آیا لکنت در تمامی تمدن‌ها وجود دارد؟ لكنت زبان در سرتاسر جهان و در تمامی فرهنگ‌ها و نژادها یافت شده است. این اختلال به شغل، هوش و درآمد ربطی نداشته و در هر دو جنس و در تمامی سنین، از نوزادی تا پیری، رخ میدهد. لکنت زبان، اختلالی قدیمی است و شواهدی وجود دارد مبنی بر اینکه از بیش از ۴۰ قرن پیش در تمدن‌های چینی، مصری و بین النهرین وجود داشته است. گفته میشود که حضرت موسی لکنت داشته‌اند و از ترفند رایج در بسیاری از اشخاص دارای لکنت استفاده می‌کرده است – یعنی از برادرش می‌خواسته تا بجای ایشان صحبت کند. مرکز گفتاردرمانی لکنت زبان دکتر صابر در تشخیص علت لکنت زبان و درمان های تخصصی آن فعالیت می نماید.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
علت لکنت زبان چیست
علت ایجاد کننده لکنت، هنوز یک راز سر به مهر است. اگرچه دانشمندان همچنان به دنبال کشف این هستند که چه چیزی باعث لکنت میشود، اما سرنخ‌های زیادی به دست آورده‌اند. اول اینکه، شواهد محکمی وجود دارد که لکنت، اغلب، اساس ژنتیکی دارد؛ به این معنا که چیزی به ارث برده میشود که احتمال لكنت کردن کودک را بیشتر میکند. این «چیز» ژنتیکی با نحوه شکل‌گیری و رشد مسیرهای عصبی مسئول گفتار و زبان در مغز کودک ارتباط دارد. برای مثال، مسیرهای عصبی مربوط حرف زدن ممکن است در مواجهه با جریان سریع اطلاعات به تنگناها، بن بست‌ها یا موانع دیگری برخورد کند. همچنین این مسیرها ممکن است نسبت به اختلال ناشی از سایر فعالیت‌های مغز، همانند هیجانات، آسیب‌پذیر باشند. سرنخ دیگر درباره ماهیت لکنت این است که لکنت بیشتر در کودکی و بین ۲ تا ۵ سالگی شروع میشود. بنابراین، شروع لكنت تقریبا در همان زمانی اتفاق می‌افتد که بیشتر استرس‌های معمول ابتدای کودکی اتفاق می‌افتند. کودکی ممکن است در دوره‌ای که خزانه‌ی واژگانی و نحوه رشد چشم‌گیر و شگرفی دارند، لکنت کند. در کودگ دیگری، ممکن است شروع لکنت زمانی باشد که خانواده به یک منزل جدید نقل مکان میکنند. لکنت کودک سوم ممکن است بلافاصله بعد از تولد برادر یا خواهری دیگر شروع شود. عوامل متفاوت بسیاری، که به تنهایی یا در ترکیب با هم عمل میکنند، ممکن است شروع لکنت را در کودکی که استعداد عصبی- روانی یا زمینه ذاتی برای لکنت دارد، تسریع کنند. زمانی که لکنت آغاز میشود، ممکن است در خلال چند ماه ناپدید یا به تدریج بدتر شود. هنگامی که لکنت بدتر میشود، ممکن است واکنش‌های یاد گرفته شده، فاکتور مهمی در شدت آن باشند.
همبازی‌های مدرسه یا بزرگسالان بی‌فکر میتوانند باعث شوند که کودک به شدت درباره لکنت خود آگاه شود و احساس خجالت کند. کودک به سرعت یاد خواهد گرفت که با تلاش زیاد، میتواند از کلمه‌ای که بر رویش گیر کرده است، عبور کند. او ممکن است بفهمد که پلک زدن یا گفتن یک «اووم» سریع قبل از تلاش برای بیان یک کلمه سخت، میتواند لکنت را موقتاً برطرف سازد. زمانیکه فرد از کودکی وارد دوره‌ی نوجوانی میشود، واکنش‌های یاد گرفته شده بسیاری از علائم را تحت تاثیر قرار میدهند. او یاد گرفته است تا لکنت را پیش بینی کند و ممکن است زمانی که صحبت میکند، در تلاش برای گریز یا اجتناب از آن، لرزش‌های اضطرابی شدیدی داشته باشد. در بزرگسالی، ترس از لکنت و تمایل برای اجتناب از آن میتواند به شیوه زندگی او نفوذ کند. بزرگسالی که لکنت میکند، اغلب با محدود کردن کار، دوستان و تفریحاتش به موقعیت‌ها و افرادی که بار (فشار) گفتاری کمتری بر وی تحمیل میکنند، با آن کنار آید. تصویر ۱ – ۱، نمایی کلی از بسیاری از عوامل مشارکت کننده در تکامل لکنت را ارائه میدهد. در این فصل و چهار فصل پس از آن، درک کنونی از این تاثیرات را با تفصیل توضیح خواهم داد.
علت لکنت زبان ناگهانی در نوجوانان
در بعضی مواقع لکنت زبان به صورت ناگهانی در سنین نوجوانی بروز می کند. در این شرایط نوجوان با لکنت زبان از حضور در جمع و برخورد با دوستانش اجتناب می کند و گوشه گیر م شود. در بسیاری از مواقع علت لکنت زبان در نوجوانان فشار روانی و اضطراب در مواجهه با مشکلات اجتماعی و تحصیلی است. در بعضی مواقع در کودکانی که سابقه لکنت در خانواده آنان وجود دارد و به صورت ژنتیکی مستعد لکنت می باشند در دوران نوجوانی با تغییر محیطی مانند تغییر در مقطع تحصیلی و اضطراب بر اثر اختلافات خانوادگی و نظیر آن لکنت زبان ناگهانی را مشاهده می نماییم. در این شرایط استفاده از کمک های روانشناسی در کنار گفتاردرمانی می توان نتیجه درمان مناسبی را رقم بزند.
تأثیر محیط بر تشدید لکنت
لکنت زبان یک اختلال گفتاری پیچیده است که عوامل مختلفی از جمله ژنتیک، روانشناختی و محیطی در تشدید یا کاهش آن نقش دارند. محیطی که فرد در آن زندگی یا فعالیت میکند، یکی از کلیدیترین عوامل تأثیرگذار بر شدت لکنت است. کودکان و بزرگسالانی که در محیطهای پراسترس، انتقادی یا غیرحمایتی قرار میگیرند، اغلب با افزایش تنش عضلانی، اضطراب و ناتوانی در کنترل گفتار مواجه میشوند. برای مثال، فشارهای خانوادگی مانند انتظارات بالای والدین برای صحبتِ «بیعیب» یا تمسخر توسط همسالان در مدرسه میتواند لکنت را به یک چالش روزمره تبدیل کند. حتی در محیط های کاری، ترس از قضاوت شدن توسط همکاران یا مدیران، باعث اجتناب از گفتگوهای ضروری و تشدید علائم میشود.
تحقیقات نشان میدهد محیطهای آرام، همراه با شنوندگان صبور و بدون قطعکردن گفتار فرد، به کاهش لکنت کمک میکند. والدین و اطرافیان با ایجاد فضایی امن و پذیرنده، میتوانند اعتمادبهنفس فرد مبتلا را تقویت کنند. برای نمونه، استفاده از جملات کوتاهتر، کاهش سرعت گفتار خودِ والدین، و اجازه دادن به کودک برای کامل کردن جملات بدون عجله، از راهکارهای ساده اما مؤثر است. همچنین، فعالیت‌های گروهی غیررقابتی مانند خواندن شعر یا داستانگویی در جمعهای کوچک، به بهبود روانی کلام کمک میکند. در مقابل، محیطهای شلوغ، پرسر و صدا یا عجولانه مانند مهمانی‌های پرجمعیت یا کلاسهای شلوغ مدرسه، ممکن است لکنت را تشدید کنند.
جالب است بدانید که حتی تغییرات محیطی ساده مانند کاهش محرکهای بصری و شنیداری هنگام گفتگو (مثلاً خاموش کردن تلویزیون) نیز تأثیر مثبتی دارد. در نهایت، آگاهی از تأثیر محیط بر لکنت، به خانواده‌ها و مربیان کمک میکند تا با اصلاح فضاهای ارتباطی، از افزایش عوارض لکنت زبان مانند انزوا، اضطراب اجتماعی یا کاهش عملکرد تحصیلی جلوگیری کنند.
نقش خواب و تغذیه در بهبود گفتار
سلامت جسمی و روانی نقشی کلیدی در بهبود اختلالات گفتاری مانند لکنت ایفا میکند. خواب کافی و تغذیه مناسب، دو عامل مهمی هستند که اغلب نادیده گرفته میشوند، در حالی که تأثیر مستقیمی بر عملکرد مغز، هماهنگی عصب و عضله، و کنترل تنفس دارند. مطالعات نشان دادهاند کم‌خوابی یا خواب بیکیفیت، باعث افزایش سطح کورتیزول (هورمون استرس) میشود که این موضوع تنش عضلانی و ناپایداری گفتار را تشدید میکند. بهویژه در کودکان، خواب کمتر از ۸ ساعت در شبانه‌روز، ممکن است منجر به کاهش تمرکز و اختلال در برنامه‌ریزی حرکات گفتاری شود.
از سوی دیگر، تغذیه مناسب با تأمین ویتامین‌ها و مواد معدنی ضروری، به تقویت سیستم عصبی کمک میکند. برای مثال، کمبود ویتامینهای گروه B (مانند B12 و B6) که در گوشت، تخم‌مرغ و سبزیجات برگدار یافت میشوند، با اختلالات عصبی و گفتاری مرتبط است. همچنین، منیزیم (موجود در مغزها و دانه‌ها) و امگا-۳ (ماهی‌های چرب) به کاهش التهاب و بهبود انتقال سیگنالهای عصبی کمک میکنند. مصرف بیش‌ازحد مواد غذایی تحریک‌کننده مانند کافئین یا شکر نیز ممکن است اضطراب و لرزش عضلات مرتبط با گفتار را افزایش دهد.
علاوه بر این، هیدراته نگه داشتن بدن با نوشیدن آب کافی، خشکی دهان و سفتی عضلات زبان را کاهش میدهد و روانی گفتار را بهبود میبخشد. ترکیب این عوامل با تمرینات گفتاردرمانی، نتایج ملموستری ایجاد میکند. برای نمونه، کودکانی که رژیم غذایی متعادل و برنامه خواب منظم دارند، معمولاً در جلسات گفتاردرمانی مشارکت فعال‌تر و پیشرفت سریعتری نشان میدهند. در نتیجه، توجه به سبک زندگی سالم نه تنها سلامت عمومی، بلکه کیفیت ارتباطات کلامی را نیز ارتقا میدهد.
1-آیا مشکلات شنوایی در کودکی میتواند منجر به لکنت شود؟
اختلالات شنوایی به طور مستقیم باعث لکنت نمیشوند، اما میتوانند بر رشد طبیعی گفتار تأثیر بگذارند. کودکانی که نمیتوانند الگوهای گفتاری اطرافیان را بهدرستی بشنوند، ممکن است در تولید صداها یا تنظیم سرعت گفتار دچار مشکل شوند. این ناهماهنگی گاهی شبیه لکنت به نظر میرسد، اما معمولاً با سمعک یا گفتاردرمانی بهبود مییابد.
2-چگونه اضطراب و استرس بر لکنت تأثیر میگذارند؟
اضطراب یکی از مهمترین عوامل تشدیدکننده لکنت است، اما لزوماً علت اولیه آن نیست. هنگام استرس، ترشح هورمونهایی مانند کورتیزول افزایش مییابد و باعث تنش عضلات گفتاری (زبان، حنجره) میشود. این تنش، روانی کلام را مختل کرده و لکنت را آشکارتر میکند. در برخی موارد، ترس از قضاوت دیگران به دلیل لکنت، چرخه معیوب «اضطراب ← لکنت ← اضطراب بیشتر» ایجاد میکند که نیاز به مداخله روانشناختی دارد.