فوبیا کودکان گروهی از اختلالات اضطرابی که با ترس شدید، غیر منطقی، از موارد یا موقعیتهایی خاص مثل مارها، ارتفاعات، فضاهای محدود، آب، یا پرواز (فوبیای خاص) مشخص میشوند یا ترس شدید از تحقیر و شرمنده شدن در محیط اجتماعی (فوبیا اجتماعی)، اغلب، اضطراب و ترس با گذشت زمان کاهش مییابد یا از بین میرود، یعنی ما از ترسهای کودکی جدا میشویم. هر چند گاهی اوقات، علت اضطراب بزرگتر میشود و شیوع بیشتری پیدا میکند. اضطراب به یک هراس یا ترس شدید و مداوم تبدیل میشود. تحمل فوبیا بسیار دشوار است، به ویژه اگر دوری از عامل اضطراب سخت باشد. رفتار درمانی کودکان ترسو یکی از مهمترین درمان های فوبیا در کودکان می باشد که در مرکز بازی درمانی و رفتاردرمانی دکتر صابر انجام می شود.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
علل ترس در کودکان و تأثیر آن بر رفتار
ترس در کودکان میتواند ناشی از عوامل مختلفی باشد؛ از جمله تجربیات منفی، ژنتیک، یا حتی مشاهده رفتارهای ترسناک در اطرافیان. این ترسها ممکن است به صورت فوبیاهای خاص مانند ترس از تاریکی، حیوانات یا موقعیتهای اجتماعی بروز کنند. رفتاردرمانی با شناسایی و تحلیل این ترسها، به کودکان کمک میکند تا با موقعیتهای ترسناک مواجه شوند و آنها را مدیریت کنند.
انواع ترس کودکان
فوبیای اجتماعی
هراس اجتماعی ترس بیش از حد یا غیر واقعی از موقعیتها یا عملکرد اجتماعی است. موقعیتهای معمول ترسناک و یا دوری کننده توسط افرادی که هراس اجتماعی دارند، شامل مهمانیها، جلسات، غذا خوردن در مقابل دیگران، نوشتن جلوی دیگران، صحبتهای عمومی، گفتگوها، ملاقات با افراد جدید و سایر موقعیتهای مرتبط است. در هراس اجتماعی، اضطراب منحصراً مربوط به داشتن علائم بیماری پزشکی یا روانپزشکی نمیشود (بعنوان مثال، بیمار مبتلا به بیماری پارکینسون که نگران دیگران است و متوجه یک لرزش میشود، هراس اجتماعی در نظر گرفته نمیشود). علاوه بر این، ترس باید در زندگی فرد دخالت کند یا با پریشانی قابل توجهی همراه باشد.
فوبیای خاص
فوبیای خاص ترس بیش از حد یا غیر منطقی از یک شی یا وضعیت است که معمولاً با اجتناب از شی یا وضعیت همراه است. مثالها شامل فوبیای پرواز، ارتفاعات، حیوانات، تزریقات و خون است. ترس نباید یه یک اختلال دیگر مربوط شود (به عنوان مثال فردی با آگورافوبیا که به دلیل احتمال حمله هراس از پرواز خودداری میکند)، و باید با پریشانی قابل توجه یا اختلال عملکردی همراه باشد.
فاکتورهای خطر
– هراس اجتماعی: سابقه جدایی کودک، کمرویی در دوران کودکی، قرار ملاقاتهای کم، رفتار والدین (مثلاً دلسردی از معاشرت)
– فوبیا خاص: زن بودن و تجربه وقایع ضربه زننده و آسیب زا
علت ترس کودکان
علل مشابهی برای فوبیا و همچنین به طور کلی برای اختلالات اضطرابی مطرح شده است، بنابراین خواهید فهمید که علل همان مواردی ایت که برای اختلالات اضطرابی ارائه میشود)
- روانکاوی: اضطراب ناشی از ترسهای کودکی است
- پاسخ آموخته شده: پاسخ مشروط به محرک/ موقعیتهای مرتبط با مجازات، ناشی از موقعیتهایی که منجر به درگیری میشود
- یادگیری اجتماعی: اضطراب الگویی پس از وضعیتهای مهم دوران کودکی
- رفتاری شناختی: پریشانی از الگوهای تفکر ناسازگار مانند الگوهای تفکر خودکار غیر واقعی و خود شکست دهنده
ارزیابی رفتاردرمانی فوبیا
در ارزیابی رفتاردرمانی موارد زیر بررسی می شود.
– مهارتهای زندگی روزانه
– ارزشها، وظایف و مهارتهای بهره وری
– علایق و مهارتهای اوفات فراغت
– حل مسئله
– مدیریت زمان
– عملکرد و مهارت
– مهارتهای اجتماعی
ابزار ارزیابی
– COPM
– فهرست چک لیست
– ترکیب فعالیت
** مشاهده مشتری در محیط و به دنبال گشتن علائم جسمی و روانی هنگام مواجهه با وضعیت هراس آور آنها. از بیمار بخواهید ترسها را با استفاده از مقیاس لیکرت ارزیابی کند. میتواند به عنوان یک اندازه گیری پایه استفاده شود و برای اندازه گیری تغییرات با پیشرفت درمان، تکرار شود.
مداخله رفتاردرمانی کودکان ترسو
رفتاردرمانی فوبیای اجتماعی
– مطالعات بسیاری وجود دارد که استفاده از درمان شناختی- رفتاری را برای افراد مبتلا به هراس اجتماعی حمایت میکند. استراتژیهایی که به نظر میرسد برای هراس اجتماعی موثر است شامل قرار گرفتن در معرض شرایط ترس، ایفای نقش، شناخت درمانی و آموزش مهارتهای اجتماعی است. به طور کلی، درمان شناختی- رفتاری به نظر میرسد موثرتر از روان درمانی حمایتی است.
– شواهد مقدماتی نشان میدهد که درمان شناختی- رفتاری ترس کودکان حداقل به اندازه روشهای دارویی موثر است و احتمالا در طولانی مدت از داروها موثرتر است.
– اگر چه تعداد کمی از آزمایشات دارویی کنترل شده برای هراس اجتماعی وجود دارد، شواهد اولیه نشان میدهد که انواع داروهای ممکن است موثر باشد، از جمله کلونازپام، فنلزین، سرترالینو بروفارومین.
رفتار درمانی فوبیای خاص
– درمان شناختی- رفتاری یک روش موثر در کاهش ترس از انواع اشیاء و موقعیتها است.
– قرار گرفتن در معرض شرایط ترساننده. قرار گرفتن در معرض محیط (یعنی مواجهه واقعی با وضعیت ترس) انجام میشود، اگر چه قرار گرفتن در معرض تصور نیز استفاده میشود. برخی از مطالعات قرار گرفتن در معرض ریلکسیشن کاربردی را مقایسه کردهاند (رویکردی که تمرین آرامش را در معرض دید قرار داده و در معرض شرایط ترس قرار میگیرد)، هر دو موثر به نظر میرسند.
– هیچگونه مطالعات کنترل شدهای با داروها برای افرادی که معیارهای تشخیصی برای فوبیای خاص را دارند انجام نشده است.
** همچنین به درمانها “اختلالت اضطرابی” برای درمانهای اضافی که معمولا برای “فوبیا” و “اختلالات اضطرابی” رایج است مراجعه کنید.
نقش والدین در رفتاردرمانی کودکان ترسو
والدین نقش کلیدی در موفقیت رفتاردرمانی کودکان ترسو دارند. آنها باید با ایجاد محیطی امن و حمایتگر، به کودک اعتماد به نفس بدهند و او را در مواجهه با ترس‌هایش تشویق کنند. همچنین، آموزش تکنیک‌های مقابله‌ای به والدین و همکاری آنها با متخصصان میتواند اثربخشی درمان را افزایش دهد.
بازی‌درمانی و تأثیر آن بر کاهش ترس در کودکان
بازی‌درمانی یکی از روشهای مؤثر در کاهش ترس و اضطراب کودکان است. این روش به کودکان امکان میدهد تا احساسات خود را از طریق بازی بیان کنند و با موقعیتهای ترسناک به صورت غیرمستقیم مواجه شوند. بازی‌درمانی به ویژه در کودکان زیر ۱۰ سال که قادر به بیان کلامی احساسات خود نیستند، بسیار مفید است.
ارزیابی و پایش پیشرفت در رفتاردرمانی کودکان ترسو
ارزیابی مداوم پیشرفت کودک در رفتاردرمانی اهمیت زیادی دارد. این ارزیابی‌ها به متخصصان کمک میکند تا اثربخشی درمان را بررسی کنند و در صورت لزوم، روش‌ها را تنظیم کنند. پایش پیشرفت همچنین به والدین این امکان را میدهد که در فرآیند درمان مشارکت فعال داشته باشند و حمایت لازم را ارائه دهند.
سوالات مداول:
1- چه زمانی باید به رفتاردرمانی برای کودک ترسو مراجعه کرد؟
اگر ترس کودک باعث اختلال در عملکرد روزانه او شود یا با اضطراب شدید همراه باشد، مراجعه به متخصص ضروری است.
2- آیا ترسهای کودک با افزایش سن کاهش مییابد؟
در برخی موارد، ترسهای کودکان با افزایش سن کاهش مییابد، اما در مواردی که ترس شدید و مداوم باشد، نیاز به درمان دارد.