انواع توجه

توجه یک فرآیند شناختی است که شامل تلاش متمرکز ذهن روی یک محرک، رویداد یا امر ذهنی خاص است. توجه یکی از مهم‌ترین فرآیندهای شناختی است که به ما امکان می‌دهد بر روی اطلاعات یا محرک‌های خاصی تمرکز کنیم و دیگر محرک‌های محیطی را نادیده بگیریم. به عبارت ساده، توجه مانند یک فیلتر عمل می‌کند که به مغز کمک می‌کند تا از میان حجم انبوه اطلاعات، تنها آن‌چه را که مهم است انتخاب کند. این فرآیند نقش کلیدی در یادگیری، تصمیم‌گیری، حل مسئله و حتی تعاملات اجتماعی ایفا می‌کند. اهمیت توجه در زندگی روزمره غیرقابل انکار است. برای مثال، هنگام رانندگی، توجه به ما کمک می‌کند تا بر جاده و علائم راهنمایی تمرکز کنیم و از حوادث جلوگیری کنیم. در محیط کار، توجه باعث افزایش بهره‌وری و کاهش خطاها می‌شود. حتی در روابط شخصی، توجه به صحبت‌های دیگران نشان‌دهنده احترام و علاقه است.
توجه و تمرکز در کودکان نقش حیاتی در رشد شناختی و یادگیری آن‌ها دارد. کودکان با توانایی توجه بهتر، می‌توانند در مدرسه عملکرد بهتری داشته باشند و مهارت‌های جدید را سریع‌تر بیاموزند. این موضوع به ویژه در سال‌های اولیه زندگی بسیار مهم است، زیرا پایه‌های یادگیری و رشد شخصیتی کودکان در این دوران شکل می‌گیرد.

به طور کلی، توجه نه تنها بر عملکردهای فردی ما تأثیر می‌گذارد، بلکه کیفیت زندگی ما را نیز بهبود می‌بخشد. درک این فرآیند و تقویت آن می‌تواند به ما کمک کند تا در دنیای پر از محرک‌های امروزی، بهتر عمل کنیم و به اهداف خود برسیم.

انواع توجه

به طور کلی دو نوع توجه وجود دارد:

   1.توجه غیر ارادی

در توجه غیر ارادی یک محرک قوی به صورت ناگهانی و بدون خواست فرد نظر او را جلب می‌کند. در این ارتباط می توان به ترکیدن لاستیک ماشین که صدای شدید را به دنبال دارد یا پیچ خوردگی ناگهانی و غیر قابل پیش بینی مچ پا که باعث به هم خوردن تعادل فرد می‌گردد اشاره کرد. در توجه به اراده، خواست و اراده فرد دخالت داشته و میزان با شدت توجه به نوع تکلیف یا عمل وابسته است. نکته‌ ای که باید توجه داشته باشیم این است که در دنیای واقعی معمولاً توجه ارادی و غیرارادی (خودکار) با یکدیگر ترکیب می گردند و در تعامل با هم هستند.

    2.توجه ارادی

توجه ارادی به 5 نوع متفاوت تقسیم می شود.

1. توجه انتخابی یا گزینشی

نوعی از توجه است که فرد به محرک خاصی دقت می کند ولی محرک های دیگر را نادیده می‌گیرد. بنابراین در توجه انتخابی شخص به تمرکز بر روی فعالیتی خاص در میان بسیاری از فعالیت های دیگر می پردازد. به عنوان مثال می‌توان به تماشای یک مسابقه مهم ورزشی از تلویزیون یا مطالعه یک کتاب درسی خاص که با نادیده گرفتن محرک های دیگری محیطی همراه است اشاره کرد. همچنین زمانی که به سخنان معلم یا استاد تان در یک زمینه درسی به دقت گوش می دهید ولی به محرک های دیگر از داخل یا بیرون کلاس توجه نمی‌ کنید. نمونه دیگری از توجه انتخابی است.

مثال: وقتی در یک مهمانی شلوغ در حال صحبت با یک نفر هستید، می‌توانید صدای او را از میان صدای دیگران تشخیص دهید و بر صحبت‌های او تمرکز کنید.

2. توجه به متغیر یا متناوب

توجه متغیر یعنی توانایی انجام از یک تکلیف به تکلیف دیگر برخلاف توجه پخش شده توزیع شده که تکالیف به طور همزمان انجام می‌شوند. در توجه متغیر تکالیف به صورت متوالی و به نوبت انجام می گیرند.

توجه متناوب به توانایی فرد برای تغییر تمرکز بین دو یا چند کار یا محرک مختلف اشاره دارد. این نوع توجه نیازمند انعطاف‌پذیری شناختی است تا فرد بتواند به سرعت بین وظایف مختلف جابه‌جا شود.

مثال: وقتی در حال آشپزی هستید و همزمان به تلفن پاسخ می‌دهید، باید توجه خود را بین این دو کار تقسیم کنید.

کاربرد: این نوع توجه در موقعیت‌های چندوظیفگی (Multitasking) مانند مدیریت پروژه‌های مختلف یا پاسخگویی به درخواست‌های همزمان در محیط کار، ضروری است.

چالش: تغییر مکرر توجه می‌تواند باعث خستگی ذهنی شود و کاهش عملکرد را در پی داشته باشد.

3. جستجوی بینایی یا دیداری

جستجوی بینایی به توانایی فرد برای یافتن یک شیء یا محرک خاص در میان مجموعه‌ای از محرک‌های بصری اشاره دارد. این نوع توجه نیازمند اسکن محیط و تشخیص سریع هدف است.

مثال: وقتی در یک قفسه کتاب به دنبال کتاب خاصی می‌گردید، از جستجوی بینایی استفاده می‌کنید.

کاربرد: این نوع توجه در موقعیت‌هایی مانند یافتن یک دوست در میان جمعیت، جستجوی اطلاعات در یک صفحه وب، یا تشخیص علائم راهنمایی و رانندگی مهم است.

عوامل مؤثر: سرعت و دقت جستجوی بینایی به عواملی مانند تعداد محرک‌ها، شباهت بین محرک‌ها، و موقعیت هدف بستگی دارد.

4. توجه پخش شده یا تقسیم شده و یا توجه توزیع شده

توجه تقسیم شده عبارت است از توانایی فرد در انجام بیش از یک فعالیت یا تکلیف به طور همزمان مثلا فردی که در حال دوچرخه سواری است همزمان جهت رفع تشنگی از آب آشامیدنی بطری شده استفاده می‌کند.

مثال: وقتی در حال رانندگی هستید و همزمان به صحبت‌های مسافر خود گوش می‌دهید، از توجه تقسیم شده استفاده می‌کنید.

کاربرد: این نوع توجه در موقعیت‌های چندوظیفگی مانند رانندگی، مدیریت پروژه‌ها، یا شرکت در جلسات همزمان با انجام کارهای دیگر، ضروری است.

محدودیت: توجه تقسیم شده می‌تواند باعث کاهش عملکرد در هر یک از کارها شود، زیرا منابع شناختی بین چندین فعالیت پخش می‌شوند.

5. توجه مستمر یا گوش به زنگی

توجه مستمر عبارت است از نوعی از توجه که فرد در یک مدت زمان طولانی جهت یک تکلیف ویژه با هدف احتمال وقوع نشانه یا علامتی از یک محرک خاص منتظر می‌ ماند. هدف نهایی در این نوع از توجه، اقدام مناسب وسریع پس از دریافت علامتی خاص است. به عنوان مثال افراد مسئول کنترل ترافیک هوایی یا فرماندهان نظامی که منتظر دستور از مافوق خود جهت عملیات نظامی علیه دشمن هستند در موقعیت گوش به زنگی یا توجه مستمر به سر می‌ برند تا بلافاصله پس از دریافت علامتی خاص به وظیفه ای که از آن انتظار می‌ رود عمل کنند. بنابراین درک مکانیسم های توجه مستمر (گوش بزنگی) از جمله وجود تفاوت های فردی دارای کاربردهای واضح است.

مثال: وقتی برای چند ساعت به مطالعه یک کتاب می‌پردازید، از توجه مستمر استفاده می‌کنید.

کاربرد: این نوع توجه در فعالیت‌هایی که نیاز به تمرکز طولانی‌مدت دارند، مانند مطالعه، رانندگی طولانی، یا انجام کارهای دقیق و حساس، بسیار مهم است.

عوامل مؤثر: عواملی مانند انگیزه، علاقه به کار، و محیط بدون حواس‌پرتی می‌توانند بر کیفیت توجه مستمر تأثیر بگذارند.

اگر این مطلب برایتان مفید بود از مقاله بیش فعالی و نقص توجه هم بازدید فرمایید.

سوالات متداول:

1- آیا توجه تقسیم‌شده همیشه مفید است؟
توجه تقسیم‌شده می‌تواند در برخی موقعیت‌ها مفید باشد، اما ممکن است کیفیت انجام هر کار را کاهش دهد. بهتر است برای کارهای مهم و پیچیده، از توجه متمرکز استفاده کنید تا بهترین نتایج را به دست آورید.

2- چگونه می‌توانم توجه تقسیم‌شده خود را بهبود بخشم؟
برای بهبود توجه تقسیم‌شده، می‌توانید از تمریناتی مانند انجام چند کار ساده همزمان (مانند گوش دادن به موسیقی در حال انجام کارهای خانه) استفاده کنید. با این حال، بهتر است برای کارهای مهم، از توجه متمرکز استفاده کنید.