از آن جایی که دانش آموزان مبتلا به اوتیسم، نیاز ها و ویژگی های غیر عادی نسبت به سایر دانش آموزان دارند، استفاده از روش های آموزشی رایج برای آموزش به آن ها مناسب نبوده و تأثیر قابل توجهی بر یادگیری آن ها نمی گذارد. اگر کودک شما مبتلا به اوتیسم است، می تواند همه زندگی شما را تحت تاثیر قرار دهد، حتی ممکن است سلامت جسمی و روحی شما و زندگی اجتماعی را تحت تاثیر قرار دهد؛ از این رو آموزش والدین کودکان اوتیسم از جایگاه ویژه ه ای برخوردار است. چرا که مشکلات کودکان اوتیسم کم نیست. دکتر صابر، بهترین دکتر تشخیص کودکان اوتیسم در تهران، با آموزش به خانواده کودکان اوتیسم و آموزش نحوه برخورد با دانش آموز اوتیسم به پدر و مادر او، و آموزش های رفتار درمانی به درمان کودکان اتیسم می پردازد. متخصصین با تجربه مرکز در حیطه توانبخشی اوتیسم با انجام کاردرمانی گفتاردرمانی، بازی درمانی و رفتاردرمانی به بهبود مهارت های ذهنی، درکی و توجهی کودکان نموده و باعث افزایش توانایی های یادگیری کودکان اوتیسم و کاهش مشکلاتی نظیر ارتباط اجتماعی و تعاملات خانواده و کودک دارای اوتیسم می گردد.
آموزش کودکان اوتیسم
پیش از درمان و آموزش والدین کودکان اوتیسم باید ارزیابی کاملی از دانش آموز اوتیسم به عمل بیاید تا نیاز های فعلی و اهداف درمانی او مشخص شود. حوزه های متعددی از عملکرد او نیاز به بررسی دارند. دانش آموز برای نقایص اجتماعی، آغازگری اجتماعی نامناسب، فقدان کنترل رفتار های (طغیان، پرخاشگری و رفتار مقابله جویانه) وسواسی تشریفاتی اش و مشکلش در خویشتن داری و ارائه مداخله مستقیم نیاز دارد. یکی از حوزه های نگران کننده، مشکل والدین در مواجهه با طغیان های رفتاری، انعطاف ناپذیری رفتار، وسواس و رفتار های مقابله جویانه فرزندشان است. ارائه آموزش رفتاری به والدین می تواند به پدر و مادر دانش آموز در جهت بهبود مشکلات کودک اوتیسم در مدرسه، در موقعیت و اجتماع یاری رساند. بنابراین آموزش مدیریت رفتاری برای والدین با کمک یک متخصص رفتاری در خانه، توصیه می شود. مداخله در موقعیت کلاس نیز توصیه می شود.
نحوه برخورد والدین با دانش آموزان دارای اوتیسم
ایده‌آل آن است که دانش آموز اوتیسم از کلاس فعلی به شدت ساختارمند خود به کلاسی کمتر ساختارمند منتقل شود. پیش از آن باید شرح واضحی از اهداف برنامه آموزش فردی، شامل اهداف اجتماعی تهیه و در ابتدا به شکلی ساختارمند تر و متناسب با ویژگی های شخصی دانش آموز اجرا شود؛ وقتی دانش آموز بدین اهداف دست یابد، انتقال او به کلاسی کمتر ساختارمند، میسر خواهد شد. یک دستیار در سایه در کلاس بایستی این انتقال را تسهیل کند، با در تظر گیری این نکته که نقش این دستیار در سریع ترین زمان ممکن باید کمرنگ تر و سپس محو شود. اجرای با ثبات برنامه رفتاری توسط والدین در خانه جهت کمک به تعمیم پیشرفت های رفتاری به محیط های دیگر بسیار مهم است. شاید حیاتی ترین نیاز برای افراد دچار ASD آموزش پیرامون مؤلفه های تعامل اجتماعی است. این افراد اغلب حتی در ابتدایی ترین مهارت های گفت و شنود اجتماعی نیاز به آموزش دارند: مهارت هایی نظیر رعایت فاصله مناسب نسبت به طرف مقابل و برقراری تماس چشمی با طرف مقابل در زمان آغاز و البته حین گفت و گو. برای جلوگیری از پافشاری بر موضوعی مشخص (اغلب وسواسی)، تغییر موضوع، پرسیدن سؤال از شریک اجتماعی و توجه به پاسخ طرف مقابل و هم چنین آموزش والدین کودکان اوتیسم نیز به آموزش نیاز است. آموزش پیرامون چگونگی تعبیر حالات چهره نیز حائز اهمیت است و چنین آموزش هایی برای دانش آموز اوتیسم هم در سطح فردی و هم به عنوان بخشی از یک تجربه گروهی، به شدت توصیه می شود. شرکت در یک برنامه اجتماعی گروهی به دانش آموز کمک خواهد کرد تا انواع مختلفی از مهارت های خاص را در کنار تعداد مختلفی از شریکان تعامل اجتماعی، بیاموزد. این برنامه بایستی در راستای سهولت اکتساب و تعمیم مهارت ها باشد و همچنین بر چسب گذاری بر دانش آموز، غیر اجتماعی بودن وی و نیز تمسخر او از سوی همسالان را کاهش دهد.
فنون مدیریت فردی در کودک اوتیسم
فنون مدیریت فردی می توانند در مورد چندین مسئله رفتاری به کمک دانش آموز اوتیسم بیایند. مدیریت فردی به شکلی مؤثر در مورد جمعیت های گوناگون به کار گرفته شده است، جمعیت هایی نظیر افراد دچار ناتوانی های رشدی و مبتلایان به ADHD . به طور معمول روند به کارگیری مدیریت فردی، انتخاب رفتار هدف (ایده‌آل آن است که انتخاب توسط خود بیمار انجام پذیرد اما در مواردی مثل مورد افراد دچار ناتوانی های رشدی، انتخاب می تواند با مراقب فرد باشد) و سپس آموزش به بیمار جهت شناسایی وقوع این رفتار، ثبت آن، ارزیابی عملکرد و خود-تقویتی را در برمی گیرد. برای کودکی چون دانش آموز اوتیسم، مدیریت فردی به احتمال زیاد برای رفتار هایی نظیر چگونگی شروع یک تعامل اجتماعی، آغازگری و تغییر موضوع گفت و گو، همچنین کنترل فعالیت حرکتی بیش از حد، پیروی از دستورات، کاهش رفتار تشریفاتی و سایر اهداف رفتاری می تواند مفید باشد.
نمونه ای از مشاوره خانواده جهت برخورد با کودک اوتیسم
ایلیا از سوی مشاور مدرسه به خاطر مشکلات رفتاری در کلاس و زنگ تفریح به من ارجاع شده بود. والدین ایلیا متعجب بودند و ابراز می کردند پسرشان از هوش خوبی برخوردار است، خوب هم حرف می زند اما گاهی در تعاملات اجتماعی اش با مشکل مواجه می شود و دوستانش از این مورد متعجب می شوند. آن ها می گویند، ایلیا قوانین نانوشته زمین بازی را درک نمی کند و نمی داند چطور به بچه ها نزدیک شود و با آن ها گفتگو کند یا بازی کند. گاهی اوقات در عین حالی که کسی را نمی شناسد با او احساس صمیمیت می کند و فکر می کند بهترین دوست اوست. گاهی اوقات نیز فکر می کند که بچه ها او را مسخره کرده اند در حالی که آن ها اصلا چنین قصدی نداشته اند. ما همیشه فکر می کردیم که ایلیا یه کم با بقیه فرق می کند، اما این مسئله مشکل ساز نبود تا وقتی که به مدرسه رفت.
وقتی که در سوابقش کنکاش کردیم، چیز های بیشتری دست گیرمان شد. او از ابتدا کودک دشواری بوده است، به توجه و مراقبت بیشتری نیاز داشته است و همیشه کودکی ایراد گیر و غرغرو بوده است. والدینش می گویند، بعدها که کمی بزرگتر شده بود و می توانست در محیط حرکت کند درباره نحوه کار چیزها بسیار کنجکاو بود. وقتی به چیزی گیر می داد ته آن را در می آورد بعد به سراغ بعدی می رفت. آن اوایل عاشق پنکه سقفی بود. سه ساله که بود، آن‌قدر نق می زد تا ما را وادار می کرد که به فروشگاه لوازم خانگی برویم و انواع پنکه ها را بررسی می کرد. مدتی هم با قطار درگیر بود، مدتی نیز درگیر هواپیما بود. سال گذشته هم فکر و ذکرش فیلم « مختار » بوده است. کتاب قصه هایش را خریده است، سپر و شمشیرش را خریده است، دیالوگ های آن را تکرار می کرد و ادا های او را در می آورد. همیشه حراف بوده است. در اولین سالگرد تولدش از عبارات دو کلمه ای استفاده می کرد و در یک سال و نیمگی جمله می گفت. اما گاهی اوقات یک سؤال را بارها و بارها تکرار می کند یا روی یک موضوع کلید میکند مثل همان «مختار». در سه سالگی شروع کرد به خواندن. اما بیشتر دلش می خواست در مورد فیلم « مختار » بخواند. این ها برخی از علائم اوتیسم خفیف در مدرسه را نشان می دهد که به تشخیص اوتیسم کمک می کند.
مثل همه ارزیابی ها درباره مهارت های حرکتی ظریف و خود مراقبتی او پرسیدیم و فهمیدیم که ایلیا در هماهنگی حرکتی با ضعف مواجه بوده است. تا ۱۸ ماهگی نمی توانسته است از قاشق استفاده کند. حتی الان هم دچار شلختگی حرکتی است. تا ۴ سالگی نمی توانسته دکمه هایش را ببندد و هنوز هم نمی تواند بند کفشش را ببندد یا با چاقو پیتزا را ببرد و با چنگال بخورد. دست خطش درشت و خرچنگ قورباغه است. در مورد حرکات درشتش نیز در 14 ماهگی راه افتاده است و در 2 سالگی توانسته بدود. اما تا ۵ سالگی نمی توانسته پدال دوچرخه را پا بزند. در حالی که پسر عمو هایش در سه سالگی این کار را می کرده اند. ایلیا هنوز هم از دوچرخه سواری می ترسد حتی اگر چرخ های کمکی وصل باشد.
در ارزیابی ایلیا متوجه شدیم که هنگام پاسخ به سؤالات بیشتر به شانه های من نگاه می کند. وارد فضای شخصی ام می شود و تقریباً با من شاخ به شاخ می شود. حتی یک بار با لرزش لب هایش آب دهنش روی صورت پاشید. این رفتارش نشانگر عدم آگاهی اش از فضا های اجتماعی است. تحرکش زیاد بود و میزان توجه و تمرکزش برای کودکی به سن او کم بود. ولی به سؤالات مربوط به پدیده های عینی پاسخ می داد. مثلاً « سگ چند تا پا داره ؟ » او در برخی موارد دارای استعداد خاصی بود. مثلاً او علاوه بر این که روز تاریخ تولدش را می داند، می دانست دقیقاً در چه هفته ای از سال گذشته جشن تولد گرفته است ( دانشمند تقویم ). ایلیا از نظر واژگانی و نحو، جملات درستی استفاده می کرد اما زیر و بمی و نوای گفتارش غیر عادی بود. مثل یک دانشمند کوچک حرف می زد. گفتارش رسمی، خشک و با جزئیات بود. با توجه به سوابق رشدی، رفتار وی حین ارزیابی و نتایج آزمون های استاندارد برای وی تشخیص سندرم آسپرگر گذاشته شد. اگر امروز ایلیا مجدداً با همین ویژگی ها مراجعه نماید بر اساس نسخه پنجم راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی، برای او تشخیص اوتیسم سطح ۱ یا همان علائم اوتیسم خفیف در مدرسه خواهیم گذاشت.
خانواده ایلیا با مشکلاتی نظیر ناتوانی کودک درانجام کارهای شخصی به صورت مستقل و اختلال در مهارت های هماهنگی حرکتی، انعطاف پذیریپایین و مشکلات ارتباطی و دوست یابیدر مدرسه مواجه هستند که در کنار مشکلات یادگیری او نیاز به آموزش و درمان دارد. مشاورین مرکز دکتر صابر با انجام مداخلات رفتاردرمانی و بازی درمانی ایلیا را در جهت بهبود مهارت های اجتماعی و افزایش ارتباط مناسب خانواده و کودک اوتیسم کمک می نماید.