رفتار درمانی کودکان دروغگو
آغاز دروغ گفتن کودک از زمان تکلم کودک و حدود ۲ سالگی به بعد است. به طور معمول در حدود سن شش تا هفت سالگی، کودکان از میزان دروغ گویی خود می کاهند. اما اگر کودک بعد از سنین پنج تا شش سالگی همچنان به دروغ گویی ادامه دهد، می تواند نگران کننده باشد. رفتار درمانی کودکان دروغگو یکی از روش های اصلاح این رفتار غلط می باشد. مرکز رفتاردرمانی دکتر صابر با بهره گیری از متخصصین رفتاردرمانی با تجربه و استفاده از تکنیک های روز دنیا در با تشخیص علت دروغ گفتن کودکان و اصلاح رفتار او به بهبود رفتارهای سازگار اجتماعی در کودکان کمک بسزایی می کنند.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
علت دروغ گفتن کودکان؟
کودکان به دلایل متعددی دروغ می گویند. باید عواملی را که باعث دروغ گویی کودک می شوند، شناسایی کنیم و آن عوامل را که در حقیقت عامل پناه جستن او به دروغ گویی است یا به نوعی او را تشویق به دروغ گویی می کنند، برطرف کنیم. دروغ گویی کودکان را نباید با دروغ گویی بزرگسالان مقایسه کرد. نوع نگاه کودکان به مسائل، با نگاه بزرگسالان متفاوت است. آنها بسیاری از چیزهایی را که می گویند، غیرواقعی نمی دانند. آنها بیشتر امتحان می کنند. دلایل مبادرت کودک به گفتن دروغ، اغلب از میان دلایل زیر است:
عدم تشخیص واقعیت از خیال
واقعیت و تخیل در زندگی کودکان زیر ۶ سال درهم تنیده است. در این سنین کودک ممکن است هر آن چه را به ذهنش می رسد، بر زبان آورد. در بیشتر موارد چنین گفته هایی بسیار اغراق آمیز و غیرواقعی هستند. درواقع دروغی که کودک می گوید، بیان کننده ی حقایق مربوط به امیدها و نگرانی های او و نمایانگر چیزی است که کودک دوست دارد باشد و یا آن آن چیزی که می خواهد داشته باشد.
کودکی که هنوز قادر به تشخیص واقعیت و خیال و رؤیا نیست برای تجربه ی احساس شادی و غم، خود را در یک دنیای خیالی که خودش آن را ساخته است، قرار می دهد. تشخیص حقیقت و دروغ گویی برای بچه های کوچک خیلی مشکل است، آنها قادر نیستند این تفاوت ها را درک کنند.
والدین از طریق اطلاعاتی که از گفته های دروغین کودک کسب می کنند، می توانند به فرزندشان کمک کنند تا واقعیت را از افکار پوچ و خیالی تشخیص دهد. مثلا وقتی کودک می گوید پدرم هدیه ی تولد برایم یک اسب خریده است، یعنی این کودک دوست دارد یک اسب داشته باشد.
نداشتن توجه و تمرکز کافی
گاهی کودک به علت نداشتن تمرکز و توجه نسبت به محیط پیرامون مسائل را پس و پیش یا به اشتباه روایت می کند. آن گاه ما تصور می کنیم که او دروغ می گوید.
ممکن است علت دروغ گویی کودک، تمرین واژه هایی باشد که یاد گرفته است. در حدود سه سالگی، زمانی که کودک کلمات جدیدی را می آموزد، ممکن است با استفاده از واژه گان جدید، جملاتی را بسازد که ریشه در واقعیت ندارند. کودکان کم سن (۵-۴ ساله) اغلب داستان ها و افسانه های بلندی می سازند. این یک فعالیت ذهنی طبیعی است، چون آنها از شنیدن داستان ها و ساختن آن ها سرگرم شده و لذت می برند.
نیاز به جلب توجه
گاهی کودک به خاطر جلب توجه دروغ می گوید. زمانی که کودک به نقطه ضعف یا حساسیت والدین خود پی می برد، برای جلب توجه والدین از آن استفاده می کند. به عنوان مثال وقتی مادر شدید، نگران سلامتی فرزند خودش است، کودک به دروغ می گوید که شکم درد دارد. کودکانی که مورد توجه والدین و اطرافیان خود قرار نمی گیرند، دست به هر کاری می زنند؛ زیرا کسی نیست که مشوقشان باشد و به حسابشان بیاورد و یا لااقل متوجه باشد که آنان چه کار می کنند، چه می گویند و چه می خواهند. کودک کارهایی را به دروغ به خود نسبت می دهد تا از خودش قهرمانی بسازد تا به این وسیله بتواند توجه اطرافیان را به خود جلب کند. گاه حتی واقعاً دست به کارهای خطرناکی می زند تا مورد توجه واقع شود.
الگوپذیری کودک از والدین
الگوپذیری کودک از والدین عامل دیگری است که می تواند در دروغ گویی کودک نقش داشته باشد. گاهی والدین از گفتن دروغ در مقابل کودک اجتناب می کنند، اما در عوض پنهان کاری را به او آموزش می دهند. پنهان کاری هم شکل دیگری از دروغ است و در طول زمان کودک یاد می گیرد که چه طور حرف بزند تا متهم به دروغ گویی نشود.
گاهی والدین خودشان به وضوح دروغ می گویند و کودک نیز از آنها الگوبرداری می کند.
رویکرد والدگری مثبت در برابر دروغ‌گویی
پس چطور می‌توانیم به دروغ‌گویی کودک واکنشی نشان دهیم که اعتماد بسازد و صداقت را تشویق کند؟
در ادامه چند راهکار بر اساس اصول والدگری مثبت آمده است:
-آرامش خود را حفظ کنید: واکنش اولیه شما تعیین‌کننده مسیر گفت‌وگو است. نفس عمیق بکشید و به یاد داشته باشید این موقعیت یک فرصت آموزشی است، نه بحران.
-با کنجکاوی برخورد کنید: به‌جای متهم کردن، سؤال بپرسید. مثلاً: «می‌تونی کمکم کنی بفهمم چرا می‌خواستی من فکر کنم صبحانه نخوردی؟» این سؤال فضا را برای گفت‌وگوی صادقانه باز می‌کند.
-در سطح کودک صحبت کنید: هنگام گفت‌وگو به سطح چشم کودک خود بیایید. این کار ساده به او احساس امنیت و احترام میدهد.
-روی گفتن حقیقت تمرکز کنید، نه دروغ: به‌جای گفتن «نباید دروغ می‌گفتی»، بگویید «ما در خانواده‌مون همیشه حقیقت رو می‌گیم، حتی اگه سخت باشه. اینطوری می‌تونیم به هم اعتماد کنیم.»
-بر ارتباط تمرکز کنید: به جای سرزنش، احساسات کودک را درک کنید. مثلاً: «می‌دونم گفتی صبحانه نخوردی چون واقعاً دلت خوراکی دیگری می‌خواست. منطقیه. من ناراحت نیستم.»
-از پیامدهای طبیعی استفاده کنید: به‌جای تنبیه، اجازه دهید کودک نتیجه طبیعی رفتار خود را تجربه کند. مثلاً اگر دروغ گفت که اتاقش را مرتب کرده، حالا باید در مرتب‌سازی کمک کند.
-صداقت را تحسین کنید: وقتی کودک در شرایط سخت حقیقت را می‌گوید، از او تعریف کنید. این کار رفتار صادقانه را تقویت می‌کند.
ساخت رابطه‌ای بر پایه اعتماد
ایجاد محیطی که در آن کودک احساس امنیت کند تا حقیقت را بگوید، کلید صداقت بلندمدت است. برای این هدف:
-الگوی صداقت باشید: کودکان از والدین یاد می‌گیرند. در زندگی روزمره راستگو باشید، حتی در جزئیات کوچک. اگر کودک متوجه یک دروغ سفید از جانب شما شد، توضیح دهید که چرا گفتن حقیقت بهتر است.
-فضای امن برای گفتن حقیقت ایجاد کنید: مرتب به کودک یادآوری کنید که می‌تواند بدون ترس با شما حرف بزند. این به معنای نبود پیامد نیست، بلکه یعنی شما با درک و عشق واکنش نشان می‌دهید.
-نیازهای پنهان را شناسایی کنید: اغلب دروغ نشانه یک نیاز برآورده‌نشده است. اگر کودک بفهمد که می‌تواند خواسته‌اش را بیان کند، احتمال دروغ‌گویی‌اش کاهش می‌یابد.
-هوش هیجانی را پرورش دهید: به کودک کمک کنید احساساتش را نام ببرد و بیان کند. وقتی بداند چطور احساسش را بگوید، کمتر برای پنهان کردن آن به دروغ متوسل می‌شود.
-انتظارات روشن تعیین کنید: برای کودک توضیح دهید چه چیزی را راستگویی می‌دانید. گاهی چیزی که از دید والدین دروغ است، برای کودک اشتباه ساده‌ای است.
-او را در تله نیندازید: سؤال‌هایی نپرسید که جوابشان را می‌دانید فقط برای امتحان صداقت کودک. این کار حس اعتماد را از بین می‌برد.
رفتاردرمانی کودکان دروغگو
در رفتاردرمانی کودکان اشاره می شود، وقتی در حضور کودک از یک ویژگی در او صحبت می کنیم که فاقد آن است، کودک را تشویق به دروغ گویی می کنیم.
تحت فشار قرار دادن کودک برای گفتن جزئیات
با این حال عمده ترین دلیل دروغ گویی کودکان در سنین بالاتر، فشار بزرگترها به آنان برای گفتن جزئیات دقیق یک ماجراست. این تحت فشار قراردادن، کودکان را وادار به گفتن دروغ می کند و از اینجا کودکان دروغ گویی را یاد می گیرند، چرا که آنان را از تنبیه شدن نجات میدهد. کودکان این نکته را به تجربه و بر اثر رفتار اشتباه بزرگتره می آموزند.
ترس، کمبود محبت، عدم احساس امنیت و تمایل کودک به محک زدن توانایی های خود، از مهم ترین عوامل گرایش کودک به دروغ گویی آگاهانه است.
ترس از والدین
والدینی که رفتاری توأم با خشونت دارند، کودک را تنبیه می کنند، کتک می زنند و یا نسبت به او پرخاشگری کلامی دارند، شرایط را برای دروغ گویی کودک مهیا می کنند. کودک وقتی برخلاف میل پدر و مادر رفتار می کند، از ترس تنبیه شدن به دروغ متوسل می شود و ترس، تبدیل به وسیله ای دفاعی برای کودک می گردد. کودک با این که می داند که دارد دروغ می گوید، برای آن که تنبیه نشود و یا مورد سرزنش قرار نگیرد، چاره ای جز پناه جستن به دروغ نمی یابد. تنبیه بدنی یا وضع مقررات سخت و شدید، باعث می شود که کودکان برای پنهان کردن خطاهای خود، بیشتر به دروغ گویی متوسل شوند. پس کودک برای گریز از تنبیه و مجازات، دروغ تحویل می دهد. مثلا بچه ای که خیلی شکلات خورده است، برای این که مجازات نشود دروغ می گوید. در حقیقت، ریشه ی بیشتر دروغ ها به دلیل احساس ناامنی و وحشت از مجازات و تنبیه است. بنابراین، چنان چه کودک به خاطر راست گویی، درباره ی اتفاقی ناخوشایند یا ناشایست، از سوی مادر و پدر و یا بزرگترها تنبیه نشود، به دروغ گفتن پناه نمی آورد. گاهی اوقات کودک به این دلیل دروغ می گوید که اجازه ندارد حقیقت را بر زبان بیاورد. اگر کودک احساس واقعی خود را به زبان بیاورد، ممکن است تنبیه شود. مثلا وقتی کودک می گوید که از مادر بزرگش متنفر است، احتمالاً مادر او را تنبیه می کند، در حالی که در همین لحظه اگر بگوید مادربزرگ را دوست دارد، احتمالا پاداش هم می گیرد. پس کودک به این نتیجه می رسد که اگر دروغ بگوید، مادر توجه بیشتری به او می کند.
بعضی از والدین ناخودآگاه بچه ها را برای داشتن رفتار مناسب، تحت فشار می گذارند و همین باعث دروغ گویی بچه ها می شود. در حقیقت کودکان سعی می کنند انتظارات والدین را برآورده کنند.
کمبود محبت
احساس کمبود محبت و نیاز به ناز و نوازش، از عوامل عمده ی تمایل کودکان به دروغ گویی است. بروز برخی از تغییرات در زندگی کودک، مانند به دنیا آمدن خواهر یا برادر جدید، رفتن به مهد کودک و یا هرگونه عامل جدایی دیگر از پدر و مادر، باعث احساس کمبود محبت توسط کودک شده و او را به سوی دروغ گویی سوق می دهد. در واقع هدف کودک در چنین مواردی جلب توجه والدین به سوی خود است.
داشتن دوستی خیالی
یکی از موارد دروغ گویی در کودکان، داشتن یک دوست خیالی است. به ویژه کودکان تک فرزند که معمولا تنها هستند و هم بازی ندارند، برای خود یک دوست خیالی خلق می کنند و دائما در مورد او صحبت می کنند یا حتی وانمود می کنند که در کنار او راه می روند و … در چنین مواردی به والدین توصیه می شود برای فرزند خردسال خود یک همبازی پیدا کنند تا کودک از تنهایی دراید و نیازی به دوست خیالی نداشته باشد.
منبع: nurturedfirst.com
سوالات متداول:
رفتار درمانی چگونه به کودکان دروغگو کمک می‌کند؟
رفتار درمانی بر پایه آموزش مهارت‌های رفتاری و تغییر الگوهای غلط تربیتی است. با استفاده از روش‌هایی مانند تقویت رفتار صادقانه، الگوسازی توسط والدین و کاهش واکنش‌های تنبیهی، کودک یاد می‌گیرد به جای دروغ گفتن، حقیقت را بیان کند.
از چه سنی می‌توان رفتار درمانی برای کودکان دروغگو را شروع کرد؟
رفتار درمانی از سنین پیش‌دبستانی (۳ تا ۴ سالگی) قابل اجرا است. در این سنین کودک شروع به درک مفهوم حقیقت و دروغ می‌کند و با روش‌های ساده مانند قصه‌گویی، بازی و تشویق می‌توان رفتار درست را در او تقویت کرد.
برچسب‌ها:رفتار درمانی, روانشناسی کودکان