توانبخشی ذهنی و تقویت حافظه و یادگیری کودکان

یادگیری و حافظه فرایندهای شناختی مرتبط به هم هستند. یادگیری عبارت است از توانایی شخص در ایجاد اطلاعات جدید یا اصلاح اطلاعات قبلی و حافظه شامل دریافت، ثبت اطلاعات، ذخیره سازی، حفظ و بازیابی اطلاعات است. توانبخشی ذهنی کودکان در جهت بهبود یادگیری کودک و تقویت حافظه کودکان نقش بسزایی دارد. بعد از اینکه یادگیری جدید شکل گرفت اطلاعات و تجارب در حافظه بلند مدت ذخیره می گردند تا در صورت لزوم در آینده به کار گرفته شوند. مرکز کاردرمانی کودکان دکتر صابر در حیطه تقویت حافظه کودکان و ارتقاع سطح یادگیری کودکان به صورت حرفه ای فعالیت می نماید. امکانات پیشرفته کاردرمانی ذهنی مرکز دکتر صابر در حیطه توانبخشی ذهنی نظیر اتاق بینایی، اتاق مهارت های شنیداری، سنسوری روم و…. موجب گردیده کودکان با مشکلات یادگیری نظیر اختلالات یادگیری، مشکلات حافظه در بیش فعالی و نقص توجه بتوانند از حداکثر توان ذهنی خود در جهت آموزش استفاده نمایند و به بهترین نتیجه عملکردی دست یابند.

توانبخشی ذهنی چیست؟

اختلالات روانی، عاطفی و رفتاری در دوران کودکی می ‌تواند مشکلات طولانی ‌مدتی ایجاد کند که ممکن است بر سلامت و رفاه کودکان، خانواده‌ ها و جوامع تأثیر بگذارد. توانبخشی ذهنی خدمتی است برای کمک به کودکان برای بهبودی از مشکلات طولانی ‌مدت سلامت روان. این روش به افرادی که هنوز در کنار آمدن با زندگی روزمره یا برقراری ارتباط با دیگران مشکل دارند، کمک و حمایت خواهد کرد. هدف توانبخشی ذهنی کمک به افراد برای مقابله با مشکلات، بازگرداندن اعتماد به نفس و کمک برای زندگی تا حد امکان مستقل است. توانبخشی ذهنی به افراد در بهبودی کمک می کند، در حالی که می‌ پذیرد ممکن است هنوز مشکلات جدی داشته باشند که نیاز به کمک و حمایت مداوم دارند. توانبخشی ذهنی می ‌تواند به کودکان کمک کند تا مهارت‌ هایی را بیاموزند که به آن ها کمک می ‌کند در خانه، مدرسه و جامعه خود هم در کوتاه‌ مدت و هم در بلند مدت عملکرد خوبی داشته باشند. مشارکت والدین در درمان برای کودکان در تمام سنین مهم است، اما ماهیت مشارکت والدین احتمالاً بسته به سن رشدی کودک یا نوجوان متفاوت خواهد بود. توانبخشی ذهنی از طریق ارزیابی چالش‌ های عملکردی در حوزه‌ های مختلف انجام می ‌شود، که شامل ارزیابی دقیق چگونگی تأثیر علائم اختلالات شناختی بر عملکرد روزانه، و توسعه مداخلات خاص برای رفع این چالش‌ ها است تا کودک بتواند در آن حوزه خاص بهتر عمل کند. متخصصان توانبخشی ذهنی ممکن است در توسعه مهارت ‌های مدیریت ذهن خود، آموزش حمل و نقل، و ایجاد مهارت‌ های اجتماعی (مانند یادگیری نحوه ارزیابی نشانه‌ های اجتماعی و تمرین پاسخ‌ ها) تخصص داشته باشند. اهداف توانبخشی ذهنی عبارت اند از:

-یادگیری یا بازآموزی مهارت‌ های زندگی

-بازگرداندن اعتماد به نفس شما

-بهتر کنار آمدن بدون نیاز به کمک زیاد

-دستیابی به چیزهایی که می ‌خواهید، مانند زندگی در آپارتمان خود در آینده، پیدا کردن شغل یا ایجاد روابط خانوادگی.

-کمک به پیدا کردن احساس استقلال و راحتی با زندگی خود

خدمات توانبخشی ذهنی معمولاً برای ماه ها یا سال ها برای کودکان کار خواهند کرد. آن ها از کودکان حمایت خواهند کرد تا زمانی که احساس اعتماد به نفس بیشتری کنند و مهارت های خود را بهبود بخشند. حفظ امید در این دوره های طولانی می تواند دشوار باشد اما کارکنان تمام تلاش خود را برای کمک به کودک در این زمینه انجام خواهند داد. توانبخشی ذهنی یک جزء کلیدی برای بهبود سلامت روان است. بسته به نوع و شدت مشکل، توانبخشی ذهنی برای کودکان ممکن است در ترکیب با دارو استفاده شود.

تقویت حافظه کودکان

هرچند یادگیری یک مطلب یا یک عمل حرکتی جدید با تمرین به نحو عمیق تر و سازمان یافته تری ایجاد گردد معمولاً یادآوری و بازیابی آن از حافظه به صورت آسان‌تری امکان پذیر خواهد بود. بنابراین، فرایندهای شناختی حافظه و یادگیری کاملاً وابسته به هم هستند. تحقیقات و بررسی های محققان نیز نشان می دهد که فرایند یادگیری با خاطرات، تجارب و دانش قبلی ما رابطه بسیار نزدیکی دارد. چنین شرایطی به ایجاد دانش جدیدتر و منابع درک مفاهیم جدیدتر کمک می کند.

نکته مهمی که در توانبخشی ذهنی باید مد نظر قرار گیرد این است که یادگیری و عملکرد ( رفتار) نباید یکسان فرض شوند، چون یادگیری یک فرآیند شناختی (ذهنی و درونی) بوده ولی عملکرد یک اقدام یا کنش بیرونی محسوب می شود. از آنجایی که عملکرد افراد تحت تاثیر عوامل مختلف روانی (مانند انگیزش،اضطراب و استرس)  و محیطی ( مانند گرما، سرما و سرو صدا) قرار می گیرد، بنابراین کاهش عملکرد لزوماً به معنای کاهش یادگیری نیست.

مکانیزم های زیست شناختی (بیولوژیکال) یادگیری و حافظه

یادگیری در ارتباط با کسب اطلاعات و مهارت های جدید یا اصلاح آن ها است و با حافظه که به معنای دریافت،ثبت،ذخیره سازی و بازیابی اطلاعات می باشد متفاوت است ولی این دو فرایند شناختی همان طور که قبلاً اشاره کردید و کاملاً در ارتباط با یکدیگر هستند.در حقیقت یادگیری باعث گسترش و توسعه حافظه یا اصلاح آن با توجه به شرایط محیطی و نیازهای فرد می گردد.

مکانیزم های زیست شناختی یادگیری به طور دقیق شناخته نشده اند و امروزه تحقیقات زیادی جهت فهم بهتر مکانیسم های سلولی و مولکولی آن در حال انجام است.

اولین بار در سال ۱۸۹۴، راکون کاخال نوروآناتومیست اسپانیایی احتمال تقویت ارتباط سیناپسی بین نورون ها را به عنوان ایجاد حافظه مطرح کرد. حدود نیم قرن بعد،دونالد اولدینگ هب نوروسایکولوژیست کانادایی فرضیه تغییرات در سیناپس‌های بین نورون ها ( سلول های عصبی) را که خود تاییدی بر دیدگاه کاخال بود عنوان کرد.

براساس فرضیه هب ، نورون های مغز توانایی ایجاد ارتباطات سیناپسی جدید و تقویت ارتباط بین خود را در شرایط خاص دارند. بر طبق قانون هب،سیناپس بین دو نورون زمانی قوی تر می شود آن دو نورون با هم فعال گردند. به این سیناپس ها، سیناپس‌های هبین گفته می شود که باعث باهم فعال شدن غشا پیش سیناپسی و پس سیناپسی می گردند.

مکانیسم های سلولی در یادگیری و حافظه

محققان بر این عقیده اند که فرایندهای یادگیری و حافظه باعث تغییرات ساختاری و عملکردی در نورون های مغز می گردند.چنین تغییراتی در سیستم عصبی به عنوان انعطاف پذیری عصبی (شکل پذیری عصبی)شناخته می شود که نشان دهنده ظرفیت و توانایی تغییر پذیری سیستم عصبی در پاسخ به اطلاعات و تجربه های جدید است. بنابراین یادگیری (کسب اطلاعات جدید یا تغییرات رفتاری از طریق تجربه) در اثر تغییر در مدارهای مغز ایجاد می گردد.

بررسی‌ها و مطالعات نشان می دهند که به هنگام یادگیری،تغییراتی در زیست شیمیایی مغز ایجاد می شوند. این تغییرات ممکن است در ارتباط با برخی از پروتئین ها،مولکولهای ریبونوکلئیک اسید، یون های کلسیم و پتاسیم،گیرنده های سیناپسی و غیرو باشند.

به طور کلی برخی از مکانیسم های سلولی که ممکن است در یادگیری و حافظه کودک نقش داشته باشند عبارتند از:

• ایجاد سیناپس های جدید
• تغییر در میزان انتقال دهنده های عصبی (میانجی های عصبی)
• تغییر در میزان گیرنده های پس سیناپسی
• تقویت طولانی مدت (افزایش قدرت و نسبتاً طولانی مدت سیناپسی)
• نقش و عملکرد سلولهای گلیال که سلول های غیر عصبی هستند

تقویت طولانی مدت یکی از مهمترین پدیده های انعطاف پذیری سیناپسی می باشد که در سیناپس های شیمیایی در توجیه یادگیری مطرح است.این پدیده بارد است از افزایش یا تسهیل در انتقال پیام های عصبی بین دو نورون که در اثر تحریک همزمان آنها ایجاد می گردد. به وضعیت عکس تقویت طولانی مدت،تضعیف طولانی مدت گفته می‌شود که باعث کاهش قدرت سیناپسی می گردد.

توانبخشی ذهنی کودک در ارتقاع یادگیری

یادگیری در انسان تحت تاثیر عوامل مختلفی است که در اینجا به برخی از این عوامل اشاره می گردد:

• میزان توجه
• عوامل ذاتی (فطری) و ژنتیکی
• عوامل محیطی
• عوامل فرهنگی
• هوش
• قدرت زبان آموزی
• پشتکار و فعال بودن
• حس کنجکاوی
• اطلاعات قبلی
• تصویر سازی ذهنی
• شخصیت
• انگیزش به خصوص انگیزه های درونی
• رشد طبیعی و سلامت عمومی
• عوامل اجتماعی و اقتصادی
• حافظه
• ادراک
• هدفمندی
• پاداش و تنبیه
• نوع نظام آموزشی
• تجربیات گذشته
• تمرین و تکرار
• استرس، اضطراب و افسردگی
• نگرش ها و باورها
• تغذیه
• قدرت تصمیم گیری و حل مسئله
• میزان خواب
• نیازهای فیزیولوژیکی یا نیازهای اولیه مانند: غذا، آب و غرایز جنسی
• حس خودکارآمدی یا باورهای فرد نسبت به توانایی های خود.

منابع:

med.unc.edu

rcpsych.ac.uk

cdc.gov

سوالات متداول:

1.آیا یادگیری همان به خاطر سپردن در حافظه کودکان است؟

یادگیری در ارتباط با کسب اطلاعات و مهارت های جدید یا اصلاح آن ها است و با حافظه که به معنای دریافت،ثبت،ذخیره سازی و بازیابی اطلاعات می باشد متفاوت است.

2. توانبخشی ذهنی چگونه به کودکان کمک می کند توانایی های یادگیری خود را بهبود بخشند؟

فرایندهای یادگیری و حافظه باعث تغییرات ساختاری در نورون های مغز می گردند.چنین تغییراتی در سیستم عصبی به عنوان انعطاف پذیری عصبی شناخته می شود. با انجام تمرینات تقویتی در جهت بهبود حافظه در کودکان می توان روند یادگیری را در کودک بهبود بخشید.