجه است. توجه انتخابی و مهار دو روی یک سکه اند و برای توجه به بخشی از اطلاعات باید بخش دیگراطلاعات را مهار کرد. مشکلات مربوط به حواس پرتی، در نتیجه ضعف در برقراری و یا حفظ توجه، به هنگام انجام تکالیفی است که جذابیت یا نتیجه آنی کمتری دارند، مانند تکالیف یکنواخت و طولانی، کودکانی که دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی هستند احساس می کنند که کار های جایگزین دیگری وجود دارد که جالب تر بوده و در صورت انجام آنها پاداش بیشتری نصیبشان می شود به همین دلیل توجه شان از کار اصلی گرفته می شود و به کارهای جایگزین معطوف می‌شود. این مشکل ناتوانی در مهار و تکانشگری است. کودکانی که دچار اختلال نقص توجه – بیش فعالی هستند توانایی مدیریت یک سری محرک‌های خاص را دارند، اما نمی‌توانند در مقابل محرک های جالب تر مقاومت کنند.  بر این اساس مهار محرک های غیر ضروری بخشی از فرآیند توجه است. مشکلات حفظ توجه و مهار تکانه ها می تواند ناشی از مشکلات اساسی در سطح برانگیختگی، بر اساس مدل لوریا در سطح اول باشد. همچنین می تواند توضیحی برای این نکته باشد که چرا استفاده از داروهای محرک به (توجه) کمک می کند. داروهای محرک می تواند سطح برانگیختگی را در حد طبیعی نگه دارند. احتمالاً در مرحله بعدی رشد حفظ توجه برای انجام کارهای پیچیده تر، توسط قطعه پیشانی که وظیفه تنظیم رفتاری را برعهده دارند انجام می‌شود. از آنجایی که قطعه پیشانی آخرین بخش مغز در روند تحول است، ممکن است علائم بیش فعالی تا حدودی در نتیجه تاخیر در تحویل قطعه پیشانی باشد که وظیفه مهار پاسخ های حرکتی کنترل شده (قطعه پیشانی) را بر عهده دارد. توجه انتخابی رفتارهای پیچیده است که در آن ضمن حفظ یک پاسخ، از پاسخی دیگر خودداری می شود. این ساز و کار فیلتر کننده برای حذف و یا مراقبت از اطلاعات مورد پردازش ضروری است. ناکارآمدی توجه انتخابی، عملکرد کودک در محیط های آموزشی را تحت تاثیر قرار می دهد به ویژه هنگامی که اطلاعات ارائه شده پیچیده و طولانی بوده و به دقت بالا و پردازش همزمان نیاز داشته باشد. بخش دیگری از فرآیند توجه ناتوانی حفظ یک پاسخ رفتاری برای انجام یک فعالیت مستمر و مداوم است. برای این کار، مهار و مقاومت در مقابل دیگر محرک های خارجی لازم است.

اختلال بیش فعالی و نقص توجه ADHD

بیش فعالی و نقص توجه یکی از شایع ترین اختلالات کودکی است که می تواند طی دوران نوجوانی و بزرگسالی ادامه یابد. این اختلال با مشکلاتی در توجه، پرتحرکی (بیش فعالی) و عدم بازداری( تکانشگری) مشخص می گردد. میزان شیوع آن در بین افراد، ۳ الی ۵ درصد است که پسران بیشتر از دختران درگیر می شوند.
توجه فرآیندی است که در آن ذهن یک محرک حسی یا موضوعی خاص را انتخاب می کند. این فرآیند درصورت عدم هوشیاری امکان پذیر نیست. ما در بیشتر موارد برای یادگیری به مطالب و تکالیف توجه می کنیم. هرچه مطالب و تکالیف جدید دشوارتر باشند افراد نیاز به توجه بیشتر و مکرر جهت یادگیری دارند. تصمیم گیری مناسب، خلاقیت، حل مسئله، درست اندیشیدن (تفکر منطقی)، فهم مطالب بخصوص در موضوعات پیچیده و … به واسطه توجه امکان پذیر می گردد.
توجه و دقت فرآیندی است که در بهبود حافظه نقش دارد و از طریق آن می توانیم خیلی بهتر و سریع تر به اطلاعات موجود در حافظهمان دسترسی پیدا کنیم.

فرایندهای توجه در افزایش دقت، سرعت و کارایی اعمال روزمره یا فعالیت های خاص نقش دارند نکته ای که باید در نظر داشت این است که فرایندهای هوشیاری، توجه و ادراک با هم در تعامل هستند. شرایط عاطفی هیجانی و عوامل انگیزشی می توانند توجه فرد را تحت تأثیر قرار دهند. گاهی یک صدای بلند با یک حادثه دلخراش می تواند بدون خواست ما بر میزان توجه اثر گذارد. در بسیاری از موقعیتها ما دست به انتخاب میزنیم و به برخی از امور توجه می کنیم ولی در عین حال نسبت به بقیه امور بی توجه هستیم با توجه خیلی کمی داریم.

مراکز توجه در مغز

به نظر می رسد بخشهای مختلفی از مغز مسئول فرآیندهای توجه باشند و نمی توان آن را به ناحیه ویژه با خاصی از مغز نسبت داد. محققان معتقدند که احتمالا مناطق مختلف قشر مخ (بخصوص لوب پیشانی و آهیانه ای)، تالاموس و نواحی دیگری از ساختمان های زیر قشر مغز در فرآیندهای توجه نقش دارند. با این حال، توجه تحت تاثیر مناطق متفاوتی از مغز چون نواحی بینایی، شنوایی، ارتباطی و حرکتی در جریان تکالیف مختلف نیز هست. بنابراین یک ناحیه تخصصی منفرد در مغز در ارتباط با توجه وجود ندارد.

تفکیک توجه از هوشیاری

فرآیندهای ذهنی توجه و هوشیاری با هم در تعامل هستند ولی این فرایندها از یکدیگر مجزا می باشند. به عنوان مثال در توجه گزینشی (انتخابی) فرد از میان رویدادها و تکالیف مختلف دست به انتخاب میزند و این انتخاب در حالت هوشیاری اتفاق می افتد. در حقیقت فرایند توجه به هوشیاری وابسته بوده و صحبت از توجه بدون وجود هوشیاری بی معنا است. مهمترین ویژگی هوشیاری، سیال بودن است. محققین هوشیاری را به جویباری تشیبه می کند که همواره در جریان است. ما در جریان هوشیاری از طریق دقت و توجه، | تکالیف و رویدادهای خاصی را انتخاب می کنیم و به امور دیگر توجه نمی کنیم و از این طریق خود را با شرایط محیطی سازگار می کنیم.

عوامل مؤثر بر توجه

برخی از عواملی که فرآیندهای توجه را تحت تأثیر قرار میدهند عبارت اند از: :
ویژگی های محرک از نظر رنگ، نوع، تحرک و..

ادراک فرد

هوشیاری و آگاهی فرد

علایق و عواطف شخصی

باورهای فردی

شخصیت

انگیزه های اجتماعی همانند نیاز به پیشرفت و قدرت

تنوع فرهنگی

میزان تمرکز فردی

حرفه یا نوع شغل

شرایط محیطی

مشکلات توجه در بیش فعالی چیست؟

توجه پایدار توانایی حفظ توجه و یا توانایی حفظ یک پاسخ رفتاری برای یک فعالیت مداوم و مستمر است. گوش به زنگی اصطلاحی است که اغلب برای توصیف این نوع توجه به کار می‌رود. کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی مشکلاتی در توجه پایدار دارند. در صورتی که در کودکان دارای اختلال نقص توجه، توجه انتخابی نارسا است. تفاوت های بارزی بین انواع زیر ریخت های اختلال نقص توجه – بیش فعالی در کنترل تکانه نیز وجود دارد. کودکان نوع نقص توجه همانند نوع ترکیبی، در بخش ابتدایی تکلیف تحت تمایلات آنی خود هستند. با این حال کودکان دارای نوع نقص توجه به تدریج پیشرفت قابل ملاحظه ای از خود نشان می‌دهند. در حالی که در نوع ترکیبی این تکانشگری کاهش نمی یابد. بر این اساس کودکان دارای نوع نقص توجه، به پردازش کندتر دارند و مشکلاتشان در توجه انتخابی بیشتر است.  بارکلی تفاوت های میان انواع زیرمجموعه‌های اختلال نقص توجه – بیش فعالی را در انواع مختلف توجه ارائه داد که بدین ترتیب است : در نوع ترکیبی،  قدرت توجه پایدار پایین بوده اما در صورتی که محرک جدید باشد، این قدر تقویت می‌شود. در نوع بی‌ توجهی مشکلاتی در توجه متمرکز دیده می‌شود اما به نظر می‌رسد نقص توجه بیشتر در نتیجه یک اختلال شناختی است.

بی قراری در کودکان بیش فعالی

تکانشگری نقص در مهار، کنترل رفتار و خودتنظیمی است. ناکارآمدی عملکرد های اجرایی در کنترل بی قراری، موجب راهبردهای ضعیف در حل مسئله، ضعف در سازمان بندی مهارتها و حافظه ضعیف می شود که شاخص کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی است. نیگ اصطلاح کنترل شناختی را به جای عملکرد اجرایی استفاده کرد. نامبرده اظهار داشت که اختلال حافظه ممکن است بر روی عملکرد اجرایی نظیر کنترل بی قراری تاثیر بگذارد. مکانیسم های عصبی مربوط به فعالیت‌های اجرایی بخش‌های گسترده‌ای از مغز را در برمی‌گیرد نیگ اثبات نمود که قطعه پیش پیشانی در بسیاری از فعالیت‌های اجرایی و نه همه آنها درگیر می‌شود علاوه بر این هسته های قاعده ای، تالاموس و مخچه نقش مهمی در خویشتن داری ایفا می کنند ناکارآمدی عملکرد اجرایی تاثیر عمیقی بر روی سازگاری و همزیستی کودک گذاشته و ممکن است از اثرات بیش فعالی یا بی توجهی مخرب تر باشد. ناتوانی در خودداری (مهار) تاثیر منفی بر روی توانایی یادگیری کودک در محیط کلاس دارد. از آنجایی که در این کودکان تخصیص توجه هدفمند نیست کودک هر دو نوع اطلاعات مربوط و نامربوط را دریافت می کند. بر این اساس، اثرات متقابل (بی‌ توجهی) و (ناتوانی در مهار) تاثیری منفی بر روی قدرت پردازش اطلاعات و عملکرد کودک در مدرسه می گذارد. این نقص ممکن است بر اساس شرایط و وضعیتی باشد که کودک با آن روبه ‌رو می‌شود. در مورد کودکانی که دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی هستند مشکلات توجهی بیشتر هنگامی بروز می یابد که تکلیف تکراری باشد. در نتیجه کودک بی قرار می شود. در تکالیف جدید زود بازده که کودک نتیجه آن را بلافاصله می بیند مشکلات کمتری در (توجه) از خود بروز می دهد. همچنین ممکن است در نحوه ی واکنش به عواقب یک تکلیف و محیط تفاوت‌هایی میان انواع مختلف اختلال نقص توجه – بیش فعالی وجود داشته باشد.

مشکلات شناخت اجتماعی در کودکان بیش فعال

شناخت اجتماعی به عنوان توانایی شناسایی، پردازش و ارائه پاسخ مناسب به محرک های اجتماعی است و دارای ابعاد چون درک خود، در که دیگری، تشخیص تهدید و خودتنظیمی است. سازه هایی چون بازشناسی هیجان، تئوری ذهن و همدلی از کارکردهای شناخت اجتماعی هستند که در آسیب های مغزی ساختارهای مرتبط دچار نقص می شوند. کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی به سه دلیل اساسی می توانند درگیر نقایص شناخت اجتماعی شوند یکی تبعات اجتماعی نارسایی کارکردهای اجرایی به عنوان مثال عدم رعایت نوبت و یا عدم پایبندی به تشریفات اجتماعی به دلیل تکانشگری موجب آسیب به تعامل اجتماعی آنها خواهد شد دوم اهمیت بیشتر محرک های اجتماعی برای کنترل بسیاری از رفتارهای غیر اجتماعی افراد دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی ریشه در کنترل مهاری دارد. به عنوان مثال توانایی در حفظ طولانی مدت یک رابطه و روابط متعدد کوتاه مدت یک نارسایی اجتماعی است که ریشه در کارکرد اجرایی ناقص دارد و دلیل سوم، اختلالات همراه است بسیاری از مشکلات همراه اختلال نقص توجه – بیش فعالی مانند اختلال سلوک خود نقص محوری شناخت اجتماعی دارند. در مطالعه‌ای که روی توانایی ذهن خوانی کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی انجام شده است نارسایی این کودکان در مقایسه با همتایان طبیعی با استفاده از آزمون ذهن خوانی از طریق تصاویر چشم نشان داده شده است. مرور مطالعات انجام شده در خصوص بازشناسی حالات هیجانی چهره، به عنوان یک کارکرد شناخت اجتماعی نشان می‌دهد کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی در بازشناسایی حالت هیجانی و چهره نارسایی دارند.

مشکلات زبان در کودکان بیش فعال

کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی نسبت به همتایان با تحول طبیعی مشکلات زبانی بیشتری دارند. اگرچه مشکلات زبان یک معیار اصلی برای تشخیص اختلال نقص توجه – بیش فعالی نیستند اما مطالعات گوناگونی شیوع بالای مشکلات زبانی در این افراد را نشان داده‌اند. براک و همکاران در پژوهش خود نشان دادند که ۶۴ درصد از کودکان سوئدی دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی دچار مشکلات زبان نیز هستند مشکلات زبانی ممکن است پیش از پدید آیی و توسعه اختلال نقص توجه – بیش فعالی وجود داشته باشد و پیش درآمد اختلال باشد پترسون و همکاران به بررسی نقش توانایی های زبانی و خودتنظیمی در توسعه مشکلات رفتاری اختلال نقص توجه – بیش فعالی پرداختند و به این نتیجه رسیدند که توانایی زبانی پیش بینی کننده توانایی خود تنظیمی است و خود تنظیمی به عنوان یک واسطه گر موجب تأثیر زبان بر نشانه‌های نقص توجه – بیش فعالی می‌شود. گات، هکمن، میر، اسمید و گراب در پژوهش‌های خود نشان دادند که بین اختلال نقص توجه – بیش فعالی و مهارت های زبان دریافتی و زبان بیانی ارتباط منفی وجود دارد و هرچه نشانه های نقص توجه و بیش فعالی کمتر باشد، مهارت‌های زبان دریافتی و زبان بیانی بهتر است. تاخیر قابل توجه درتمام دوره های زبانی فرد زبان دریافتی مهارت معنایی و زبان کاربردی در اختلال نقص توجه – بیش فعالی مشاهده می شود. همبودی اختلال زبانی ویژه با اختلال نقص توجه – بیش فعالی در والدین خطر وجود مشکلات زبانی را در کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی بالا می‌برد. به طور کلی کودکان دارای اختلال نقص توجه – بیش فعالی در تعدادی از ابعاد زبانی شامل زبان کاربردی خواندن روانی کلامی و نامیدن دارای نقص هستند.