یکی از سوالات رایج والدین در هنگام مراجعه به روانشناس کودک و مشاور این نکته است که روش صحبت با فرزند خود را نمی دانند و مدام با یکدیگر درگیر هستند. یک روانشناس کودک با تجربه در این زمینه می تواند کمک های لازم را ارائه دهد. نکات مختلفی در نحوه صحبت کردن با کودکان وجود دارد که در این مقاله سعی می شود به آنها اشاره شود. مرکز روانشناسی کودک دکتر صابر در غرب و شرق تهران به ارائه خدمات مشاوره، رفتار درمانی و بازی درمانی به کودکان می پردازد. دکتر صابر با سابقه بالغ بر 17 سال در حیطه کودکان و بهره گیری از نیرو های متخصص روانشناس، کاردرمان و گفتاردرمان به درمان اختلالات کودکان و آموزش نحوه ارتباط با کودکان می پردازد.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
نحوه صحبت کردن با کودکان
- در صحبت کردن با کودک از عبارات کوتاه و دقیق استفاده کنیم
معمولاً وقتی چند پیام پیاپی به کودک میدهیم، او دیگر به حرف ما گوش نمی‌کند و نمی‌تواند همه پیام ها را به ذهن خود بسپارد. بسیاری از کودکانی که مشکل رفتاری دارند، مشکل فقدان توجه و تمرکز هم دارند و گاهی اصلا فراموش می کنند که ما چه دستوراتی به آنها داده ایم. ممکن است دستور اول را بگیرند و بقیه را فراموش کنند. مثلا وقتی به کودک می گوییم: لباسهایت را از روی زمین جمع کن،برنامه درسی ات را در کیفت بگذار، بعد مسواک ات را بزن و برو بخواب، چند پیام را همزمان به وی میدهیم که کار اشتباهی است.
پیام ها را یکی یکی به کودک بدهید و بعد از انجام هر کدام، دستور بعدی را بیان کنید. بهتر است بعد از انجام هر دستور،سعی کنیم کودک را تشویق کنیم که نسبت به انجام دستور،توجه مثبت نشان دهد. البته اگر قصد ما تقویت حافظه توالی شنیداری او باشد می‌توانیم چند جمله برای تکرار یا چند کار برای اجرا به وی بگوییم. اما به طور کلی باید پیام ما کوتاه و دقیق باشد.
- در روش صحبت کردن با فرزند خود ساده و روشن حرف بزنیم
دادن دستورات و توضیحات طولانی ممکن است باعث فراموش شدن بخش های اصلی پیام شود و کودک کلا از انجام همه دستورات سرپیچی کند. کودکان گفت و گو های کوتاه و جملات ساده و قابل فهم را بهتر از جملات طولانی یا جملاتی که همراه با کنایه و طعنه است، درک کرده و به خاطر می سپرند. از یک جمله کوتاه که دقیقا نشان میدهد کودک « چه کاری» را باید انجام دهد، استفاده کنید.
- در صحبت کردن با کودکان از بیان جملات مبهم و کلی اجتناب کنیم
اگر به کودک در مورد رفتارش یک پیام کاملا مبهم بدهیم، او متوجه نمی شود که منظور ما کدام یک از رفتارهای است و کدام رفتار را باید تغییر دهد. مثلا وقتی به او می‌گوییم عاقل باش یا اینکه می گوییم من را خجالت زده نکن، پیام‌های کاملا مبهم به کودک داده‌ایم. بنابراین در حرف زدن با کودک از کلماتی که کودک مفهوم آنها را نمی فهمد، استفاده نکنیم، بلکه دقیقا همان کاری را که از او می‌خواهیم بیان کنیم.
- در روش صحبت کردن با فرزند پیام باید متناسب با سن و سال کودک باشد و کودک توانایی انجام آن را داشته باشد
در مورد کودکان کوچک در لازم است پیام ها ساده تر باشند و به تناسب سن آنها،میتوان پیام های دیگری نیز به کار برد.در مورد کودکان بزرگتر توضیحات بیشتر و پیچیده‌ترین لازم است.
- در نحوه صحبت کردن با کودکان از عبارات هرگز، همیشه و هیچ وقت، استفاده نکنیم
زمانی که از عبارات هرگز، همیشه و… استفاده می کنیم، در واقع احتمال تغییر رفتار کودک را کاهش می دهیم. وقتی پیامی را به کودک میدهیم، لازم نیست پیام عدم انجام دستور را نیز به کودک یادآوری کنیم و یا رفتارهای منفی گذشته کودک را به او گوش زد کنیم. در مورد آینده نیز پیش‌داوری نکنیم و آن را به همه زمانها تعمیم ندهیم. گفتار زیر نمونه ای از پیش داوری است:«ببین باز هم مثل دیروز،اسباب بازی ها را جمع نکردی! بزرگ شوی هیچی نمی شوی! تا ابد شلخته میمانی! همیشه بی ادبی می کنی.»
- در روش صحبت کردن با فرزند ارتباط چشمی خود را با او حفظ کنیم
از آنجا که حواس کودکان به آسانی پرت میشود، مطمئن شوید که هنگام صحبت کردن با کودک، او به شما نگاه میکند. این عامل نقش مهمی در پیروی کودک از دستورات دارد. نشان دهید که منظور شما از برقراری ارتباط چشمی چیست. این روش را از طریق یک بازی به کودک بیاموزید. چند متر دورتر از یکدیگر بنشینید و به چشمهای هم نگاه کنید. هر کس زودتر به اطراف نگاه کند بازنده است.
گاهی برای جلب توجه یک کودک لازم است با او تماس جسمی داشته باشید. به آرامی دستتان را روی شانه اش بگذارید یا در صورت لزوم، هر دو دست خود را روی شانه هایش قرار دهید و با ملایمت صورتش را به اطراف خود نگه دارید. یا در حالی که با او صحبت می کنید،دستش را بگیرید. برای کودکان بزرگتر یک اشاره کوچک با گذاشتن دست بر شانه اش کفایت می کند. وقتی کودک هنگام صحبت کردن به شما نگاه میکند، برای این کار او را تشویق کنید.
- آرام ولی قاطع صحبت کنیم
گاهی والدین شکایت می کنند و می گویند تا زمانی که فریاد نکشیم خوب به حرف ما گوش نمی کند. اگر معمولاً وقتی کاری از کودکتان می‌خواهید صدایتان را بلند می کنید،کودک می آموزد تا وقتی که صدای تان را به حداکثر نرسانده اید،به شما بی توجهی کند. چون آستانه توجه شما را میداند و تا آن موقع پیام شما را جدی نمی گیرد. اگر متوجه شدید که صدایتان لحظه به لحظه بلندتر میشود،صبر کنید،یک نفس عمیق بکشید،به چشمهای کودک خیره شوید،سپس به آهستگی و بسیار شمرده سخن بگویید.لحن کلامش ما نباید خشن و ضمناً باید بیانگر خواهش و التماس باشد.
- از جملات پرسشی استفاده نکنیم
وقتی به کودکتان می گویید:«میشه تکالیفت رو انجام بدی؟» اگر پاسخ دهد «حالا نه» متعجب نشوید. اگر بگویید «می آیی اتاقش را مرتب کنیم؟» این فرصت را به او دادید تا بگوید،«نمی آیم» در مورد چیزی یا کاری که می خواهید کودکتان انجام دهد،از جملات سوالی استفاده نکنید.بلکه باید با لحن و کلمات قاطع به گونه ای صحبت کنید که کودک دقیقاً بداند چه کاری باید بکند و به علاوه آن را چه موقع،کجا و چگونه انجام دهد.
کودک را به نام بخوانید.صدا کردن نام کودک توجه او را به حرف های شما جلب می کند. کودکان خردسال اغلب مدت زمان محدودی می توانند توجه کنند،بنابراین برای جلب توجه کودک خردسال،باید مدام نامش را صدا کنید.
- احساستان را به کودک بگویید
بدون آنکه به طور مستقیم از کودک انتقاد کنید به او بگویید در مورد اعمال و رفتارش چه احساسی دارید. برای مثال «به خاطر اینکه خودت توالت را تمیز نمی کنی،واقعا ناراحتم!» یا «وقتی به موقع به خانه بر نمی گردیم،واقعا نگران می شوم.» از انتقاد،سرزنش یا حمله کردن به کودک بپرهیزید. فقط احساستان را به طور واضح بیان کنید.
- قاطع و مهربان باشید
اعمال جریمه ها و تعیین محدودیت ها نباید همراه با ابراز احساسات منفی باشد. باید در هر حال،کودک شما بداند که از محبت و حمایت شما برخوردار خواهد بود،بداند شما او را دوست دارید،حتی اگر برخی از رفتار هایش نادرست باشد. به این ترتیب کودک انگیزه بیشتری برای تصحیح رفتارهای پیدا میکند.
11. درخواست ها را مهم جلوه دهید
اگر از کودک بخواهید کاری انجام دهد ولی درخواست شما مبهم باشد، احتمال دارد او نادیده بگیرد. برای اینکه مطمئن شوید کودک توجه میکند و درخواستتان را انجام میدهد، ابتدا نگاه و توجه او را جلب کنید. سپس با لحن قاطع و روشن صحبت کنید و دلیل انجام آن کار در همان لحظه را توضیح دهید.
مثلاً به جای گفتن «می‌تونی اسباب‌بازی‌ها رو جمع کنی؟ من قبلاً دوبار ازت خواسته‌ام!» می‌توانید با جمله‌ای روشن و مؤثر بگویید:
« لطفاً همین الان اسباب‌بازی‌های روی میز را جمع کن. این مهم است چون میز جای کافی برای غذا خوردن ندارد.»
این روش هم واضح است و هم دلیل انجام کار را به کودک می‌گوید، بدون اینکه او گیج یا بی‌تفاوت شود.
12.از کلمات و برچسب‌های توهین‌آمیز استفاده نکنید
استفاده از تحقیر، شرمنده کردن یا برچسب‌زدن در ارتباط با کودک، اگرچه رایج است، اما بسیار آسیب‌زننده است. وقتی کودک را با جملاتی مثل «تو مثل بچه دو ساله‌ای»، «باعث شرمندگی منی» یا «تو پسر بدی هستی» خطاب می‌کنید، او حس میکند که شما او را دوست ندارید یا ارزشمند نیست. این جملات نه تنها باعث ناراحتی و کاهش اعتماد به نفس کودک می‌شوند، بلکه رابطه بین شما و او را نیز تضعیف می‌کنند.
به جای استفاده از این نوع جملات، بهتر است رفتار کودک را مشخص و بدون برچسب‌زدن به شخصیت او نقد کنید. مثلاً به جای گفتن «تو پسر بدی هستی» می‌توانید بگویید: «من ناراحتم چون تو وسایلت را جمع نکردی. لطفاً وسایلت را جمع کن.»
به این ترتیب، کودک متوجه میشود که رفتار او مشکل‌ساز است، نه شخصیتش، و شما او را همچنان دوست دارید و می‌پذیرید.
13.بیشتر از «نباید» از «باید» استفاده کنید
بسیاری از کودکان زیاد «نباید» می‌شنوند. والدین اغلب می‌دانند چه چیزی نمی‌خواهند اتفاق بیفتد و بنابراین جمله خود را با «نباید» شروع می‌کنند. مشکل این جملات این است که رفتار مثبت مورد نظر را تقویت نمی‌کنند و گاهی حتی باعث می‌شوند کودک دقیقاً همان رفتار ناخواسته را انجام دهد.
برای شکستن عادت «نباید»، تصور کنید که با فرزندتان مثل دوستانتان صحبت می‌کنید. به دوستانمان به ندرت می‌گوییم «این کارو نکن، اون کارو نکن». در عوض، پیشنهادهای محترمانه و روشن ارائه می‌کنیم.
14.به فرزندتان نشان دهید که او را می‌پذیرید
وقتی کودک بداند شما او را همان‌گونه که هست می‌پذیرید، همه چیز تغییر میکند. این پذیرش به کودک اجازه میدهد تغییر کند و حس خوبی نسبت به خودش پیدا کند. وقتی کودک حس خوبی داشته باشد، راحت‌تر با دیگران کنار می‌آید و احساس امنیت میکند تا افکار و احساساتش را با شما در میان بگذارد.
استفاده از تهدید، دستور دادن، نصیحت یا سخنرانی باعث میشود کودک احساس کند بد است، شما او را دوست ندارید و نمی‌تواند کار درستی انجام دهد.
مثلاً اگر کودک بگوید: «من این سبزی‌ها را دوست ندارم» و پاسخ شما این باشد: «سبزی‌هایت را بخور، همیشه دنبال بهانه‌ای، مثل بچه لوس رفتار می‌کنی»، کودک حس جدایی از شما پیدا میکند و فکر میکند شما او را بد می‌دانید.
به جای آن، می‌توانید بگویید:
«می‌دانم برایت سخت است غذایی را بخوری که قبلاً طعمش را دوست نداشتی. دوست دارم حداقل کمی امتحان کنی تا ببینی امروز طعمش چطور است.»
این جمله تلاش کودک را تأیید میکند و همزمان او را راهنمایی میکند، بدون اینکه شرمنده یا ناراحت شود.
منبع: parent.com
سوالات متداول:
1- استفاده از کلمات منفی مثل “هرگز” یا “همیشه” چه پیامد هایی دارد؟
استفاده از چنین عبارات کلی و منفی باعث کاهش انگیزه و تغییر رفتار در کودک میشود، زیرا ذهن کودک آن را به همه‌ی زمانها و شرایط تعمیم میدهد. وقتی به جای انتقاد و سرزنش، روی رفتار مطلوب تمرکز می‌کنیم و انتظار واحدی را مطرح می‌کنیم، کودک با آرامش بیشتری گوش میدهد و می‌پذیرد که تغییر رفتارش ممکن است.
2- چگونه احساسات خود را بدون ایجاد تنش به کودک منتقل کنیم؟
مهم است که بدون سرزنش مستقیم یا انتقاد، احساستان را بیان کنید. مثلا بگویید: «وقتی به موقع برنگردی، نگران می‌شوم» یا «تمیز نکردن توالت من را ناراحت میکند.» انتقال واضح احساس با زبان بدون حمله، به کودک کمک میکند درک بیشتری از تأثیر رفتار خود داشته باشد.