کاردرمانی حرکتی اوتیسم در مواردی همچون مهارت های ادراکی، رشد حرکتی، استقامت، هماهنگی اندام ها، تعادل، داشتن مهارت برنامه ریزی حرکتی، مهارت های خودیاری از جمله رعایت بهداشت و توانایی پردازش حسی انجام می شود. در کاردرمانی حرکتی اوتیسم اهدافی همانند افزایش هوشیاری برای تحریک دستگاه عصبی مرکزی، تقویت حفظ تعادل و… برای به کارگیری همزمان مغز و بدن، آرام کردن بدن برای بیشتر شدن توانایی تنظیم ورودی حسی، تقویت توانایی های حرکتی ظریف و درشت پیگیری می شوند. کلینیک تخصصی توانبخشی اوتیسم دکتر صابر، بهترین مرکز درمان مشکلات حسی و حرکتی کودکان اوتیسم در تهران، با انجام روش هایی همچون کاردرمانی حرکتی اوتیسم، کاردرمانی حسی اوتیسم و… به درمان اوتیسم در کودکان کمک می کند.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
شباهت های کودکان مبتلا به اوتیسم و آسپرگر
مشاهدات اولیه، کودکان دارای اختلال اوتیسم را خوش اندام توصیف می کرد و بیان می کرد که نشانه های کمی از آسیب حرکتی در آن ها وجود دارد، در حالی که مطالعات نظام مند اخیر در مورد عملکرد حرکتی، نشانه های مستند تأخیر حرکتی یا رشد حرکتی ناهنجار را نشان می دهد. اندازه گیری های دقیق نوسان وضعیتی نشان دهنده عملکرد تعادلی ضعیف تر در این کودکان نسبت به همتایان سالم است. در یک مطالعه، کودکان دارای اختلال اوتیسم و اختلال زبان مقایسه شدند و نشان داده شد که هر دو گروه به یک اندازه در تعادل هماهنگی، حرکات ظریف، حرکات درشت و حرکات دهانی دچار مشکل هستند. مطالعاتی که با استفاده از آزمون های استاندارد شدۀ آسیب های حرکتی بر روی کودکان دارای اختلال آسپرگر و اوتیسم با عملکرد بالا صورت گرفته است، نشانه هایی از بی مهارتی عصبی- حرکتی را در هر دو گزارش کرده است. این یافته ها این فرضیه را مطرح کرده اند که نقص در مهارت حرکتی یک ویژگی مخصوص سندرم آسپرگر است و امکان دارد یک نشانۀ متفاوت تشخیصی باشد. کاردرمانی حرکتی اوتیسم و درمان مشکلات حسی کودکان اوتیسم به کمتر شدن این نشانه ها کمک می کند.
مشکلات حرکتی و حسی کودکان اوتیسم
برخی از کودکان دارای اختلال اوتیسم دارای مشکلات حرکتی مانند بازی با توپ و نقاشی هستند که معمولاً این مشکلات نه به علت ضعیف بودن عضلات، بلکه به دلیل نقص در هماهنگی عضلات به وجود می آید. معمولاً مشکلات حرکتی زیادی در کودکان دارای اختلال اوتیسم دیده می شود که البته به کمک کاردرمانی حرکتی اوتیسم و درمان مشکلات حسی قابل بهبود است. مطالعات قبلی نشان داده اند که دامنه ای از ۱۰۰-۲۱ درصد کودکان دارای اختلال اوتیسم از نوعی از مشکلات حرکتی رنج می برند. اکثر کودکان دارای اختلال اوتیسم خصوصیات حرکتی غیر طبیعی مانند انقباض عضلانی ضعیف و حرکات تکراری دارند و همچنین در آزمون های معتبر حرکتی، به ویژه زمانی که پیچیدگی تکلیف بیشتر می شود در دامنۀ تأخیری قرار می گیرند. بررسی نوار های ویدئویی خانگی نشان می دهد که اختلال حرکتی در زمان نوزادی هم وجود دارد و در سنین بالاتر تأخیر های حرکتی اختلال در هماهنگی حرکتی، نقص در برنامه ریزی حرکتی و کنترل بدن در آنها دیده می شود.
ضعف در انقباض عضلانی و مشکلات حرکتی اوتیسم
ارزیابی حرکات درشت در کودکان دارای اختلال اوتیسم نشان دهنده ضعف در انقباض عضلانی، دامنه حرکت بیش از اندازه مفصل، وضعیت بدنی خمیده، زانو های خم شده، نرمی عضلات، مشکل در فهم طرح واره بدن، مشکل در هماهنگی و زمان بندی حرکات، کنترل مفصلی ضعیف و دشواری در کنترل حرکات دست و پا است. وضعیت هایی که در آن ها انقباض عضلانی برای کودکان دارای اختلال اوتیسم دشوار است، شامل خم شدن به عقب، خم شدن به جلو در حالت خوابیده، به پشت ایستادن روی یک پا و وضعیت رومبرگ (ایستادن روی دو پا یا پاشنه – پنجه با چشم های بسته) است. کودکان دارای اختلال اوتیسم به طور معمول مراحل اصلی رشد مانند نشستن، چهار دست و پا رفتن، ایستادن و راه رفتن را طی می کنند. هر چند این کودکان انقباض عضلانی ضعیف دارند و همین امر منجر به عملکرد ضعیف آن ها در این مراحل می شود که البته با کاردرمانی حرکتی اوتیسم بهبود می یابد. انقباض عضلانی ضعیف، دشواری هایی در ایجاد حرکات استقامتی و حرکات کنترل شده، که نیاز به تغییرات آهسته بین وضعیت ها و کارکرد مؤثر دارند، ایجاد می کند. انقباض عضلانی ضعیف موجب نقص کنترل لگن، افزایش گودی کمر، انعطاف بیش از حد مفاصل، عضلات ضعیف لگن، ران ها، شانه ها و افزایش سفتی در الگو های حرکتی و وضعیت های بدنی می شود. مشکلات انقباض عضلانی به کودکان دارای اختلال اوتیسم ظاهری سست، ضعیف و به طور کلی بی توجه به لمس شدن و همچنین نشستن و ایستادن به شکل های غیر طبیعی می دهد.
درمان مشکلات حسی کودکان اوتیسم
علاوه بر این برخی از کودکان دارای اختلال اوتیسم در برنامه ریزی حرکتی و هماهنگی دارای مشکلاتی هستند که این امر سبب می شود که برای این دسته از کودکان یادگیری یک تکلیف جدید مشکل شود و برای یادگیری به تکرار بیشتری نسبت به دیگران نیاز داشته باشند. کودکان با این اختلال، دشواری آشکاری در هماهنگی حرکتی دارند که در زندگی روزمره آن ها اثر دارد. مطالعات زیادی وجود اختلالات یادگیری حرکتی را نیز در اختلال اوتیسم نشان داده اند. یادگیری حرکتی فرایندی است که طی آن توانایی اجرای حرکت به طور مداوم و پایداری تغییر می کند. همچنین کودکان دارای اختلال اوتیسم واکنش تأخیری غیر طبیعی برای شروع یک حرکت از خود نشان می دهند. درمان مشکلات حسی کودکان اوتیسم توسط درمانگران مجرب و متخصصان انجام می شود.
تمرینهای مؤثر کاردرمانی حرکتی برای تقویت عضلات و تعادل
کاردرمانی حرکتی یکی از روش‌های کلیدی در بهبود توانایی‌های جسمانی کودکان اوتیستیک است که با تمرکز بر تقویت عضلات، افزایش هماهنگی و بهبود تعادل، به آنها کمک میکند تا در انجام فعالیتهای روزمره مستقلتر عمل کنند. کودکان مبتلا به اوتیسم اغلب با چالشهایی مانند ضعف عضلانی، ناهماهنگی حرکتی یا مشکلات تعادلی روبهرو هستند که میتواند بر مهارتهایی مانند راهرفتن، دویدن، لباسپوشیدن یا حتی نوشتن تأثیر بگذارد. تمرینهای هدفمند کاردرمانی حرکتی نهتنها این مشکلات را کاهش میدهد، بلکه با تقویت سیستم حسی-حرکتی، به کاهش اضطراب و بهبود تمرکز نیز کمک میکند.
از جمله تمرینهای مؤثر در این حوزه میتوان به بازی با توپ‌های درمانی اشاره کرد که با پرتاب، گرفتن یا غلتاندن توپ، هماهنگی بین دست و چشم را تقویت میکند. فعالیتهایی مانند راهرفتن روی خطوط مستقیم یا لیلیکردن نیز تعادل و کنترل پاسچرال (وضعیت بدن) را بهبود میبخشند. استفاده از تخته‌های تعادل (Balance Board) یا ترامپولینهای کوچک نیز بهعنوان ابزاری کاربردی، به کودک کمک میکند تا با حفظ تعادل در شرایط ناپایدار، قدرت عضلات مرکزی بدن را افزایش دهد. برای تقویت عضلات بزرگ (مانند عضلات پا و بازو)، تمرینهای کششی با باندهای الاستیک یا بالارفتن از پله‌های کوچک پیشنهاد میشود.
تمرینهای تقلید حرکتی نیز نقش مهمی ایفا میکنند؛ مثلاً از کودک خواسته میشود حرکات حیوانات (مانند جهش قورباغه یا راهرفتن خرس) را تقلید کند. این فعالیتها علاوه بر تقویت عضلات، انعطافپذیری و هماهنگی دو نیمکرهٔ مغز را بهبود میبخشد. همچنین، فعالیتهای یکپارچگی حسی مانند راهرفتن روی سطوح ناهموار (مانند تشکهای حبابی) یا بازی در استخر توپ، به کودک کمک میکند تا اطلاعات حسی را بهتر پردازش کند و تعادل خود را در محیطهای مختلف تنظیم نماید.
نکتهٔ کلیدی در اجرای این تمرینها، شخصیسازی آنها بر اساس سطح توانایی و علایق کودک است. برای مثال، اگر کودک به اسباببازیهای خاصی علاقه دارد، میتوان از آن ابزارها در تمرینها استفاده کرد تا مشارکت او افزایش یابد. همچنین، ترکیب این تمرینها با بازیهای گروهی، نهتنها مهارتهای حرکتی، بلکه تعاملات اجتماعی را نیز تقویت میکند. والدین میتوانند با همکاری کاردرمانگر، این فعالیتها را در خانه تکرار کنند و محیطی امن و جذاب برای تمرین فراهم نمایند. مطالعات نشان دادهاند که انجام منظم این تمرینها به‌مدت ۳ تا ۴ جلسه در هفته، بهطور قابل‌توجهی بهبود هماهنگی، قدرت عضلانی و اعتمادبهنفس کودکان اوتیستیک را به همراه دارد.
سوالات متداول:
1-چگونه کاردرمانی حرکتی بر مهارتهای اجتماعی کودکان تأثیر میگذارد؟
بسیاری از فعالیتهای کاردرمانی حرکتی بهصورت گروهی انجام میشوند، مانند بازی با توپ یا انجام مسابقات تعادلی. این تعاملات غیرمستقیم، به کودکان کمک میکند تا نوبتگیری، همکاری و ارتباط چشمی را تمرین کنند. بهبود اعتمادبهنفس جسمانی نیز زمینهساز مشارکت بیشتر در محیطهای اجتماعی مانند مدرسه یا پارک میشود.
2-والدین چگونه میتوانند پیشرفت کودک را پس از کاردرمانی حرکتی ارزیابی کنند؟
مشاهدهٔ بهبود در مهارتهای روزمره (مانند توانایی بستن دکمهها)، کاهش زمینخوردنهای مکرر، افزایش تمایل به بازیهای فیزیکی یا کاهش مقاومت در برابر لمس شدن، نشاندهندهٔ پیشرفت است. همچنین، ثبت تغییرات در دفترچهٔ یادداشت و مشورت منظم با کاردرمانگر به ارزیابی دقیقتر کمک میکند.