حس بینایی و تکامل آن

حس بینایی در رشد آنتوزنیک( مسیر تکامل مورد انتظار از کودک) و فیلوژنیک( مسیر تکامل انسان در طول زمان) یکی از حواس پایه است. با تکامل و پیچیدگی سیستم عصبی عملکرد بینایی نیز یچیده تر خواهد شد. همانطور که سیستم بینایی در حفاظت و بقای حیوانات نقش بسزایی دارد در انسان نیز هنگام تجربه استرس یا صدمه، به آگاهی اولیه و عملکرد حفظ حیات کمک خواهد کرد.

در حالیکه در انسان بینایی با سایر حس ها، هیجان و حافظه نیز در ارتباط است و نهایتا به ادراک می انجامد. مناطق مغزی مربوط به بینایی برای تکامل به تجربه مناسب نیازمند هستند. «حس بینایی» به توانایی دیدن و درک جهان از طریق بینایی اشاره دارد. این حس شامل کل فرآیند دریافت و تفسیر اطلاعات بصری از محیط ما، از جمله نور، رنگ و حرکت است. این حس برای مسیریابی در محیط اطراف، تشخیص اشیاء و تعامل با دیگران بسیار مهم است.

در اینجا یک تفکیک دقیق‌تر ارائه شده است:

بینایی: توانایی اساسی برای تشخیص نور و تشکیل تصاویر.

ادراک بینایی: فرآیند تفسیر و درک آنچه می‌بینیم.

حالت بصری: راهی برای اشاره به حس بینایی به عنوان یکی از پنج حس ما

ادراک بینایی توانایی مغز برای تفسیر و درک اطلاعات بصری دریافت شده از طریق چشم‌ها است. این فقط در مورد دیدن واضح (تیزبینایی) نیست، بلکه در مورد درک آنچه دیده می‌شود، از جمله تشخیص اشیاء، تفسیر روابط فضایی و درک حرکت است. این فرآیند پیچیده هم چشم‌ها و هم مغز را درگیر می‌کند، به طوری که چشم‌ها به عنوان پنجره‌هایی به جهان عمل می‌کنند و مغز اطلاعات بصری را برای ایجاد یک تصویر معنی‌دار تفسیر می‌کند.

برای درک ارتباط حس بینایی با تجربه های بدنی مانند ارتعاش، حرکت، بو، لمس، موارد زیر را تصور کنید:

مخمل
خز خرگوش
شربت چسبناک
راه رفتن در گل
پرش از روی بام
سر خوردن روی روغن

آیا موارد فوق را لمس کرده اید یا با لمس آنها دست را پس کشیدید؟ آیا هیجانات در واکنش شما دخیل بودند؟

اهمیت حس بینایی

تصور اجسام و موقعیت های تجربه شده بسیار آسان تر از مواردی است که هرگز آنها را تجربه نکرده اید. در سال های ابتدایی زندگی، یادگیری از طریق حس بینایی صورت می گیرد و ادراک بینایی از بدو تولد نوزاد پایه گذاری می شود.

درک مفاهیم بالا، پایین، زاویه، افقی، عمودی، بسته، دور، سخت، زبر، سرد و گرم بودن اشیاء ابتدا با لمس تجربه می شوند سپس با تفسیر بینایی یکپارچه می شوند.

همچنین چگونگی حرکت نوزاد توسط مراقبین (در آغوش گرفتن، حمل با کریر یا کوله) بر درک نوزاد از جهت یابی و جاذبه موثر بوده و در تکامل بینایی نقش خواهد داشت.

با استقلال در تعادل و حرکت کودک می تواند آزادانه به کشف محیط بپردازد و ارتباط بهتری بین تجربه های حس لامسه و درک فضایی شکل بدهد. در اغلب کودکان، تکامل بینایی مطابق مراحل شناخته شده شکل می گیرد.

تکامل حس بینایی در نوزادان

جنین به مدت 9 ماه ، در محیطی پر از آب ، گرم، ایمن و آسوده زندگی می کند و در محیط رحم ارتعاش، صدای ضربان قلب قوی و نور بسیار اندک را تجربه می کند. بنابر این حس های شنوایی و لامسه زودتر از حس بینایی تکامل می یابند.
از بدو تولد تا 7 هفتگی کودک مجذوب نور و الگو ها می شود و بینایی با نور پرورش می یابد.تشخیص الگوی چهره مراقبین در فاصله حدود یک اینچ از صورت نوزاد واضح است و در فاصله بیش از این تار دیده می شود. نوزاد به حرکت اجسام بیش از شکل آنها آگاه است. کودک برای دریافت حس امنیت به لمس، در آغوش گرفته شدن توسط مراقبین نیاز دارد.
از 2 ماهگی تا 4 ماهگی درک عمق و هماهنگی چشم و دست شروع به شکل گیری می کند.کودک از تکان دادن جغجغه و جستجوی اشیاء لذت می برد.اسباب بازی ها را در دست نگه می دارد و به دهان می برد.
در 5 تا 8 ماهگی کنترل عضلانی کلی بدن شکل می گیرد
تقریبا در 8 ماهگی کودک با چهار دست و پا رفتن محیط را کشف می کند. میدان دید کودک از 10 اینچ به 24 اینچ گسترش می یابد. با کامل شدن مهارت های ظریف دست کودک امکان جستجو و کشف اشیاء کوچکتر را پیدا می کند. با بدست آوردن کنترل عضلات چشم در این دوره انحرافات اولیه چشم نوزاد( لوچی) از بین می رود.
در 9 تا 18 ماهگی کودک می تواند تا فاصله 4 فوت را ببیند. کودک مهارت راه رفتن را کسب می کند و انواع مختلفی از شکل ها و بافت ها را جستجو می کند، با اشیاء برج می سازد ، آنها را در محفظه می اندازد و خط خطی می کند.
تا 13 ماهگی میدان دید کودک تا 10 فوت گسترش می یابد و آگاهی پیرامونی به تدریج وسیع تر می شود.توانایی دویدن پریدن و شوت کردن و گرفتن را بدست می آورد و مهارت های ظریف مانند باز کردن در بطری ، چیدن پازل های ساده،تقلید گرفتن مداد و لباس پوشیدن را کسب می کند.
در 3 سالگی کودک می تواند 10 تا 16 فوت دورتر را ببیند.
یک کودک 4 ساله می تواند فاصله 16 تا 20 فوتی را ببیند.
در 5 سالگی دید پیرامونی وسیع تر شده و درک عمق به 20 فوت می رسد.
در اغلب موارد یک کودک 5 ساله توانایی قیچی کردن، تا کردن کاغذ، گره زدن ، بستن دکمه و رنگ کردن بین خطوط را دارد.

رشد و تکامل حس بینایی در بلوغ کودک و آمادگی برای مهارت های مربوط به مدرسه حیاتی است و باعث تکامل مهارت های بینایی حرکتی، درک روابط فضایی، شکل گیری استقلال و توانایی مراقبت از خود در کودک می شود.

تمرینات کاردرمانی در حیطه اتاق تاریک کمک بسزایی در تسهیل رشد مهارت های بینایی در کودکان می کند.

سوالات متداول:

1. آیا نوزاد از بدو تولد قدرت دیدن اطرافش را دارد؟

خیر، از بدو تولد تا 7 هفتگی کودک مجذوب نور و الگو ها می شود و بینایی با نور پرورش می یابد.تشخیص الگوی چهره مراقبین در فاصله حدود یک اینچ از صورت نوزاد واضح است و در فاصله بیش از این تار دیده می شود.

2. آیا حس بینایی همان ادراک بینایی است؟

خیر، ادراک بینایی توانایی مغز برای تفسیر و درک اطلاعات بصری دریافت شده از طریق چشم‌ها است. این فقط در مورد دیدن واضح (تیزبینایی) نیست، بلکه در مورد درک آنچه دیده می‌شود، از جمله تشخیص اشیاء، تفسیر روابط فضایی و درک حرکت است. این فرآیند پیچیده هم چشم‌ها و هم مغز را درگیر می‌کند، به طوری که چشم‌ها به عنوان پنجره‌هایی به جهان عمل می‌کنند و مغز اطلاعات بصری را برای ایجاد یک تصویر معنی‌دار تفسیر می‌کند.