درمان کودکان اتیسم با کمک داستان های اجتماعی

جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتار درمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.

درمان های مبتنی بر جنبه های اجتماعی(داستان های اجتماعی درمان کودکان اوتیسم)

داستان اجتماعی، داستان کوتاهی است که موقعیت، مفهوم یا یک مهارت اجتماعی را در قالبی قابل فهم برای کودک دارای اوتیسم توصیف می‌کند. استفاده از داستان های اجتماعی یکی از روش های درمان کودکان اوتیسم در زمینه اجتماعی می باشد که در مرکز درمان اوتیسم دکتر صابر و در بخش گفتار درمانی کودکان اوتیسم مورد توجه قرار گرفته است.همچنین داستان های اجتماعی در زمینه ایجاد رفتار های مثبت و کاهش علایم اوتیسم نظیر رفتار های تکراری در بخش کاردرمانی کودکان اوتیسم نیز مورد استفاده قرار می گیرد.

داستان اجتماعی چیست؟- گفتاردرمانی اوتیسم

داستان اجتماعی روایتی از رفتار کودک است که از زبان اول شخص نوشته می‌شود یعنی از منظر خود کودک توصیف می‌شود. رویکرد همه افراد داستان در آن ذکر می‌شود طی داستان شخصیت اصلی که (خود کودک اوتیسم است) در موقعیت‌هایی وارد مونولوگ هایی می‌شود (ام… اینجا باید چیکار کنم؟ حالا چیکار کنم؟). استفاده از داستان های اجتماعی در ایجاد گفتار خود انگیخته در گفتار درمانی کودکان اوتیسم کاربرد دارد. داستان‌های اجتماعی با این هدف نوشته می‌شود که از طریق تکرار و حافظه، جزء خصوصیات کودک اوتیسم شود و ابزاری برای فهم کودکان اوتیسم از وقایع شود و به کودک کمک کند که در موقعیت های مشابه چه بکند.

در بخش نتیجه داستان، حساسیت افراد دیگر نیز به رفتار شخصیت داستان مورد توجه قرار گرفته و شخصیت داستان رفتارش را اصلاح می‌کند. بخشی از رفتارهای تکراری کودکی دارای اوتیسم و چسبیدن آنها به یک موقعیت، ناشی از آن نیست که آن عادت ذاتا تکراری است بلکه ناشی از آن است که کودک نمی‌داند در گام بعدی چه کند! داستان های اجتماعی به این موضوع در درمان کودکان اوتیسم کمک می کند.

یک داستان اجتماعی پیش از رفتن به مطب دکتر

بعضی چیزها سنگین اند و بعضی چیزها سبک . یک کتاب بزرگ سنگین است و یک پر سبک ! وزن اشیا به ما می‌گوید که سبک یا سنگین دکتر من باید بدانیم که وزن من چقدر است. این کار به دکترم کمک می کند تا بهتر از من مراقبت کند. برای دانستن وزن من دکتر از من خواهد خواست که روی تراز بروم. ترازوی یک چیز مربعی شکل سیاه است که روی زمین قرار دارد وقتی من روی ترازو برویم کمی تکان خواهد خورد چیزی نیست ! من از روی آن نخواهم سعی خواهم کرد آرام روی تراز بایستم تا دکتر وزنم را بفهمد. خیلی طول نمی‌کشد. دکتر از اینکه وزن من را بفهمد خوشحال خواهد شد. من اینطوری می توانم به دکتر کمک کنم تا بهتر از من مراقبت کند.

داستان های اجتماعی خیلی خوشبینانه است. پیش فرض آن این است که علت رفتارهای کودک اوتیسم نقص در دانش است و اگر ما نسبت به جبران آن اقدام کنیم، رفتار کودک بهتر خواهد شد. بنابراین در کاردرمانی کودکان اوتیسم، راه حل مشکلات کودک دارای اوتیسم آن نیست که با پاداش و تقویت رفتار را اصلاح کنیم و بلکه باید به کودک کمک کرد یک تصویر کلی از موقعیت کسب نمایند تا با کسب درک بهتری از رفتارهایش نسبت به تغییر آن اقدام نماید.

به عبارت دیگر داستان‌های اجتماعی به جای اینکه به کودک بگویید چه کار باید بکند با ایجاد یک درک کلی و نوع بصیرت تلاش می‌کند به کودک می‌گوید چرا باید آن کار را بکند. این کار را بیشتر با تکیه بر اینکه چگونه رفتار کودک باعث تغییر در احساسات دیگران می شود انجام می‌دهد یا بر اساس توصیف قوانین نانوشته اجتماعی.

نویسنده داستان های اجتماعی باید قادر به درک دیدگاه کودک دارای اوتیسم باشد لذا نویسنده داستان اجتماعی باید از دنیای کودکی که داستان برای او نوشته می شود آگاه باشد. مشکل اینجاست که نویسنده باید بفهمد چه چیزهایی باید در داستان اجتماعی قید شود. مثل این است که شما جواب را بدانید و بخواهید برای آن سال بسازید. جواب در اینجا رفتار معیوب کودک است.

سوال این است که کودک چه نکات اجتماعی را کسب نکرده است که اینطور رفتار می کند ؟ ما مشکلات رفتاری کودک دارای اوتیسم را می بینیم اما نمی‌ دانیم که در ذهن کودک چه می گذرد و چه چیزی باعث بروز مشکلات رفتاری او می‌شود. نویسنده باید از خود بپرسد چه اطلاعات یا قواعد اجتماعی را کودکان نمی داند که اینطور رفتار می کند؟ داستان های اجتماعی بسته به سن و سطح رشدی کودک اوتیسم از چند جمله تا یک صفحه یا بیشتر، متغیر است و می‌تواند عناوینی مثل زیر داشته باشد :

چرا مردم مسواک می‌ زنند؟
چرا باید به دیگران نگاه کرد؟
چرا سگها پارس می کنند؟

استفاده از داستان های اجتماعی در کاردرمانی اوتیسم

به خاطر سپردن کارهای خوبی که انجام داده است.

کودک دارای اوتیسم در به خاطر سپردن دستاوردها و موفقیت‌هایش ضعف دارد این امر ناشی از ضعف در جامعیت مرکزی آنهاست. برای کودک دارای اوتیسم نه تنها شکل دادن یک تصویر کلی از محیط بیرون دشوار است، بلکه شکل دادن یک تصویر کلی از خود و تجربیات خود نیز دشوار است.

شما می توانید با جمع آوری تجارب اجتماعی کودک در قالب داستان های اجتماعی در یک کلاسور برای وی یک دانشنامه اجتماعی تهیه نمایید و به این ترتیب به کودک کمک نمایید تا شرح حالی از خود شکل دهد. بازخوانی این خاطره با هم اوقات خوشی را برای شما و کودک فراهم خواهد نمود و به کودک نیز فرصت خواهد داد تا با استفاده از این ایده ها موقعیت های اجتماعی را به صورت کلامی بازآفرینی کند. امری که معمولا برای کودک دارایی اوتیسم دشوار است.

آماده کردن کودک اوتیسم برای موقعیت های جدید.

در صورتی که یک مسافرت، مهمانی، مدرسه جدید، ویزیت پزشک یا موارد مشابه را در پیش روی دارید، آماده سازی کودک اضطراب او از این موقعیت یا تجربه جدیدی را کاهش خواهد داد. شما می‌توانید هر رویداد را به اپیزود های کوچکی تقسیم نموده و آن را برای کودک توصیف نمایید. این کار نه تنها برای کودک دارای اوتیسم مفید است بلکه برای کودکان دارای رشد هنجار نیز مفید می باشد.

برای مثال اگر می خواهید به یک سفر هوایی بروی آن را به چند داستان تقسیم کنید: چطور به آنجا خواهید رسید؟ کجا ساکن خواهیم شد (هتل کجاست؟) چه کسانی را خواهید دید؟ و مواردی از این دست. حتی خود این اپیزودها هم می تواند خرد شود: انتظار در گیت، داخل هواپیما، دستشویی رفتن در هواپیما و…. توصیف این مراحل، سفر را برای کودک رازگشایی خواهد کرد. با ارائه دانش به کودک اوتیسم وی را قادر می سازید که وقایع ناخوشایند پیش رو را پیش بینی نماید.

داستان های اجتماعی دارای یک قالب استاندارد به شرح ذیل می باشد :

جملات توصیفی: جملات درباره اینکه واقعه در مورد کی، چی، کی و کجا رخ داده است.
جملات دیدگاهی: افکار و احساسات درونی دیگر افراد دخیل در داستان (وقتی…… مامان خوشحال میشه! / بابا دوست داره که ….) کودکان دارای اوتیسم اغلب در درک نیت و قصد دیگران با مشکل مواجه اند داستان های اجتماعی سعی دارد این امر را به صورت واضح برای کودک ایجاد نماید و آن را به رفتار کودک در قالب داستان پیوند بزند.
جملات رهنمودی: رفتار مطلوب یا آنچه که دوست داریم کودک انجام دهد. به دنبال جملات رهنمودی معمولاً یک یا چند جمله دیدگاهی می آید تا نشان دهد چگونه رفتار کودک بر احساس دیگران اثر می‌گذارد.
جملات تصدیقی: باعث اطمینان بخشی به کودک می‌شود یا برخی چیزها را برای کودک برجسته می‌ سازد:《 مهمه که من…..》《 خوب خواهد شد که من……》
جملات همکاری: جملاتی که نشان می‌ دهد چگونه افراد دخیل در موقعیت به کمک کودک می‌شتابند (معلم می‌تواند با….. به من کمک کند.) فقدان یا ضعف در ذهن خوانی باعث می شود که کودک نتواند تشخیص بدهد دیگران قادر به درک مشکل او هستند و به کمک او خواهند شتافت.
داستان های اجتماعی غالباً موضوعی عمومی دارند موضوعاتی مثل توالت کردن، شستن دست ها و…. اما ممکن است شما بخواهید داستانی ویژه موقعیتی خاص برای کودکتان بنویسید. توجه داشته باشید که بهتر است داستان اجتماعی را پیش از بروز موقعیت مورد نظر برای کودک توصیف کنید تا کودک قادر به پیش‌بینی و هضم آن باشد، نه در درون موقعیتی که کودک دچار اضطراب از آن را برایش تعریف کنید.

تئوری ذهن یکی از درمان های مرتبط با جنبه های اجتماعی در کودکان اوتیسم می باشد. در کلینیک کاردرمانی و گفتار درمانی جناب آقای صابر از تکنیک های مختلف تئوری ذهن و داستان های اجتماعی جهت درمان کودکان اتیسم استفاده می شود.