گفتاردرمانی کم شنوایی

اختلال شنوایی یک واژه عام و نشانگر یک ناتوانی در شنیدن است و می تواند از لحاظ شدت از درجه خفیف تا عمیق گسترده باشد. این اختلالات شنوایی ممکن است مربوط به گوش خارجی مانند وجود جسم خارجی در مجرای گوش و (بوشون) و یا به علت تورم و عفونت در گوش میانی باشد که در این صورت صداها به گوش داخلی نمی رسد و به آن کری انتقالی گویند. در اختلال گوش داخلی حس صدا به علت خرابی سلول های درک اصوات از بین می رود که به آن کری عصبی گویند. كری، ممكن است مادرزادی مثل سیفلیس مادرزادی، سرخجه مادر، استعمال بعضی از داروها در دوران بارداری مانند اسپتومایسین و الکلیسم و یا بدشكلی های اعضای شنوایی به علت صدمات دوران جنینی و زایمان باشد. در نوع اكتسابی، مهم ترین علت، عفونت های گوش میانی است كه اغلب بعد از بیماری های عفونی مخصوصاً سرخجه و تیفوئید دیده می شود. خدمات گفتار درمانی در کودکان با مشکلات شنوایی باید به سرعت آغاز شود، برنامه قبل از دبستان شامل گفتار درمانی در ایجاد ارتباط مناسب، نیاز به برخورد اجتماعی با کودکان شنوا و ناشنوا و استفاده از امکانات ویژه گفتاردرمانی کودکان کم شنوا و مشاوره با خانواده هاست که کودک ناشنوا مجبور می شود تجارب لازم و مورد نیاز را در را در محدوده زمانی کوتاه و سریعا بدست آورد. تربیت شنیداری در کودکان کم شنوا کمک شایانی در استفاده از حداکثر شنوایی باقی مانده در جهت آموزش های دبستان و… می کند.

علل کم شنوایی در کودکان

افت شنوایی و اختلالات زبان از علائم کودکان کم شنوا به حساب می آید که در تشخیص کم شنوایی موثر است. وسایل کمک شنوایی در درمان کودکان کم شنوا مورد استفاده قرار می گیرد، اما درمان های مکمل مانند تربیت شنیداری به کودکان کم شنوا این امکان را می دهد که از باقیمانده قدرت شنوایی خود در مرکز تربیت شنوایی در تهران جهت بهبود درمان های گفتار درمانی برای کودکان کم شنوا استفاده نمایند. مرکز گفتار درمانی کودک کم شنوا دکتر صابر با دو شعبه در غرب و شرق تهران در زمین تربیت شنوایی با ایجاد اتاق تقویت مهارت های شنوایی در این حیطه پیشتاز بوده است.

اصوات فقط از راه هوایی به گوش نمی رسند بلکه با ارتعاش درآوردن جمجمه نیز اصوات را می توان به حلزون گوش منتقل کرد که با گذاشتن دیاپازون مرتعش به ناحیه پیشانی یا پشت گوش انجام می گیرد. اگر انتقال اصوات از راه استخوانی بهتر از انتقال هوایی باشد نشانه ناراحتی های گوش خارجی و یا میانی است و اکثر ناشنوایی های اکتسابی مشکل گوش میانی دارند.

اختلال شنوایی ممکن است مربوط به ضایعات مغزی بر اثر زایمان، یرقان شدید به علت ناهمسانیبعد از تولد و عفونتهای نظیر مننژیت و انسفالیت باشد.RH  عامل تقریبا نیمی از علل ناشنواییها عوامل ارثی است و بیش از 90 نوع ناشنوایی ارثی شناخته شده است. 20 درصد کل ناشنوایی های ارثی از راه ارث غالب نوجود می آید در این صورت یکی از والدین ناشنوا هستند و احتمال داشتن فرزند ناشنوا 50 درصد است. ناشنوایی به علت ژن های نهفته 75 تا 80 درصد کل ناشنوایی های ارثی را تشکیل می دهند. در این صورت والدین هر دو حامل ژن نهفته هستند و چون ژن معیوب آن ها تنهاست لذا بیماری در آن ها بروز نمی کند ولی وقتی دو ژن هم ردیف و از یک نوع با هم می شوند بیماری بوجود می آید و احتمال داشتن فرزند ناشنوا برای هر حاملی به نسبت یک به چهار است. منظور ما از اختلالات شنوایی بیشتر کری های کامل از هر دو گوش و همچنین ضعف شدید شنوایی است.

علائم کودکان کم شنوا

1. افت شنوایی در محدوده ۳۵ تا ۷۰ دسی بل از علایم کودکان کم شنوا می باشد.(وجود میزانی از باقیمانده شنوایی)
2. ضایعه حسی عصبی یا ترکیبی از ضایعه حسی عصبی و انتقالی.
3. یکی از علائم کم شنوایی اختلالات زبان دریافتی و بیانی است.
4. اختلال واجی از دیگر علائم کودکان کم شنوا در زمینه گفتار می باشد.
5. وجود ویژگی‌های نوایی شامل کاهش سرعت گفتار،الگوهای نامناسب تکیه،تشدید مختل و کنترل تنفسی نامناسب.
6. عدم توجه نسبت به علائم شنیداری.

اهداف بلندمدت در گفتار درمانی کودک کم شنوا

1. رفع نیازها و خواسته های ارتباطی در موقعیت های معمول روزمره.
2. افزایش آگاهی و قدرت تمایز درموردم حرکات مختلف.
3. کاربرد واژگان کلیدی در ارتباط روزمره.
4. کاربرد قواعد اجتماعی ارتباط به طور مناسب در تعامل دیگران.
5. کاربرد مهارت های واجی متناسب با سن در طول مکالمات.
6. کاربرد زبان اشاره جهت تعامل مناسب با دیگران در موقعیت های روزمره.                                                                                                                                                                                     

مرکز درمان کم شنوایی کوکان- مرکز تربیت شنیداری

1. آزمون های هنجار شده گفتار زبان را اجرا کنید. آزمون های علائم کودک کم شنوا را برای تعیین همه جانبه نقاط قوت و ضعف گفتار و زبان کودکان کم شنوا به کار گیرید. تکامل گفتار و زبان وی را با هنجارهای رشد و تکامل،فرهنگ و لهجه مقایسه کنید.
2. قبل از شروع ارزیابی علائم کودک کم شنوا تعیین کنید که شیوه ارزیابی او باید شفاهی باشد و یا با زبان اشاره صورت گیرد،گروه مقایسه ای مناسب را برای آزمون هنجار کودک کم شنوا مشخص کنید،آزمون را در صورت لزوم اصلاح کنید بدون اینکه از هنجارها تخلف شود،اطمینان حاصل کنید که وی دستورات مربوط به انجام آزمون را متوجه می شود،و عوامل حواس پرت کن را در محیط اطراف به حداقل رسانید.
3. برای تعیین وضعیت واجی کودک کم شنوا یک آزمون واجی و جهت تعیین چگونگی درک دیگران از گفتار وی از یک آزمون میزان وضوح گفتار در گفتار درمانی کودکان کم شنوا استفاده کنید.
4. هنگام تعامل در فعالیت های مورد علاقه و روزمره کودک کم شنوا یک نمونه ارتباطی که وضعیت متوسطی از او نشان دهد را ضبط ویدیوی کنید، در مرکز تربیت شنیداری الگوهای گفتار و زبان او را مورد تحلیل قرار دهید (برای مثال تعاملات پیش ارادی،ارادی،با حرکات چهره و بدن،اشاره ای یا کلامی با دیگران.)
5. با والدین،معلم،کمک مربی و دیگر افرادی که به نوعی از نظر آموزشی با کودکان کم شنوا ارتباط دارند و نیز با متخصصین مربوطه مصاحبه کنید تا نقاط قوت و ضعف از نظر آموزشی و اجتماعی مشخص شود.
6. از اطلاعات مشاهده ای جهت مشخص کردن مهارتهای ارتباطی کودک کم شنوا در کلاس،زمین بازی،بوفه (رستوران) ،محل کار،جامعه،خانه و سایر موقعیت های اجتماعی و آموزشی استفاده کنید.
7. از والدین اطلاعاتی در مورد مراحل رشد و تکامل کودکان کم شنوا،ویژگی های اولیه ارتباطی،وضعیت درمانی و تاریخچه فعلی،مداخلات گفتار درمانی تخصصی در کم شنوایی،تلاش های ارتباطی در موقعیت های مختلف و ارتباطات خانوادگی و خویشاوندی فراهم کنید.
8. مهارت های حرکتی- دهانی کودک کم شنوا را ابتدا با مشاهده وضعیت ساختمانی صورت ،لب ها،دندان ها،زبان،نرم کام و سخت کام در جلسات گفتاردرمانی کودکان کم شنوا ارزیابی کنید،چگونگی کاربرد ساختارهای خاصی که برای تولید گفتار و زبان مهم هستند را بررسی کنید،(برای مثال،حرکت و قدرت و میزان بسته شدن لبها،قدرت،چگونگی جلو آمدن،داخل بردن و حرکت به طرفین زبان،یا حرکت نرم کام زمانیکه واج تولید می شود).
9. کودک کم شنوا را به یک شنوایی شناس ارجاع دهید تا آزمایشات معمول روی او صورت بگیرد، سپس برنامه تربیت شنیداری را با توجه به نتایج طرح ریزی کنید.
10. ملاقاتی با خانواده و سایر متخصصین ترتیب دهید، ابتدا از اولویت های خدماتی مورد نیاز کودک کم شنوا را تعیین کنید،سپس راهکارهای همکاری در مداخلات گفتار درمانی کودک کم شنوا را مشخص کنید و پس از آن به طور کلی شیوه درمانی مناسب را با توجه به نیازهای وی تعیین کنید مثل برنامه های ارتباطی کلی،شفاهی یا زبان اشاره.
11. روش مداخله ای را با مشارکت خانواده انتخاب کنید (برای مثال،شفاهی،کلی یا روش اشاره دستی) تابع ایجاد و افزایش مهارتهای ارتباطی کودک کم شنوا کمک شود.
12. موقعیت های معمول روزمره، واژگان خاص،ساختارهای جمله/ کلمه،و یا موقعیت های کاربردی زبان را بر اساس توانایی شنیداری،سن تقویمی، توانایی واجی یا مهارت های حرکتی،نیازهای مربوط به وضوح گفتار،لهجه،نیازهای ارتباطی اجتماعی،حرفه ای،و یا آموزشی کودک کم شنوا به عنوان اهداف مداخله‌ای در تربیت شنیداری کودک کم شنوا انتخاب کنید،رضایت والدین و معلمین را برای طرح درمان جلب نمایید.
13. والدین،شنوایی شناس،معلمین،و گفتار درمانی با تشریک مساعی به تشخیص وسیله کمکی مناسب برای موقعیت های مختلف بپردازند و به کودک کم شنوا حفظ و نگهداری این وسایل را آموزش دهند.
14. وضعیت وسایل کمک شنیداری را قبل از شروع هر جلسه درمانی بررسی کنید.
15. با کمک شنوایی شناس و یا مشاور گفتاردرمانی کم شنوا به کودک کم شنوا بازبینی معمول وسیله کمک شنیداری را آموزش دهید که متوجه شود آیا کارکرد آن مناسب است و یا اینکه دچار مشکل شده است مثل خالی شدن باتری یا قرارگیری نامناسب قالب .                                                                                                                                                                                                      
16. برای والدین کودکان کم شنوا،معلمین و متخصصین گفتار درمانی کودکان مربوطه ارتباط بین رشد گفتار و زبان و افت شنوایی باسن،وضعیت فیزیکی و شناختی را شرح دهید.
17. منابع و مراجع مناسبی را در مورد ضایعه شنوایی و اختلالات ارتباطی برای والدین و معلمین کودکان کم شنوا مشخص نمایید.
18. به والدین و معلمین کمک کنید تا از وسایل کمک شنوایی و تدابیری تربیت شنوایی مثل کمک‌های فرا تخصصی آموزشی و هماهنگ شدن با دوره‌های آموزشی حمایت کنند. تا کودک کم شنوا را قادر سازند با موفقیت از کلاسهای درس مربوط به همسالان عادی خود استفاده کند.
19. به ایجاد و توسعه گروه‌های اجتماعی که فعالیت‌های آنها شامل جلسات همسالان برای فعالیت های تفریحی در ساعات ناهار و بعد از مدرسه باشد،با  گفتار درمانی در منزل کمک کنید.
20. به والدین کودکان کم شنوا آموزش دهید تا بسامد دستورات شان و کنترل کردن موضوعات را کاهش دهند و شروع به کار برد نوعی از زبان متقابل کنند که کودکان کم شنوا را تشویق کنند تا در مکالمات،راهکارهای ارتباطی موثر را به کار گیرند (برای مثال،بسط: نوع کامل تری از گفته کودک را به کار ببرید،برگشت: اطلاع داشتن از گفته های قبلی کودک و سپس به کونهای پرسش کردن که موجب بسط موضوع گردد،یا درخواست موردی: از کودک بخواهید که تکرار کند یا آنچه را که گفته است واضح تر بیان کند.)
21. از کودک کم شنوا بخواهید که وقتی شما وسیله کمک شنوایی او یا دیگر وسایل کمک شنوایی را روشن یا خاموش می کنید در جلسات گفتاردرمانی علامت بدهد.
22. در جلسات تربیت شنیداری از کودک کم شنوا بخواهید زمانی را که صدا شروع میشود یا پایان می یابد،علامت بدهد.
23. در مرکز تربیت شنیداری به کودک کم شنوا آموزش دهید که به صداهای بلند محیطی مثل کوبیدن روی یک سطح سخت یا در زدن پاسخ بدهد.
24. در جلسات تربیت شنوایی از بازیهایی که تولید صدا و حرکت می کنند استفاده کنید،صبر کنید تا کودک کم شنوا با شما تماس چشمی پیدا کند یا به اسباب بازی نگاه کند. وقتی که او به سمت دیگری توجه کرد،اسباب بازی را خاموش کرده و سپس دوباره آنرا زمانی که کودک کم شنوا مجدداً توجه می‌کند،روشن کنید.
25. بعد از توجه کودک کم شنوا به اسباب بازی که حرکت کرده و تولید صدا می کند،اسباب بازی را پنهان کرده یا آن را به پشت سرش ببرید و منتظر بمانید تا او به سمت صدا برگردد،در جلسات تربیت شنیداری ابتدا صدا را بالا ببرید تا پاسخی بگیرید و سپس به تدریج صدا را به کمترین سطح قابل شنیدن برای کودک کم شنوا کاهش دهید.
26. بعد از انتخاب صداهای محیطی ضبط شده که برای کودکان کم شنوا آشنا هستند،در مرکز تربیت شنوایی دو تا از اصوات را مشخص کنید و سپس به تصاویری که هر کدام از صداها را نشان میدهد،اشاره کنید و سپس از او بخواهید که تصویر درست را بعد از شنیدن اصوات مربوطه نشان بدهید.                                                                                                                                                                                                  

آثار روانی مبتلایان به اختلالات شنوایی(ناشوایی- کم شنوایی)

اختلال شنوایی سد بزرگی برای رشد طبیعی گفتار و فعالیت اجتماعی بخصوص فعالیت های مدرسه است. با انکه جامعه به اختلالات شنوایی کمتر از اختلالات بینایی اهمیت می دهد معذالک آثار روانی مبتلایان به اختلالات شنوایی به مراتب بیشتر از آثار روانی مبتلایان به اختلالات بینایی است. کودک ناشنوا بیشتر در معرض اختلالات روانی قرار دارد و حتی ثابت شده که خودکشی در ناشنوایان بیشتر از نابینایان است. مردم همیشه سعی می کنند به نحوی به نابینایان مکم کنند ولی ناشنوایان را مسخره      می کنند بیمار می داند که نمی شنود بنابراین وقتی مشاهده می کند که در رفتار اطرافیانش تغییری پیش آمده آنها را به خود نسبت می دهد و همین امر باعث بروز اختلالات روانی در کودک می گردد.در دوران یادگیری مهارتها، کودک ناشنوا مانند کودک نابینا از برقراری رابطه با محیط عاجز است به هر حال قادر به فهم کامل توضیحات اطرافیان و مربیان نیست و نمی تواند نیازهای خود را بیان کند. در این مرحله کودک از آنچه واقعا هست کم هوش تر به نظر می رسد. بعضی ها عقیده دارند در دوران رشد شخصیت که به مرحله عقده ادیپ معروف است کودک ناشنوا فوق العاده حسود می شود. چون کودک خود را از هر نوع ارتباط و مکالمه با دیگران محروم می بیند لذا این امر موجبات حسادت شدید او را نسبت به اطرافیانش که پیوسته با هم در حال ارتباط و گفت و شنود هستند فراهم می آورد. به طور کلی آثار اختلالات شنوایی به صورت واکنش های مختلف در زمینه های فردی، تحصیلی و اجتماعی ظاهر می شود.

• در زمینه فردی موجب تاخیر در گویایی و حتی لالی کامل،انزوا طلبی، بدبینی و زودرنجی می شود.
• در زمینه تحصیلی موجب تنبلی غیر واقعی و عقب افتادگی های کاذب تحصیلی می شود.
• در زمینه اجتماعی مونجر به اختلالات و عکس العمل های غیراجتماعی،ضداجتماعی و حتی انتقام جویی می شود.

اختلالات روانی در مبتلایان به کری نسبی ممکن است به صورت واکنش های پسیکوتیک(هذیان و توهمات گوناگون)، واکنش های نوروتیک ( افسردگی، اضطراب) و اختلالات رفتاری مانند دزدی، دروغ گویی، فرار، مخالفت، طغیان و غیره تظاهر نماید.

سنجش شنوایی

طبق مطالعات ون کاور در انگلستان میانگین سن برای تشخیص ناشنوایان مطلق ده ماهگی و برای ناشنوایان شدید شانزده ماهگی بوده است. بعلت عکس العمل های کودک نسبت به صداهای بلند مانند جاروبرقی، بوق اتومبیل، زنگ درب خانه و یا رادیو و تلویزیون به علت حساسیت بینایی و گیرندگی ارتعاشات، افراد نیمه شنوا مشکوک به نظر نمی رسند. بیش از نیمی از پزشکان نظرات والدین را جدی نگرفته  و معتقد به ناشنوا بودن کودک نبوده اند در صورتی که بعدا عکس آن ثابت شده است.

امواج صوتی در حقیقت از تعدادی نوسانات یا سیکلها تشکیل شده است و تعداد این نوسانات یا سیکل ها در ثانیه فرکانس نامیده می شود. هر فرکانس یا سیکل یک واحد هرتز و بیست هرتز یعنی بیست سیکل در ثانیه و حدود شنوایی انسان بطور عادی بین 20 – 20000 است. آستانه شنوایی (حداقل شدت صوت قابل شنیدن) از نظر بین المللی در فرکانس 1000 هرتز تعیین شده است ومسلم است هر چه شدت یا فشار صوتی بیشتری به پرده گوش وارد شود صدا بلندتر شنیده می شود.

واحد دیگر بین المللی (دسیبل) است که به علت نام الکساندرگراهام بل نام گذاری شده است. در سنجش شنوایی آستانه شنوایی در حدود 25-0 دسیبل، طبیعی نامیده می شود. مکالمه عادی بین افراد دارای شدتی برابر 50- 40 دسیبل می باشد و 20 دسیبل برابر است با شدت نجوا کردن.

ناشنوا به کسی اطلاق می شود که 90 تا 95 دسیبل از بالاترین حد شنوایی ممکن را قادر باشد و افراد نیمه شنوا یا سنگین گوش دارای فقدان 40 تا 90 دسیبل از بهترین حد شنوایی هستند. اصواتی که در سنجش شنوایی بکار برده می شود از فرکانس های خالص و فرد می باشد در صورتیکه اصواتی که ما می شنویم از ترکیب چندین فرکانس تشکیل یافته است.

با سنجش شنوایی در کودکان مانند اعمال بازتابی طبیعی که کودک با شنیدن صدا به طرف آن بر       می گردد( مانند صدا کردن کودک، صدای ساعت که در 6 تا 12 ماهگی انجام می شود) و همچنین از طریق بازی با کودک در کودکان 2 تا 3 ساله و پاسخگویی کودک به سوالات یا انجام کارهایی که به او گفته می شود. و بالاخره انجام ادیومتری هر گوش بطور جداگانه می توان به میزان شنوایی و یا اختلال آن پی برد.

ادیومتری جدید که از طریق رسم فعالیت های امواج مغزی (الکتروانسفالوگرام) انجام می شود. سنجش دقیقی از شنوایی با کامپیوتر است که حتی در خواب می شود بدون آگاهی کودک مورد استفاده قرار گیرد.

بررسی ها نشان داده که تشخیص ناشنوایی کودک که یک مسئله اساسی و مهم برنامه های آموزشی است همیشه با تاخیر همراه بوده است. تاکنون هیچ کس نتوانسته روشی را برای ناشنوایان بکار برد که برای همه آنها مفید باشد بلکه والدین باید راههای مختلف ارتباطی ناشنوایان را چه در گذشته و چه در حال بشناسند تا بتوانند یک ارتباط کلی، مفید و همه جانبه که هدف اصلی است با کودک ناشنوای خود برقرار نمایند و کودک ناشنوا بتواند یک زندگی اجتماعی نسبتا مستقل و راحت در جامعه برای خود انتخاب نمایند.

برای این کودکان آموزش قبل از دبستان دارای اهمیت حیاتی است که ممکن است کودک را صبح ها در مراکز آموزشی خردسالان آموزش داده و بعد از ظهرها به منزل آورد و یا در مراکز نگهداری و یا جایی دیگر جهت بازی فرستاد.

برنامه قبل از دبستان شامل پیشرفت ارتباط بهتر، نیاز به برخورد اجتماعی با کودکان شنوا و ناشنوا و استفاده از امکانات و خدمات ویژه مانند گفتاردرمانی کودکان کم شنوا، تربیت مسئولان و مشاوره با خانواده هاست که کودک ناشنوا مجبور می شود تجارب لازم و مورد نیاز را در را در محدوده زمانی کوتاه و زودگذر سریعا بدست آورد.

کودکان برای برقراری ارتباط و استفاده از سایر اعضای بدن خود ناراحت نمی شوند و براحتی با ایجاد اشاره، مطالب خود را بیان می کنند. روش آموزش ارتباط کلی و مقایسه آن با روشهای دیگر مانند لب خوانی، اشارات و هجی کردن نشان داده است که روش ارتباط کلی از مزیت خاصی برخورد دار بوده است. گزارشات موریس ویس ، گودوین، آرنولد و ترمبلی و توأم کردن ارتباطی کلی و بازی کودکان مختلط شنوا و ناشنوا نیز حاکی از آنست. کودکان ناشنوا احتیاج دارند با کودکان و بزرگسالان شنوا و ناشنوا هر دو گروه ارتباط داشته باشند. در مراکز آموزشی بهره گیری یک کودک ناشنوا ارتباط با کودکان و کارکنان شنواست که می تواند با زبان اشاره ای با آن ارتباط برقرار نمایند و همچنین حضور یک یا چند ناشنوای بزرگسال که از اشارات استفاده می کنند قدرت ارتباطی کودک را بالا می برد. در این مراکز ابتدا سمعک کودک کنترل می شود بعدا کودک با دوستان ناشنوا مشغول بازی می شود و سپس در یک جلسه درسی به مدت 10 دقیقه به طور انفرادی با معلم خود آموزش ارتباطی برقرار می کند بدنبال آن فعالیت های هنری مانند رنگ، چسب کاغذ، مقوا، نقاشی،بازی با قطعات، ساختمان سازی و … شروع می شود که کودک رقابت های لازم را با دیگر کودکان فرا می گیرد. برنامه پیاده روی در فضای آزاد و اطراف مرکز که کارکنان مرکز فرصت و وقت نظافت را داشته باشند انجام می گیرد. پس از برگشت وقت ناهار فرصت مناسبی برای آموزش و تبادل اشارات جدید بین کودکان شنوا وناشنوا و کارکنان و نشان دادن نقطه نظر و کنجکاوی ها قبل از رفتن به منزل است. به عبارت دیگر برنامه های آموزشی قبل از دبستان برای کودک ناشنوا و کم شنوا آموزش فعال در زمینه های ذهنی، اجتماعی، زبانی، هوشی فراهم می آورد و این برنامه هاروزانه بین 2 تا 4 ساعت برای کودکان 3 تا 5 سال ارائه می شود. این برنامه ها می تواند در مرکز نگهداری شبانه روزی و یا نیمه وقت باشد.

نکات آموزشی در مرکز تربیت شنوایی و گفتاردرمانی کم شنوایی

یک گفتاردرمانی کودکان کم شنوا نکاتی را برای آموزش به این کودکان برای شما توضیح می دهد.

1. به کودک کم شنوا آموزش دهید که عباراتی را که می‌شنود با اشاره کردن یا حرکات بدنی و چهره نشان بدهد (مثال: بای بای،من گرسنه ام،یا بیشتر.)
2. در جلسات گفتار درمانی کودک کم شنوا به والدین بیاموزید که از طریق بیان عبارات در طی مکالمات روزانه به کودک کم شنوا کمک کنند تا این عبارات را بشنود. (برای مثال به والدین آموزش دهید که دائماً هنگام توپ بازی بگویند،توپ را پرت کن.)
3. کلمات و عباراتی را انتخاب کنید که کودک کم شنوا در کلاس هایش به آنها نیاز دارد،تصاویری تهیه کنید که گفتار ارائه شده را نشان دهد و در گفتار درمانی کودکان کم شنوا به کودک کم شنوا بیاموزید که با دقت گوش دهد تا تصویر را با آنچه که می شنود تطبیق بدهد. (برای مثال،کیف،لیف،یا موش،گوش.)
4. به کودک کم شنوا،والدین،خواهران و برادران و سایر افرادی که در زندگی کودک کم شنوا نقش دارند بیاموزید که از اشارات ارتباط دستی استفاده کنند،ارتباط برای نیازها و خواسته ها و سپس برای افراد و اشیا دارای اهمیت در زندگی معمول روزمره وی،و در نهایت به افزایش کاربرد خزانه واژگان و نحوه مورد نیاز بپردازید.
5. در مرکز تربیت شنیداری از همسالان کودک کم شنوا بخواهید که در بازی و تعامل با او ای بر اساس قاعده ای مشخص و با مهارت،از علائم استفاده کنند.
6. اشارات دستی را در جلسات گفتار درمانی کودک کم شنوا به کار بگیرید تا مهارت های ارتباطی کودک کم شنوا به صورت همه جانبه بهبود یابد.
7. واژگانی را به کودک کم شنوا آموزش دهید که معمولاً در دستورات نوشتاری و شفاهی به کار می رود (برای مثال،بالا،پایین،قبل،یا اول) این کار را از طریق تمرین این کلمات با حرکات بدنی و فعالیت هایی با استفاده از کاغذ و قلم انجام دهید.
8. بازی دستور بازی را از طریق کاربرد دستورات یک یا دو یا سه مرحله ای ( برای مثال،دست چپت را روی شکمت بگذار دست راست را روی سرت بگذار. ورم روی پای چپ ضربه بزن.) و در ابتدا با یا سه و در ابتدا با نشانه های بینایی به کار بگیرید با کودک کم شنوا به موقعیت های بزرگتری دست یابد.
9. به والدین در جلسات تربیت شنیداری راهکارهایی را بیاموزید تا در طول فعالیت های روزمره و در موقعیت‌های مختلف کودک خود را در معرض واژگان جدید قرار دهند (بیش از برای مثال گفته های کودک کم شنوا را با اطلاعات معنایی دیگری توسعه دهید،گفته های او را از نو بسازید و تبدیل به نوع جدیدی از گفته کنید،یا از گفتار موازی استفاده کنید به این صورت که در طی فعالیت او گفته ها به وی ارائه شود.
10. به کودک کم شنوا کمک کنید که دفترچه مرجعی از واژگان داشته باشد که شامل کلمات مورد نیازش در مورد موضوعات تحصیلی یا موقعیت های حرفه‌ای باشد،در ابتدا به او بیاموزید که تعاریف را از کلمات به گونه ای ساده بنویسد و سپس به او کمک کنید تا این کلمات را در موقعیت های مختلف شفاهی یا متون نوشتاری به کار بگیرد.
11. برای ایجاد مهارت های اولیه داستانگویی والدین او را به سه بحث در مورد وقایع گذشته و آینده زندگی اش در طول تعاملات روزمره سوق دهید یا از تصاویری استفاده کنید که او را در فعالیتهای مهم و مختلف،(برای مثال جشن تولدها،تعطیلات،یا مسافرت ها نشان می دهد.
12. به کودک کم شنوا کمک کنید تا توالی فعالیت‌های روزمره را بیاموزد و در مورد آنها بحث کند،کتابی از فعالیت های روزمره تهیه کنید که زمان فعالیت ها را در طول روز مشخص کند،به او بیاموزید که آنچه را که انجام داده یا در آینده انجام خواهد داد شرح بدهد.
13. برای کودکان کم شنوا خردسال،به والدین بیاموزید که گفته‌های آنها را به صورت عادی و طبیعی در مکالمات روزمره با اضافه کردن ساختارهای پیچیده تر نحوی توسعه دهند(برای مثال وقتی که او می گوید: کیف مامان کجا؟ ،بگویید کیف مامان کجاست؟.)                                                                                                                                                                                                           
14. اجزای مختلف گفتار را روی کارت‌هایی بنویسید ( برای مثال، عبارات اسمی و فعلی،عبارات مصدری،بندهای موصولی و عبارات همراه با حرف اضافه)،به کودک کم شنوا آموزش دهید که اجزای مختلف گفتار را جهت بیان جملات پیچیده به کار بگیرد.
15. برای کودکان کم شنوا بزرگتر،تکالیف نوشتاری مدرسه را به کار بگیرید تا به آنها در ارزیابی ساختارهای نحوی ( برای مثال،استفاده از علائم نوشتاری در متون) و افزایش عبارات اسمی و فعلی،موصولی و انواع مختلف عبارات و بندهای پیچیده کمک کند.
16. درمرکز تربیت شنیداری به کودک کم شنوا بیاموزید که مهارت های واجی را به کار بگیرد به گونه ای که قادر به تعامل موثر در موقعیت های روزمره باشد.
17. در ابتدا،در برنامه های تربیت شنیداری به کودک کم شنوا کمک کنید تا تشخیص دهد چه زمانی صحبت های گوینده را نمی شنود یا درک نمی‌کند و سپس به او بیاموزید که در موقعیتهای مختلف زبان مناسب را برای درخواست از دیگران جهت وضوح مواردی از مکالمه که متوجه نشده است به کار گیرد. (برای مثال،بیان: چی؟من متوجه نشدم،یا ببخشید،نشنیدم چی گفتید.)
18. بعد از آن که به صورتی هدفمند اطلاعات ضروری مورد نیاز برای کامل کردن یک فعالیت ناآشنا (برای مثال،بنا کردن یک ساختمان،شیرینی پختن،یا انجام یک پروژه هنری) را در اختیار کودک کم شنوا قرار ندادید،تلاش کنید که کودک کم شنوا بیان کند متوجه منظور نمی شود و سپس توضیح بیشتری بخواهد (برای مثال،شما از من می خواهید که چه کار کنم؟ ،این چطور آماده می شود؟یا، این کجا میرود؟.)
19. در گفتار درمانی کودک کم شنوا از ایفای نقش استفاده کنید تا مهارت های مکالمه ای (برای مثال معرفی خود،حفظ و نگهداری یا تغییر موضوع،رعایت ادب،صداقت و در نظر گرفتن مناسبت‌ها و ارتباطات) در مورد نیاز کودک کم شنوا در موقعیت‌های اجتماعی خاص را آموزش دهید.

آموزش دانش آموزان ناشنوا و کم شنوا

آموزش دانش آموزان ناشنوا احتیاج به روشهایی دارد که لازمه زبان و گفتار نیست ولی دانش آموزانی که ناشنوایی مختصری دارند و دارای رشد گفتار هستند احتیاج به تسهیلات آموزشی مخصوصی دارند. مربی و آموزگار با تخصص و آموزشی که در این مورد دیده و کمک از گفتاردرمانی کودکان کم شنوا، باید فعالیت خود را به نحوی تنظیم کند که کودک بتواند با دیگران ارتباط عادی برقرار نماید. آموزش شنوایی، لب خوانی و صحبت و هجی با حرکات انگشتان به جای حرکات زبان یا انگشت خوانی روشهایی هستند که مورد استفاده قرار می گیرند.

1. آموزش شنوایی: آموزش شنوایی شامل 3 مرحله است: در مرحله اول آموزگار باید اطمینان داشته باشد که کودک به اصوات مختلفی که در محیطش وجود دارد آگاهی دارد و به عبارتی دیگر رشد آگاهی به وجود صداها باقی است. در این مرحله کودکانی که اختلال شنوایی شدید دارند باید از سمعک برای کمک به شنوایی استفاده کنند. کودکانی که از ابتدا از وسایلی برای کمک به شنوایی استفاده نکرده اند بعد از مدت ها که از سمعک استفاده می کنند مشکل بزرگی برای تحمل و نگهداری سمعک داشته و اکثرا صداهایی را که می شنود عینا همان صداها را تکرار می کنند. بدین جهت طرفداران این روش استفاده از وسایل کمکی را هرچه زودتر توصیه می کنند که کودک از همان ابتدا به عملکرد صداهای محیط اطراف خود آگاهی داشته باشد.

 مرحله دوم موقعی شروع می شود که کودک آگاهی از وجود صدا در اطراف خود را احساس کند و معمولا سن شروع این مرحله در 3 سالگی است در این مرحله کودک باید صداهایی را که قبلا ضبط شده و با تصاویری به او نشان داده می شود مطابقت داده و بیان کند. و به عبارتی دیگر رشد و توانایی تشخیص و جداکردن صداهای محیطی را داشته باشد. مثلا وقتی تلفن زنگ می زند به کودک نام تلفن گفته می شود و به او نشان داده می شود که این شکل تلفن است که به این نوع زنگ می زند و این عمل چندین بار تکرار می شود.سپس به کودک گفته می شود که به تصویر نگاه کند هر وقت که تلفن زنگ زد آن را نشان دهد بعدا صداهای مختلف در محیط اطراف کودک مانند (سگی که پارس می کند) یا (آژیر اتومبیل آتش نشانی ) به کودک نشان داده می شود و کودک در موقع صداهای هر کدام به طور جداگانه به آنها اشاره می کند و یا اسم آن را می برد.

در مرحله سوم وقتی کودک قادر به درک و اختلاف صداهای محیط خود شد باید به تشخیص اختلاف صداهای صحبت افراد آموزش داده شود. با توجه به عوامل متعددی که در طرز بیان و صحبت افراد وجود دارد این مرحله باید با دقت بیشتری انجام گیرد و اختلاف در طرز بیان افراد مختلف برای این کودکان همیشه مسئله ساز بوده است. بهترین روش این است که از کودک خواسته شود ابتدا صدا را گوش کند و آن را عینا تکرار نماید. ابتدا باید از صداهای با طنین کم و بعدا تدریجا صداهای با طنین عادی و بالا جهت یادگیری کودک بکار برده شود. توأم کردن گوش دادن و تکرار کردن کمک بیشتری در تشخیص و اختلاف صداها کرده و نتیجه بهتر و سریع تر عاید می شود.

2. گفتار خوانی یا لب خوانی: لغتی رایج و مصطلح است و در آموزش کودکان ناشنوا به کار می رود. کودک با نگاه دقیق به حرکات لب های صحبت کننده متوجه منظور او می شود و با او ارتباط برقرار می کند. این روش به دو طریق انجام می گیرد:

نوع اول روش تجزیه ای است که در آن تاکید بر آموزش هجی و سیلاب کلمات (قطعات کوچک کلام) و سپس تشخیص حروف الفبا وقتی که در جمله ای گفته می شود می باشد.

نوع دوم روش ترکیبی است که در اینجا تاکید بر داشتن معنای صحبت است بدون اینکه حروف الفبا و صداهای کلمات جدا جدا در نظر گرفته شده است.

ساندرز در سال 1982 برای این نوع آموزش 3 روش مختلف پیشنهاد کرده است:

• روش اول حرکاتی که از محیط می رسند و در آن ارتباط برقرار می شود مانند نشان دادن تصاویر، مناظر و عکس و سوال درباره آنها (رشد آگاهی از اصوات).
• روش دوم حرکاتی هستند که ارتباط مستقیم با پیغام داده شده دارد بدون اینکه صحبتی کرده شود مانند قیافه گرفتن، اخم کردن، خندیدن، طنین زیر و بم صداها که مقصود صحبت را بدون گفتن مشخص می کند (تشخیص اصوات محیطی)
• روش سوم حرکاتی که مستقیما با نحوه صحبت وصدا ارتباط دارد مانند طرز باز و بسته کردن لب، چانه، چرخانیدن زبان، چگونگی حرکات، سرعت و شمردگی در تلفظ تمرکز حواس و دقت کودک که نقش مهمی را در این مرحله بازی می کند. (تمیز اصوات گفتاری)

3. انگشت خوانی یا صحبت با حرکات انگشتان دست: از زمان سقراط و قرن سوم برای ناشنوایان مرسوم بوده است. این روش را اگرچه فاقد محتوای گرامری می دانستند ولی از سال 1970 مجددا بعنوان روش مفیدی بکار گرقته شد. در این روش حرکات و تکان دست و انگشتان بجای حرکات و تکان زبان بکار می رود و در حقیقت هر حرکت انگشت یاانگشتان به عنوان ایراد یک حرف از حروف الفبا می باشد. در صورتی که روش های گفتارخوانی و انگشت خوانی بطور توأم بکار برده شود روش ارتباط کل نامیده می شود.

اخیرا با پیشرفت تکنولوژی روش های جدید برای ناشنوایان پیدا شده که آنها را با دنیای بیرون براحتی ارتباط می دهد. آموزش با کامپیوتر، برنامه های تلویزیونی با زیرنویستلکس، دستگاه تلفن که صحبت به نوشته تبدیل می شود و فرد ناشنوا آن را می خواند. روش اخیر ارتباط فرد ناشنوا را با ناشنوایان دیگر و یا سایر افراد برقرار می کند. قرار دادن سمعک های مخصوص و جدید در پشت گوش و مجرای گوش و حتی اخیرا در داخل گوش که با عمل جراحی از پشت گوش انجام می گیرد.

طبق آمار 79 درصد دانش آموزان ناشنوا گاهگاهی و 67 درصد همه وقت از سمعک در کلاسهای درس استفاده می کنند و مصرف سمعک های خیلی کوچک و ترانزیستوری و پشت عینک طبق عقیده ساندرز  در 15 سال اخیر پنج برابر شده است.

دانش آموزان مبتلا به اختلالات شنوایی ممکن است در مدارس عادی تحصیل کنند و یا به علت شدت ناراحتی در مدارس شبانه روزی ناشنوایان به سر برند. ناشنوایانی که در کلاس های عادی با شاگردان شنوا تحصیل می کنند باید از آموزش خاصی که آموزگار و گفتاردرمانی کودکان کم شنوا برای آنها تهیه دیده استفاده کنند و برنامه ها طوری تنظیم شود که کودک ارتباط عادی با دیگران برقرار کند و دروس را متوجه شده و در سوال و جواب اشکالی نداشته باشد.

سوالات متداول:

1. آیا کودکان با اختلال شنوایی می توانند در مدارس عادی تحصیل کنند؟

بله، اما تمام کودکان با اختلال شنوایی نمی توانند در مدارس عادی تحصیل کنند و این مورد به شدت کم شنوایی کودک بستگی دارد.

2. در چه سنی باید کودک را برای سنجش شنوایی به شنوایی سنجی ببریم؟

همه کودکان در بدو تولد از نظر سلامتی شنوایی مورد بررسی قرار می گیرند، اما پس از آن اگر احساس میکنید کودک شما به محرک های شنوایی پاسخ نمی دهد، حتما تا 6 ماهگی برای انجام شنوایی سنجی اقدام نمایید.

3.آموزش کودکان کم شنوا و گفتاردرمانی آنان از چه سنی باید شروع شود؟

پاسخ این سوال بسیار قابل اهمیت است. هر چه کم شنوایی کودک زودتر تشخیص داده شود و کلاس های آموزشی و گفتاردرمانی زودتر آغاز شود پیشرفت کودک به همان میزان بیشتر خواهد بود. پسدر اولین زمان ممکن اقدام نمایید.