روش سانرایز یک رویکرد جامع و کلی می باشد که شامل بازی درمانی، توسعه روابط و اصلاح رفتار است. روش سانرایز برای کمک به کودکان مبتلا به اوتیسم جهت توسعه مهارت های اجتماعی و ارتباطی، بالا بردن انگیزه و علاقه به یادگیری و کم کردن رفتارهای مشکل ساز طراحی شده است. یکی از مزایای مهم روش سانرایز در درمان اوتیسم، تمرکز آن بر نقاط قوت و علایق کودک است. با استفاده از فعالیت ها و موضوعات مورد علاقه کودک، روش سانرایز به ایجاد یک محیط مثبت و انگیزشی کمک می کند تا یادگیری و رشد کودک اوتیسم تقویت شود. کلینیک توانبخشی اوتیسم دکتر صابر، بهترین مرکز توانبخشی اوتیسم در تهران، با استفاده از روش هایی همچون درمان رفتاری اتیسم، روش سانرایز در آموزش کودکان اوتیسم کاردرمانی حسی، گفتاردرمانی تخصص، اتاق تاریک، سنسوری روم و… به درمان کودکان اوتیسم کمک می کند.
رویکرد رشدی کودک اوتیسم و روش سانرایز
روش سانرایز بر کاربرد ارتباط تاکید دارد و شامل موارد زیر می باشد:
رویکرد های کودک محور اوتیسم: تحریک غیر مستقیم زبان
با خود حرف زدن کودک اوتیسم: توصیف اعمال خود
صحبت کردن موازی: توصیف اعمال کودک
تقلید: تقلید از کودک
بسط دهی: افزودن محتوای دستوری یا معنایی به تولیدات کودک
تعمیم دهی: افزودن اطلاعاتی به گفته کودک اوتیسم
تجزیه و ترکیب: تجزیه جملات کودک به عبارت و در نهایت ترکیب آن ها
قالب بندی مجدد: تبدیل جملات کودک به قالبی دیگر مثلا منفی، سوالی
Floor time: در این روش از کودک پیروی می شود، از رفتار های او تقلید می شود و به تدریج رفتار های او به سمت اهداف درستی هدایت می شوند.
Son-Rise: در این روش، والدین با تقلید از رفتار های تکراری کودک، با او همراه می شوند و زمانی که کودک رفتار به هنجاری بروز داد او را تشویق می کنند تا آن رفتار شکل بگیرد. اگر کودک علاقه ای اجتماعی بروز داد، والدین از این فرصت جهت رشد مهارت های اجتماعی بهره می برند. در رشد مهارت های اجتماعی به موارد زیر تاکید می شود: ارتباط چشمی و غیر کلامی، ارتباط کلامی، دامنه توجه فعال و انعطاف پذیری. هر یک از این موارد دارای هستند که جهت پیشرفت اجتماعی کودک لازم است گام زیر مجموعه هایی به گام طی شوند.
More Than Words: این روش به ارتباط از هر طریق ممکن معتقد است.
درمان افراد مبتلا به اوتیسم اغلب شامل رویکرد تیمی چند رشته ای برای رسیدگی به تمام جنبه های محیط فرد است. برنامه ای که محبوبیت دیرینه ای را نشان می دهد و بر والدین به عنوان درمانگران اصلی تأکید دارد، برنامه Son-Rise است. در نگاه اول، این برنامه به نظر می رسد که ممکن است یک درمان معتبر اجتماعی باشد که با آموزش کافی، می تواند توسط والدین در خانه هایشان بدون نیاز به حمایت حرفه ای اضافی اجرا شود، اما گنجاندن این برنامه برای درمان فرد مبتلا به اوتیسم، نیاز به یک متخصص دارد. علاوه بر این، روش سانرایز به نظر می رسد موانع رایج (مانند هزینه های خدمات حرفه ای، تخصیص زمان، نزدیکی به خدمات حرفه ای) را که احتمالاً مانع دسترسی مراقبان به درمان می شود، کاهش می دهد. روش سانرایز در یک دوتایی کودک – بزرگسال، در یک محیط بدون حواس پرتی و طبیعی ارائه می شود که بر تعاملات خود جوش و آغاز شده توسط کودک تأکید دارد. متخصصان این روش سه حوزه اصلی تمرکز را برای درمان افراد مبتلا به اوتیسم برجسته می کنند، از جمله رفتارهای محدود و تکراری، تأخیر های ارتباطی و رفتار های مشکل ساز. در مورد رفتارهای محدود و تکراری، سانرایز پیشنهاد می کند که این فعالیت ها یا رفتارها برای کودک مهم هستند و ممکن است برای خود تنظیمی، مقابله با اضافه بار حسی و کسب حس کنترل درونی مفید باشند. بنابراین، توصیه های درمانی شامل پیوستن والدین به فرزندان شان در انجام رفتارهای تکراری و خودداری از شروع تعاملات یا قطع آن ها است. فلسفه Son-Rise بیان می کند که اگر با نگرشی مثبت و محبت آمیز به کودک نزدیک شوید، احتمال تعامل کودک بیشتر است تا این که با حس خشم پنهان، ناامیدی، بی امیدی و یأس درگیر شوید. همانطور که کودک با والدین یا مراقب درگیر می شود، تلاشی مداوم برای گسترش علاقه کودک فراتر از رفتارهای “خود تحریکی” انجام می شود. بسیاری از والدین برای پذیرش تشخیص فرزندشان و رفتارهای منحصر به فرد اوتیسم مشکل دارند. غیر معمول نیست که والدین احساس گناه و یا ترس از آینده را تجربه کنند. سانرایز متوجه می شود که با ارائه حمایت به والدین در این زمینه ها، بسیاری از والدین می توانند به درجه بالاتری از راحتی در بازی با فرزندشان و در زندگی روزمره خود با فرزندشان دست یابند. این نگرش، همراه با استراتژی های بازی خاص، فرصت بیشتری را برای والدین فراهم می کند تا نوع تعاملاتی را که می خواهند با فرزندشان ایجاد کنند، تشویق کنند.
ارتباط با کودک مبتلا به اوتیسم
قبل از شروع مداخه، درمانگر کودک اوتیسم باید توجه داشته باشد که بتواند به نحوی وارد دنیای کودک مبتلا به اوتیسم شود به عبارتی باید بتواند با او ارتباط برقرار کند. یکی از کارهایی که می توان در جلسات ابتدایی جهت برقراری ارتباط انجام داد اجرای روش سرنخ آزاد است. بدین صورت که در طی جلسات ابتدایی کودک را وارد اتاق بازی با انواع وسائل در مکان های مختلف اتاق می نمائیم و به دقت کودک اوتیسم را زیر نظر می گیریم تا متوجه شویم در اکثر مواقع چه وسیله ای توجه او را بیشتر جلب کرده است. فهمیدن این نکته که کودک اوتیسم بیشتر با چه وسیله ای جذب می شود، نکته ای کاربردی است که در مراحل بعدی مداخله قابل بهره برداری است! مثلا می توان از همان وسیله در جلسات بعدی به عنوان وسوسه ی ارتباطی برای وارد شدن به دنیای کودک استفاده کرد به این ترتیب که آن شی در معرض دید ولی خارج از دسترس کودک قرار داده می شود تا توجه کودک را جلب نماید، با در نظر گرفتن این که کودک اوتیسم برای رسیدن به شی مورد نظرش به چه شکلی تلاش می کند، می توان پاسخ های مطلوب را با شرطی سازی در او ایجاد و رشد داد.
عملکرد های ارتباطی در درمان رفتاری اتیسم
رفتارهای کودکان اوتیسم از تولد تا حدود هشت ماهگی حامل هیچ گونه هدفی نیست به عبارتی با رفتارهایشان هدفی را دنبال نمی کنند. اما در حدود سن نه ماهگی تحولی در رفتار های آن ها ظاهر می شود و آن ها متوجه می شوند که می توانند با رفتارهایشان محیط را کنترل کنند. در این سن کودک هنوز قادر به استفاده از زبان نیست اما مقاصد خود را با رفتارهای غیر کلامی ابراز می دارد. به تدریج با رشد کودک رفتارهای کلامی جایگزین رفتارهای غیر کلامی خواهند شد. ما می توانیم با مشاهده بازی کودک پی ببریم که آیا کودک وارد مرحله‌ی هدفمندی ارتباط شده است یا خیر. به این صورت که اگر به کودک اسباب بازی هایی مثل عروسک، خانه و … ارائه شود و کودک بتواند نسبت به این موضوعات معمول پاسخ نشان دهد مثلا بتواند یک بازی نمادین ساده را انجام دهد و یا نسبت به وسایل معمول شناخت داشته باشد، می توان پی برد که کودک وارد مرحله هدفمندی ارتباط شده است. اما اگر کودک این رفتارها را نشان نداد، والدین نیز به یاد نمی آورند که کودک چنین رفتارهایی را نسبت به موضوعات معمول داشته باشد و با الگو دادن به کودک باز هم چنین رفتارهایی در کودک قابل مشاهده نبود، این موضوع نشان دهنده این است که کودک هنوز در مرحله پیش قصدمندی ارتباط باقی مانده و باید به او کمک شود تا هدفمندی ارتباط را متوجه شود. در شرایطی که کودک هنوز در مرحله‌ی پیش قصدمندی ارتباط باقی مانده است، می توان با تمرکز بر مهارت های پیش کلامی و بهره گیری از وسوسه های ارتباطی به کودک کمک نمود تا میزان تعاملاتش افزایش یابد و آماده ی ورود به مرحله ی هدفمندی ارتباط شود. بدین منظور در ادامه به معرفی مهارت های پیش کلامی، راه های توسعه آن ها و وسوسه های ارتباطی می پردازیم. باید توجه داشت که ممکن است کودکی سنی بیش از نه ماه داشته باشد در حالی که هنوز وارد مرحله هدفمندی ارتباط نشده است. در واقع در نظر گرفتن سن ۹ ماهگی برای این مرحله از ارتباط معرف رشد طبیعی کودکان است در حالی که در کودکان مبتلا به اختلالات طیف اوتیسم یا سایر اختلالات زبانی تاخیر در رسیدن به این مرحله قابل پیش بینی است.
سان رایز (Son-Rise) چگونه به کودکان اوتیسم کمک می‌کند؟
روش سان رایز (Son-Rise) یکی از رویکردهای نوین در توانبخشی و بهبود کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم (ASD) است که با ترکیب اصول رفتاردرمانی، بازی‌درمانی و تعاملات اجتماعی طراحی شده است. این روش بر پایه‌ی ایجاد محیطی حمایتی و جذاب برای کودک استوار است تا با کاهش اضطراب و افزایش انگیزه، مهارت‌های ارتباطی، شناختی و اجتماعی او را تقویت کند.
یکی از مؤثرترین تکنیک‌های مورد استفاده در این روش، بازی‌های هدفمند است که به کودک کمک می‌کند در فضایی طبیعی و بدون فشار، تعامل با دیگران را یاد بگیرد. برخلاف برخی روش‌های سنتی که ممکن است برای کودک استرس‌زا باشند، سان رایز با تکیه بر علایق و نقاط قوت کودک، فرآیند یادگیری را لذت‌بخش می‌کند. همچنین، این روش از تکنیک‌های رفتاردرمانی کودکان اوتیسم مانند تقویت مثبت و الگوسازی استفاده می‌کند تا رفتارهای مطلوب را در کودک نهادینه کند.
یکی از مزایای کلیدی سان رایز، شخصی‌سازی برنامه‌های آموزشی بر اساس سطح رشد هر کودک است. درمانگران با ارزیابی دقیق نیازهای کودک، تمرین‌هایی را طراحی می‌کنند که به‌تدریج چالش‌برانگیزتر می‌شوند. این رویکرد نه‌تنها به بهبود مهارت‌های کلامی و غیرکلامی کمک می‌کند، بلکه هماهنگی حرکتی، تمرکز و خودتنظیمی هیجانی را نیز تقویت می‌نماید.
والدین نیز نقش کلیدی در این روش دارند و با آموزش‌های لازم می‌توانند تکنیک‌های سان رایز را در خانه اجرا کنند. این مشارکت فعال، موجب تداوم پیشرفت کودک در محیط‌های مختلف می‌شود. در نهایت، سان رایز با ترکیب علم و مهربانی، مسیر رشد کودکان اوتیسم را هموارتر می‌سازد و به آن‌ها کمک می‌کند تا پتانسیل‌های خود را بهتر شکوفا کنند.
اگر به دنبال یک روش کم‌استرس و مؤثر برای حمایت از کودک مبتلا به اوتیسم هستید، سان رایز می‌تواند یک گزینه‌ی امیدوارکننده باشد.
منابع:
asatonline.org
autism-help.org
سوالات متداول:
1-والدین چگونه می توانند در خانه از این روش استفاده کنند؟
والدین می توانند با ایجاد محیطی بازی محور و استفاده از تکنیک های ساده ای مثل تقویت تعاملات چشمی، تقلید از رفتارهای کودک و ایجاد فرصت های ارتباطی طبیعی، اصول سان رایز را در خانه اجرا کنند. شرکت در کارگاه های آموزشی ویژه والدین نیز بسیار کمک کننده است.
2-آیا این روش برای کودکان بزرگتر (بالای 10 سال) هم مؤثر است؟
هرچند سان رایز معمولاً برای کودکان کوچکتر طراحی شده، اما می توان اصول آن را با تعدیلاتی برای نوجوانان و بزرگسالان اوتیسم نیز به کار برد. در این موارد بیشتر بر بهبود مهارت های اجتماعی و استقلال فردی تأکید می شود.
2 دیدگاه
پسرم به خاطر ابتلا به اوتیسم همیشه توی دنیای خودش بود با تجویز دکتر صابر و روش سانرایز کم کم ارتباط چشمی گرفت و الان خودش میاد بهمون میگه که باهاش بازی کنیم این پیشرفتش یه دنیا می ارزه واسه ما
دخترم هیچ علاقه ای به تمایل با دیگران و حتی هم سن و سالای خودش نداشت و همیشه تنها بازی میکرد. درمانگر کلینیک توانبخشی دکتر صابر با روش سانرایز یادمون داد که چطور همراهش بشیم و مجبروش نکنیم کاری رو انجام بده. همین باعث شد خودش کم کم به ما و دوستاش نزدیک تر بشه
ممنون از جناب اقای دکتر صابر
صدیقی از اردبیل