عقب ماندگی ذهنی رایج‌ترین ناتوانی رشدی است و حدود 7 درصد مشکل ذهنی کودکان و معلولیت ها را به خود اختصاص داده است. کودکان کم توان ذهنی نیاز مستمر به آموزش و توانبخشی داشته تا بتوانند از حداکثر توانایی های خود در استقلال فردی بدست آورند. مرکز توانبخشی عقب مانده ذهنی دکتر صابر در حیطه کودکان عقب مانده ذهنی و کم توان ذهنی به صورت تخصصی فعالیت می نمایند. روانشناسان مرکز روانشناسی دکتر صابر در حیطه تشخیص کم توانی ذهنی و ارائه خدمات آموزشی،همچنین ارجاع به بخش گفتاردرمانی و کاردرمانی در زمینه کودکان عقب مانده ذهنی کلینیک دکتر صابر مشغول می باشند.
ضریب هوشی فرد مبتلا به عقب ماندگی ذهنی
ضریب یا بهره هوشی ( IQ ) که به تواناییهای ذهنی مانند استدلال کردن ،حل مسئله،یادگیری و… اشاره دارد باید زیر 70 یا حداکثر 75 باشد تا فرد جز دسته عقب ماندگی ذهنی قرار گیرد.
عقب ماندگی ذهنی یک وضعیت عصبی-رشدی است که بر توانایی فرد در یادگیری و انجام فعالیت های روزمره تأثیر می گذارد. این وضعیت بر رفتار، مهارت های اجتماعی و توانایی حفظ بهداشت و مراقبت از خود تأثیر می گذارد. این وضعیت در دوران کودکی ایجاد می شود و می توان آن را بر اساس 3 معیار تشخیص داد: 1. چالش های فکری در یادگیری آکادمیک و تجربی، استدلال، حل مسئله، قضاوت و تفکر انتزاعی. 2. مشکل در عملکرد انطباقی مانند ارتباطات، مهارت های اجتماعی و زندگی مستقل. 3. شروع علائم عملکرد فکری و انطباقی در دوران کودکی یا نوجوانی. شدت ناتوانی ذهنی ممکن است از خفیف تا شدید و عمیق متغیر باشد. افراد با شدت خفیف می توانند با حداقل حمایت، زندگی مستقلی داشته باشند اما ممکن است در یادگیری مفاهیم و معاشرت مشکل داشته باشند. ناتوانی ذهنی شدید منجر به تأخیر در رشد می شود و کودک ممکن است مهارت های ارتباطی محدودی داشته باشد. شدت عمیق منجر به ایجاد بیماری های پزشکی می شود زیرا کودک نمی تواند هیچ فعالیت بدنی انجام دهد و نیاز به حمایت تمام وقت دارد. علائم عقب‌م اندگی ذهنی در اوایل کودکی شروع به ظاهر شدن می کنند. گاهی اوقات این علائم ممکن است فیزیکی باشند مانند ظاهر غیر طبیعی، سر بزرگ یا کوچک، دست ها یا پاهای غیر طبیعی. از سوی دیگر، برخی از کودکانی که از نظر جسمی سالم به نظر می رسند ممکن است علائم ناتوانی ذهنی را نشان دهند مانند:
-مشکل در صحبت کردن
-تأخیر در یادگیری حرکت، راه رفتن، لباس پوشیدن و خود خوری
-تأخیر در دستیابی به نقاط عطف فکری
-مشکل در پیروی از دستور العمل ها
-تأخیر در مهارت های حرکتی
-رفتار پرخاشگرانه
-تشنج
-مشکل در به خاطر سپردن چیزها
شناسایی علت دقیق عقب ماندگی ذهنی یک کودک ممکن است دشوار باشد اما در اینجا برخی از علل رایج آورده شده است: عوارض در دوران بارداری، عوامل ژنتیکی، عوامل محیطی، آسیب سر، تولد زودرس، عفونت مؤثر بر رشد مغز در سنین پایین و… . با این حال، بسته به شدت عقب ماندگی ذهنی، انواع خاصی از درمان ممکن است به کودکان کمک کند تا زندگی مستقلی داشته باشند. این درمان ها شامل موارد زیر است:
-کاردرمانی: این درمان شامل آموزش برای انجام فعالیت های روزمره، درمان افزایش عملکرد دست، بهبود دست خط و… است.
-گفتاردرمانی: این درمان به کودکان در ارتباطات و رشد گفتار کمک می کند. همچنین در ارتباطات جایگزین زمانی که ارتباط کلامی امکان‌پذیر نیست، کمک می کند.
سطوح عقب ماندگی ذهنی
گاهی اصطلاح عقب ماندگی ذهنی و ناتوانی رشدی به جای هم استفاده می‌شوند و هر دو اصطلاحی جامع برای دربرگرفتن اختلالاتی مانند اختلالات طیف اوتیسم،فلج مغزی،تاخیر رشد ای و سایر اختلالاتی است که در زمان رشد اتفاق می‌افتند.
سطوح عقب ماندگی ذهنی
| سطح | دامنه ( IQ ) |
| خفیف | 52-69 |
| متوسط | 36-51 |
| شدید | 20-35 |
| عمیق | 19 یا کمتر |
علل بروز عقب ماندگی ذهنی کودکان
- پیش از تولد
- کروموزومی
- متابولیک
- رشد مغز
- تاثیر محیط
- حین تولد
- هیپوکسی
- وزن کم
- بیماری ها
- پس از تولد
- زیستی
- جسمی
- بدرفتاری اطرافیان
مثال هایی از عقب ماندگی ذهنی
- سندروم داون
- سندروم ایکس شکننده
- بعضی از کودکان طیف اوتیسم
رایج ترین انواع عقب ماندگی ذهنی به علت مشکلات کروموزومی:
- سندروم داون: افرادی که این سندروم را دارند در ژنوتیپ خود سه نسخه طرز کروموزوم ۲۱ دارند.
- سندروم ایکس شکننده: در این سندروم کروموزوم های ایکس دچار جهش کروموزومی می‌شوند.
توجه: مواردی مانند افزایش بیلی روبین خون و بیماری فنیل کتونوریا ( PKU ) جز موارد متابولیک قرار می گیرند و همچنین نرسیدن اکسیژن در حین تولد یا هیپوکسی حتی به مدت بسیار کوتاهی می‌تواند باعث آسیب رسیدن بافتهای مغز نوزاد و عقب ماندگی ذهنی شود.
نمره آپگار:
در صورتی که نوزاد در هر کدام از گویه های ضربان قلب، تنفس، عضلات، بازتاب ها و رنگ بدن نمره ۲ کسب کند یعنی در مجموع نمره ۷ الی ۱۰ کند کاملا سالم است و نمرات زیر 7 یعنی نیاز به مراقبت دارد. و احتمال بروز کم توانی ذهنی نیز در کودک مشاهده می شود.
تعیین نمره آپگار
| علائم | نمره | ||||
| صفر | یک | دو | |||
| ضربان قلب | ندارد | کمتر از 100 | بیشتر از 100 | ||
| تنفس | ندارد | گریه ضعیف | گریه شدید- خوب | ||
| انقباض عضلات | سست و شل | خمیدگی در اندام | حرکات فعال | ||
| عکس العمل به تحریک | ندارد | عکس العمل ضعیف | شدیدا گریه می کند | ||
| رنگ بدن | رنگ پریده یا کبود | بدن صورتی اندام کبود | تمام بدن صورتی است | ||
منابع:
سوالات متداول:
1.ضریب هوشی فرد باید در چه دامنه ای باشد تا در دسته عقب ماندگی ذهنی قرار بگیرد؟
ضریب یا بهره هوشی ( IQ ) که به تواناییهای ذهنی مانند استدلال کردن ،حل مسئله،یادگیری و… اشاره دارد باید زیر 70 یا حداکثر 75 باشد تا فرد جز دسته عقب ماندگی ذهنی قرار گیرد.
2.رایج ترین انواع عقب ماندگی ذهنی به علت مشکلات کروموزومی چیست؟
سندروم داون، سندروم ایکس شکننده.
2 دیدگاه
پسرم با عقب ماندگی ذهنی تشخیص داده شد و خیلی نگران ایندش بودیم. پس از مراجعه به کلینیک دکتر صابر و شروع کاردرمانی و گفتاردرمانی مهارت های ساده ای مثل لباس پوشیدن و غذا خوردن رو یاد گرفت. این استقلال برای ما یه دنیا ارزش داره
دخترم دیرتر از هم سن و سالاش مهارت ها رو یاد میگرفت و همین باعث افزایش استرس تو خانواده ما شد. با توانبخشی مداوم تو مرکز دکتر صابر مخصوصا با تمرینای اموزشی شون پیشرفت خیلی خوبی داشته.تشکر فراوان از دکتر صابر