روانشناسی شناختی

 شاخه‌ای از روانشناسی که به‌طور اختصاصی به موضوعات شناخت می‌پردازد روانشناسی شناختی نام دارد. مرکز توانبخشی شناختی دکتر صابر در زمینه روانشناسی شناختی کودک و علوم اعصاب شناختی مشغول می باشند. در روانشناسی شناختی علاوه بر بررسی و تحلیل عقلانی، تجربه و مشاهده نیز جهت دستیابی به دانش دارای اهمیت است. روانشناسی کودک در زمینه ادراک، حافظه، توجه، استدلال و هوشیاری کودکان با اختلالات شناختی و ذهنی به صورت تخصصی در کنار کاردرمانان و گفتاردرمانان با تجربه مرکز فعالیت می نمایند.

جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.

روان‌شناسی شناختی چیست؟

روان‌شناسی شناختی شاخه‌ای از روان‌شناسی است که به مطالعه فرایندهای ذهنی انسان مانند ادراک، تفکر، حافظه، زبان، حل مسئله و یادگیری می‌پردازد. این حوزه به بررسی چگونگی پردازش اطلاعات در مغز و تأثیر آن بر رفتار و شناخت انسان می‌پردازد. روان‌شناسان شناختی معتقدند که انسان‌ها به‌عنوان پردازش‌گران فعال اطلاعات، با استفاده از تجارب گذشته و دانش موجود، به تحلیل و تفسیر محیط پیرامون خود می‌پردازند

فرایندهای شناختی اصلی

۱. ادراک

ادراک فرایندی است که از طریق آن انسان‌ها اطلاعات حسی را دریافت و تفسیر می‌کنند. این فرایند به ما امکان می‌دهد تا محیط اطراف خود را بشناسیم و به آن واکنش نشان دهیم. ادراک شامل شنوایی، بینایی، بویایی، چشایی و لامسه است که با همکاری یکدیگر، تصویری جامع از دنیای بیرونی در ذهن ما ایجاد می‌کنند.

۲. توجه

توجه به توانایی متمرکز کردن ذهن بر روی یک محرک خاص اطلاق می‌شود. این فرایند به ما کمک می‌کند تا اطلاعات مهم را از میان حجم وسیعی از داده‌ها انتخاب کرده و پردازش کنیم. توجه می‌تواند انتخابی، تقسیم‌شده یا متمرکز باشد و نقش اساسی در یادگیری و حافظه ایفا می‌کند.

۳. حافظه

حافظه به توانایی ذخیره‌سازی، نگهداری و بازیابی اطلاعات اطلاق می‌شود. این فرایند به ما امکان می‌دهد تا تجربیات گذشته را به یاد آورده و از آن‌ها در تصمیم‌گیری‌های آینده استفاده کنیم. حافظه به سه نوع کوتاه‌مدت، بلندمدت و کاری تقسیم می‌شود که هرکدام ویژگی‌ها و عملکرد خاص خود را دارند.

۴. زبان

زبان ابزار اصلی ارتباط انسان‌هاست و شامل تولید و درک کلمات، جملات و مفاهیم می‌شود. فرایندهای زبانی مانند تلفظ، دستور زبان، معناشناسی و کاربردشناسی در این حوزه بررسی می‌شوند. زبان نه‌تنها وسیله‌ای برای ارتباط است، بلکه تفکر و شناخت ما را نیز شکل می‌دهد.

۵. حل مسئله و تصمیم‌گیری

حل مسئله فرایندی است که از طریق آن انسان‌ها به شناسایی و رفع موانع می‌پردازند. این فرایند شامل شناسایی مسئله، جست‌وجوی راه‌حل‌ها، ارزیابی گزینه‌ها و انتخاب بهترین راه‌حل است. تصمیم‌گیری نیز به انتخاب یک گزینه از میان چندین گزینه ممکن اطلاق می‌شود که بر اساس اطلاعات موجود و اهداف فردی انجام می‌شود.

کاربردهای روان‌شناسی شناختی

روان‌شناسی شناختی در حوزه‌های مختلفی کاربرد دارد:

• آموزش و یادگیری: با استفاده از اصول روان‌شناسی شناختی، می‌توان روش‌های مؤثری برای تدریس و یادگیری طراحی کرد که به بهبود فرآیندهای آموزشی کمک می‌کند.

• درمان اختلالات روانی: درمان‌های مبتنی بر شناخت مانند درمان شناختی-رفتاری (CBT) به شناسایی و اصلاح الگوهای فکری منفی کمک می‌کنند و در درمان اختلالاتی مانند افسردگی و اضطراب مؤثر هستند.

• طراحی رابط کاربری: در طراحی سیستم‌های نرم‌افزاری و وب‌سایت‌ها، با درک فرایندهای شناختی کاربران، می‌توان تجربه کاربری بهتری ایجاد کرد.

• بازاریابی و تبلیغات: با شناخت نحوه پردازش اطلاعات و تصمیم‌گیری مصرف‌کنندگان، می‌توان استراتژی‌های تبلیغاتی مؤثرتری طراحی کرد.

روانشناسی شناختی کودک

بسیاری از مباحث و موضوعات مهم در روانشناسی شناختی عبارت‌اند از:

• ادراک
• هوشیاری
• توجه
• حافظه
• یادگیری
• حل مسئله
• خلاقیت
• زبان
• استدلال
• تصمیم‌گیری
• قضاوت
• بازنمایی ذهنی یا نمود ذهنی
• هوش انسان
• هوش مصنوعی
• تغییرات رشد شناختی در طول عمر
• فراشناخت یا شناخت دربارة شناخت

اگرچه می‌توان به بررسی هریک از موضوعات روانشناسی شناختی به طور مجزا یا جداگانه پرداخت ولی باید در نظر داشت که فرآیندهای ذهنی (شناختی) چون ادراک، توجه، حافظه، یادگیری، زبان، خلاقیت، حل مسئله و… در تعامل با یکدیگر هستند. به عنوان مثال یادگیری یک مطلب علمی یا حتی یک عمل حرکتی ظریف معمولاً در ارتباط با ادراک و توجه است. فرآیند حل مسئله به فرآیندهای توجه و حافظه وابسته است. همچنین برخی از مباحث روانشناسی همانند انگیزش و هیجان می‌توانند به عنوان موضوعات روانشناسی شناختی مورد مطالعه قرار گیرند. برای نمونه، انگیزش بالا یک عامل مهم در جهت ایجاد خلاقیت افراد محسوب می‌شود. تثبیت و تقویت اطلاعات ذخیره شده در حافظه علاوه بر تکرار تحت تأثیر عوامل دیگری چون انگیزش و هیجان است.

دو حوزة مطالعاتی در روانشناسی شناختی کودک شامل:

• روانشناسی شناختی تجربی
• روانشناسی شناختی رشدی

از مباحث مهم در روانشناسی شناختی تجربی جهت درک فرآیندهای ذهنی انسان، وجود یک سیستم پردازش اطلاعات در مغز انسان همانند ماشین‌های رایانه‌ای است. بنابراین از منظر روانشناسی شناختی تجربی، اصول و قواعد پردازش اطلاعات در ماشین‌های رایانه‌ای با اصول و قواعد پردازشگری در سیستم شناختی انسان‌ها مشابه است.

حوزة روانشناسی شناختی رشدی که ژان پیاژه (1980- 1896) در ایجاد آن نقش بسیار مهمی داشته است به مطالعه تحول و تغییر سیستم‌شناختی (فرآیندهای ذهنی) انسان می‌پردازد. از نظر پیاژه، رشد شناختی تحت تأثیر دو عامل رسش و تجربه‌های مناسب است و کودکان مشارکت‌کنندگانی فعال در فرآیند رشد در نظر گرفته می‌شوند.

روانشناسی شناختی و علوم اعصاب شناختی

علوم اعصاب‌شناختی به بررسی و مطالعة موضوعات شناختی، ذهن و فرآیندهای عالی ذهنی می‌پردازد و در این مسیر به دنبال تغیین محل یا جایگاه عملکردهای شناختی در مغز است. بنابراین از نظر علم اعصاب شناختی به جای پیدا کردن ذهن در بدن باید در پی یافتن محل فعالیت‌های شناختی مختلف در بخشی از سیستم عصبی مرکزی به نام مغز بود. این علم با علومی دیگر به ویژه علوم اعصاب و روانشناسی شناختی کودک در تعامل است.

روانشناسی شناختی کودکان به بررسی و مطالعة فرآیندهای ذهنی (شناختی) مانند ادراک، توجه، حافظه، هوش، تغییرات رشد شناختی در طول حیات، استدلال، حل مسئله، تصمیم‌گیری، زبان و… مستقل از فعالیت مغز می‌پردازد.

علوم اعصاب به مطالعة علمی سیستم عصبی (مرکزی و محیطی) علاقه‌مند بوده و به دنبال توجیه و تفسیر رفتارهای انسان بر پایة فعالیت و عملکرد مغز است. علوم اعصاب شناختی که خود در ارتباط با علوم اعصاب و روانشناسی شناختی کودک است به بررسی فرآیندهای ذهنی (شناختی) همانند ادراک، توجه، زبان، حافظه، تفکر، یادگیری، تصمیم‌گیری، عملکرد اجرایی و… به عنوان اعمال و فعالیت‌های مغزی می‌پردازد.

سوالات متداول:

چگونه می‌توان فرایندهای شناختی را بهبود بخشید؟
با استفاده از تمرینات ذهنی، یادگیری مداوم، تغذیه مناسب و خواب کافی می‌توان فرایندهای شناختی را تقویت کرد.

آیا روان‌شناسی شناختی با هوش مصنوعی ارتباط دارد؟
بله، روان‌شناسی شناختی به مدل‌سازی فرایندهای شناختی انسان کمک می‌کند و هوش مصنوعی از این مدل‌ها برای طراحی سیستم‌های هوشمند استفاده می‌کند.