کاردرمانی یکپارچگی حسی و فواید آن

کاردرمانی یکپارچگی حسی از خدمات توانبخشی مرکز کاردرمانی و گفتاردرمانی دکتر صابر می باشد که در کودکان با مشکلات یکپارچگی حسی نظیر بیش فعالی، اوتیسم، اختلال پردازش حسی، کلامزی و… استفاده می شود. تمرینات یکپارچگی حسی موجب بهبود تحمل کاری و تسهیل سرعت پاسخ دهی، همچنین بهبود مهارت های حرکتی ظریف و بزرگ، افزایش اعتماد بنفس و بهبود مهارت های اجتماعی در کودکان می گردد. کاردرمانی دکتر صابر با در اختیار داشتن امکانات روز دنیا نظیر سنسوری روم، اتاق تاریک، اتاق شنیداری و کاردرمانی SI و تجربه بالای درمانگران خود در حیطه درمان اختلالات کودکان به صورت کاملا حرفه ای فعالیت می نماید.

جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.

فواید تمرینات یکپارچگی حسی در کودکان

۱-افزایش شدت و مدت زمان پاسخ‌های تطابقی:

در کودکی که به سختی می‌تواند یک فعالیت را بیش از چند ثانیه انجام دهد و از یک فعالیت به فعالیت دیگری می‌پرد، هدف SI افزایش مدت انجام یک فعالیت ساده است. به عنوان مثال مدت زمان طولانی‌تری در تاب بنشیند. پاسخ تطابقی در کودکی که آموخته به مدت طولانی در تاب بماند منجر می‌شود به:

۱-افزایش کنترل وضعیت

۲-ظهور برنامه‌ریزی حرکتی

۳-هماهنگی تنه

۴-حرکات فلکشن پا برای به حرکت درآوردن تاب

-این پاسخ‌های تطابقی اولیه در رویکرد SI نتایج بروگزیمال نام دارند. نتایج بروگزیمال منجر به نتایج دیستال می‌شوند (به عنوان مثال مشارکت در روتین‌‌های روزانه نتایج دیستال محسوب می‌شود).

۲-تکامل هرچه بیشتر پاسخ‌های تطابقی پیچیده‌تر

-در ادامه مثال قبلی، برای پیچیده‌تر کردن پاسخ تطابقی از کودک می‌خواهیم که حین تاب خوردن روی یک بالش بپرد. این فعالیت نیازمند زمانبندی و توالی می‌باشد که پاسخ پیچیده به حساب می‌آید و مستلزم یکپارچگی عملکردهای حسی مختلف است.

-افزایش پیچیدگی پاسخ‌های تطابقی مثال دیگری از نتایج پروگزیمال است که منجر به نتایج طولانی‌مدت دیستال می‌شود.

۳-بهبود مهارت‌های حرکتی درشت و ظریف از فواید تمرینات یکپارچگی حسی

-مهارت‌‌های حرکتی و حس عمقی جزو اولین مهارت‌های پیچیده‌ای است که در پاسخ به رویکرد OT-SI رشد می‌کند.

-هرچه پاسخ تطابقی پیچیده‌تر باشد یکپارچگی حسی بهبود بیشتری پیدا می‌کند و کودک با چالش‌ها با اعتماد‌به‌نفس بیشتری مواجه می‌شود.

-حتی اگر در جلسات درمانی به طور مستقیم بر روی حرکات درشت و ظریف کار نشود، مداخلات SI تأثیر خود را می‌گذارد و تغییرات قابل ملاحظه‌ای دیده می‌شود.

۴-بهبود در شناخت، زبان، عملکرد آکادمیک

-معمولاً هدف اصلی SI نیستند.

-افزایش عملکرد در این زمینه‌ها نشان‌دهنده‌ی افزایش تعدیل حسی، ادراک و کنترل پاسچرال یا پراکسی است.

۵-افزایش عزت‌نفس و اعتماد‌به نفس

-افزایش توانایی در پاسخ‌های تطابقی منجر به افزایش اعتماد به خود می‌شود و منجر به لذت بردن از انجام فعالیت‌‌هایی می‌شود که کودک نمی‌توانست انجام بدهد.

۶-افزایش مشغول شدن در اکوپیشن و مشارکت اجتماعی

۷-افزایش زندگی خانوادگی

-یکی از اصول OT-SI: خانواده مشکل کودکش را بهتر می‌فهمد.

پروتکل‌های تحریک حسی در کاردرمانی یکپارچگی حسی

-در رویکرد SI تحریکات حسی تصادفی نیستند و این تحریکات به رفتار کودک بستگی ندارد.

-پروتکل‌های تحریک حسی متشکل از مداخلاتی است که شامل انواع خاصی از تحریکات حسی می‌باشد که توسط تراپیست کنترل می‌شوند و معمولاً براساس برنامه‌ریزی و توالی قبلی است.

-در OT-SI فعالیت‌ها براساس پاسخ کودک اصلاح می‌شوند.

-برخلاف OT-SI، از پروتکل‌های تحریک حسی اغلب به عنوان مداخله‌ی مستقل استفاده می‌شود که توالی و برنامه مشخص و از پیش تعیین‌شده‌ای دارند.

این پروتکل‌ها شامل:

-پروتکل تحریک حسی  wilbarger – انجام موارد زیر هر دو ساعت:

*ایجاد فشار لامسه (touch pressure) در یک توالی معین به همراه براشینگ با مسواک اسکراب جراحی در بازوها و پاها

*joint compression در مفاصل خاص پس از براشینگ

-پروتکل astronaut: ایجاد تحریکات وستیبولار به صورت چرخشی و همراه با تحریکات صدا

نتایج مورد انتظار از دو پروتکل wilbarger  و astronaut:

۱-بهبود تعدیل حسی و خودتنظیمی

۲-بهبود کلی در توجه، یادگیری و رفتار

تمرینات درکی حرکتی در کاردرمانی- مهارت های حسی حرکتی

نامی آشنا برای کاردرمانگران در حوزه ی کودکان و والدینی که فرزند مبتلا به اختلالات ذهنی (اتیسم،نقص توجه،بیش فعالی،مشکلات پردازش حسی و …) دارد. اما شما تعریف واضحی از مهارتها ی درکی حرکتی و طبقه بندی آنها دارید؟ در این مطلب ضمن تعریف مهارتها ی درکی حرکتی، طبقه بندی آن ها، تمرینات کاردرمانی درکی-حرکتی ارائه می شود.

محرک های حسی به گیرنده های حسی کودک ارائه شده و پس از رمز گشایی پیام های عصبی و انتقال آن به مغز ،اطلاعات در مغز یکپارچه شده و سازماندهی می گردد.سپس اطلاعات با تجربیات و یادگیری های قبلی ادقام شده و اعصاب وابران عکس العمل های مناسب را به اندام های حرکتی انتقال می دهند. در آخر پاسخ حرکتی یا لفظی در عضلات و مفاصل ظاهر می شود. پس از ایجاد پاسخ یک مکانیسم بازخورد فعال می گردد که در صورت درست بودن پاسخ حرکتی اطلاعات مربوطه در مغز ذخیره می شود و در صورت نادرست بودن این پاسخ از طرف مغز پاسخ حرکتی جایگزینی برای تصحیح حرکت قبلی ارائه می گردد. در این روند مهارت های حسی حرکتی کودکان تقویت میشود.

Perceptual-motor skills یا مهارت های درکی-حرکتی کودکان

یکی از توانایی های رشدی کودکان که از ترکیب حس ها(حس عمقی،وستیبولار،لامسه و…) و مهارت های حرکتی در محیط کودک و به شکل بازی و سرگرمی شکل می گیرد، مهارت های درکی حرکتی کودکان است. در این فرایند از حس های بینایی،شنوایی،لامسه،حس عمقی، وستیبولار یا دهلیزی اطلاعاتی برای پردازش به مغز ارسال میشود و در ترکیب با توانایی های حرکتی(حرکت اندام ها) منجر به رشد مهارت های حسی حرکتی میشود. طبق آخرین تحقیقات انجام شده در مورد تکامل مغز،تمرین مهارتهای درکی -حرکتی کودکان باعث شکل گیری سیناپس های عصبی می شود و اثرات دائمی بر روی مغز می گذارد. بنابراین هدف نهایی از تمرینات حسی حرکتی شکل گرفتن راه ها و ارتباطات عصبی در مغز است.
دشواری هایی که گاها در خواندن و نوشتن یا ریاضی کودکان دیده می شود می تواند مستقیما نتیجه ضعف در مهارت های درکی و حرکتی باشد چرا که از طریق تمرینات درکی حرکتی کودک راه های عصبی در مغز شکل گرفته و منجر به یادگیری موثر میشود. بنابراین تمرینات حسی-حرکتی به افزایش توانایی یادگیری کودکان کمک شایانی می کند.

درک و حرکت:

برای فهم هرچه بهتر مفهومکاردرمانی درکی-حرکتی نیاز به تعریفی جداگانه از درک و حرکت و بررسی ارتباط آن دو وجود دارد. درک، دریافت و سازماندهی و تفسیر اطلاعات حسی در مغز است. (اطلاعات حسی، دریافت های مغز از حس های بینایی،شنوایی،لامسه،حس عمقی،حس وستیبولار یا دهلیزی است). در واقع درک، پردازش دریافتی های ما از حواس پنجگانه است.
زمانی که از مهارت های حسی حرکتی کودکان گفته میشود مقصود توانایی کنترل ارگان های بدن از جمله حرکات چشم،حرکت دست ها و پاها و … است. حرکت، کنترل ارادی اندام هاست.
اطلاعات حسی از طریق چشم،گوش،پوست،مفصل و… دریافت و به مغز ارسال و در آنجا پردازش شده(درک) و پیام به اندام ها ارسال شده که منجر به حرکت می شود.
بین اطلاعات درکی و حرکات ارادی بدن وابستگی و ارتباط تنگاتنگی وجود دارد که نتیجه این ارتباط راهی برای یادگیری و حفظ مهارتها ی درکی حرکاتی آموخته شده است. زمانی که این ارتباط به درستی شکل گرفته باشد یعنی درک اطلاعات حسی و حرکات اندام ها درکنار یکدیگر قرار گیرند کودک به اکتشاف و بازی پرداخته و در یادگیری بهترین عملکرد خود را خواهد داشت.

کاردرمانی حسی حرکتی کودکان- کاردرمانی جسمی حرکتی

 مهارت های حسی حرکتی کودکان به طور کلی به چهار دسته تقسیم میشود که شامل: آگاهی از بدن، آگاهی از فضا و مکان، آگاهی از زمان و جهت یابی است که در ادامه هریک به طور خلاصه تعریف خواهد شد.

آگاهی از بدن: توانایی شناخت اعضای مختلف بدن و عملکرد آنها و استفاده موثر از بدن در موقعیت های مختلف. برای مثال از دست های برای گرفتن اشیا استفاده می شود.

آگاهی از فضا و مکان: آگاهی از نحوه اشغال فضال اطراف و موقعیت بدن در محیط و اینکه چطور در یک پوزیشن خاص قرار گرفتن و جابجا شدن در محیط. برای مثال کودک میخواهد از داخل تونل کوچکی بگذرد باید تصمیم بگیرد که با چه پوزیشنی و چگونه از آن عبور کند و سپس اجرا کند. این مهارت به عملکرد سطح بالای حس عمقی و حس دهلیزی نیاز دارد.

آگاهی از زمان(ریتم بدن): توانایی پیش بینی و اجرای حرکت و توالی های حرکتی برای مثال زمانی که توپ یا رول به کودک می رسد باید از روی آن بپرد.

جهت یابی: تفاوت بین دو سمت بدن،تشخیص راست و چپ،جلو و عقب، بالا و پایین را شامل می شود.

 

کاردرمانی یکپارچگی حسی و ابزار آن

-مداخلات حسی خاصی هستند که ساختار رژیم‌گونه کمتری نسبت به پروتکل‌های تحریک حسی دارند و در عوض انعطاف‌ بیشتری دارند تا در زندگی روزانه بتوان از آنها استفاده کرد. به عنوان مثال بستن جلیقه‌های سنگین یا نشستن روی توپ CP.

-grandin hug machine: نمونه‌ای از ابزارهای body compression است که درونداد حسی عمقی به بدن می‌دهد. استفاده از این ابزار به مدت ۶ هفته باعث کاهش اضطراب و هوشیاری و واکنش‌گری کودک می‌شود.

-این استراتژی توسط والد، معلم کودک و خود کودک در قالب روتین‌‌های روزانه براساس دستورالعمل‌هایی که درمانگر می‌دهد انجام می‌شود.

نتایج این استراتژی‌ها شامل بهبود خودتنظیمی، بهبود توجه و کاهش مشکلات رفتاری و پرخاشگری می‌باشد.

 

رشد مهارت های حسی حرکتی کودکان در کاردرمانی حسی کودکان

مهارتهای حسی حرکتی در بازی طبیعی کودکان رشد میکنند گرچه تمرین تخصصی کاردرمانی یکپارچگی حسی هریک از آیتم ها به وضعیت درکی و حرکتی و یادگیری کودکان کمک میکند و درنتیجه مشارکت فعال تری در محیط، بازی و اکتشاف خواهند داشت. اما کودکانی که دچار محدودیت هایی در درک و حرکت هستند(کودکان طیف اتیسم،کودکانی که مشکلات پردازش حسی دارند، کودکانی که نقص توجه دارند، کودکانی که دچار اختلالات یادگیری هستند و…) از تمرینات درکی حرکتی بهره زیادی خواهند برد که میتوان به موارد زیر اشاره کرد: بهبود هماهنگی،سرعت،قدرت،چالاکی، تعادل، ثبات در انجام فعالیت های حرکتی و بهبود مهارت های درکی حرکتی درشت و ظریف.
این کودکان در برنامه ریزی حرکت، هماهنگ کردن حرکات و سرعت در انجام کارها پیشرفت قابل ملاحظه ای را پیدا میکنند. حتی حرکات زبان و دهان که منجر به رشد گفتار می شود هم بهبود پیدا خواهد کرد.

از کجا بفهمیم که کودک در مهارت های درکی-حرکتی ضعف دارد؟

به طور کلی زمانی که کودک شما مشکلات توجه یا پردازش حسی دارد یا در انجام کارها کند است و چالاکی لازم در او دیده نمیشود یا مهارتهای تعادلی  ضعیف دارد احتمال وجود ضعف در مهارت های حسی حرکتی کودکان وجود دارد.
کودکانی که در مهارتهای درکی حرکتی ضعف دارند معمولا بازی های حرکتی و رقابتی کمی را انجام می دهند و در بازی، خلاقیت و اکتشاف خوبی ندارند، ممکن است در فعالیت های روزمره زندگی از جمله لباس پوشیدن،دسشویی رفتن، حمام کردن و… عملکرد رضایت بخشی نداشته باشند، همچنین ممکن است در فعالیت های مربوط به مدرسه دچار مشکل باشند.
زمانی که در کودک مشکلات تعادلی، افتادن های مکرر، کندی واکنش(سرعت عکس العمل نشان دادن به محرک ها) و… را مشاهده کردید نیاز به ارزیابی مهارتهای حسی حرکتی و در صورت لزوم مداخله کاردرمانی حسی حرکتی وجود دارد.
برای سهولت در ارزیابی لیستی از مهارتهای درکی-حرکتی در ادامه مطلب ارائه می شود.

 غلت زدن
 چهار دست و پا رفتن
 راه رفتن
 دویدن
 بالا و پایین رفتن از پله
 جفت پا پریدن به جلو
 جفت پا پریدن در جا
 پریدن از روی مانع
 پریدن از ارتفاع
 ایستادن روی یک پا
 لی لی کردن
 قل دادن توپ
 پرتاب توپ با دست
 ضربه به توپ با پا
 زدن توپ به زمین و گرفتن آن
 دریافت توپ
 زدن توپ به دیوار و دریافت آن
 پرتاب توپ بالای سر و دریافت آن
 راه رفتن پنجه به پاشنه ( گردو شکستن)
 واکنش روی تخته تعادل
 واکنش های حفاظتی
 زمان واکنش
 عبور از خط وسط بدن
 تشخیص راست و چپ
 تقلید حرکتی و تقلید پوسچر
 تشخیص وضعیت در فضا
 کاینستزیا یا تشخیص وضعیت مفصل ( با چشمان بسته آرنج یا یک مفصل کودک را خم کنید و از او بخواهید در دست دیگر هم همان کار را انجام دهد)
 استرگنوزیس( تشخیص اشیا با چشمان بسته با استفاده از لامسه)
 هماهنگی حرکتی دو طرفه (دست زدن،پروانه زدن و…)

درمان یکپارچگی حسی با کاردرمانی حسی حرکتی

مهارت های درکی حرکتی در رشد روانی و حرکتی کودکان سن خاص خود را داراست و معمولا تمام این موارد از کودک شش تا هفت ساله انتظار می رود. اما برای بررسی دقیق تر نیاز به مشاوره متخصصین کاردرمانی یکپارچگی حسی حوزه کودکان و کاردرمانگران وجود دارد تا با بررسی وضعیت حسی،حرکتی،شناختی و عملکرد کودکان وجود یا عدم وجود ضعف یا اختلال در مهارت های درکی حرکتی را تشخیص دهند.

کاردمانگران درکی حرکتی که یکی از اعضای تیم درمان اختلالات کودکان هستند به طور خاص در این زمینه کاردرمانی یکپارچگی حسی مداخله میکنند. کاردرمانی حسی حرکتی با استفاده از تکنیک های رفتار درمانی،آنالیز فعالیت، تکنیک های شناختی و… در بهبود و تقویت مهارتهای حسی حرکتی خدمات ارائه می دهند. تا عملکرد کودکان در زندگی روزمره،فعالیت های مدرسه،بازی و یادگیری ارتقا یابد.
زمانی که به کاردرمانی درکی حرکتی مراجعه میکنید در ابتدا ارزیابی کاردرمانی حسی از شرایط یاد شده خواهد داشت و سپس در هریک از موارد که دچار مشکل بوده اند به طور جزئی تر ارزیابی انجام می شود و با مشخص شدن مواردی که ضعف در آنها وجود دارد مداخله مناسب کاردرمانی حسی حرکتی کودک اجرا می شود.

 

سوالات متداول:

1-آیا کاردرمانی یکپارچگی حسی فقط برای کودکان اوتیسم کاربرد دارد؟

خیر. اگرچه کودکان مبتلا به اوتیسم اغلب به این درمان نیاز دارند، اما کودکانی با بیش‌فعالی، مشکلات یادگیری، اختلال پردازش حسی (SPD)، اضطراب، و حتی کودکانی که بی‌قرارند یا مشکل هماهنگی دارند نیز می‌توانند از این درمان سود ببرند.

2-تفاوت کاردرمانی حسی با رفتاردرمانی چیست؟

کاردرمانی حسی روی بهبود پاسخ‌های فیزیکی و عصبی به محرک‌های محیطی تمرکز دارد، در حالی‌که رفتاردرمانی بیشتر به دنبال اصلاح رفتارهای نامطلوب از طریق تقویت مثبت و برنامه‌ریزی شناختی است. این دو روش می‌توانند مکمل یکدیگر باشند.