کودکان بیشفعال معمولاً ویژگی‌هایی مانند بی‌قراری، تمرکز کوتاه‌مدت و رفتارهای تکانشی دارند. این خصوصیات می‌توانند تعامل والدین و مربیان با کودک را چالش‌برانگیز کنند، اما با استفاده از روشهای درست و رویکردهای مثبت، امکان ایجاد رابطه‌ای سالم، سازنده و مؤثر فراهم است. در ادامه، مجموعه‌ای از راهکارهای روانشناسی و عملی برای برقراری ارتباط مثبت با کودک بیشفعال ارائه شده است.
روشهای کاربردی برای ایجاد ارتباط مثبت با کودکان بیشفعال
پذیرش و درک کودک
اولین گام برای برقراری ارتباط مثبت، پذیرش کودک با تمام ویژگی‌ها و تفاوت‌هایش است. به جای اینکه تنها روی رفتارهای دشوار کودک تمرکز شود، والدین بهتر است توجه و ارزش خود را به تلاش‌ها، علاقه‌ها و توانمندی‌های او معطوف کنند. این رویکرد باعث می‌شود کودک احساس ارزشمندی، امنیت و اعتماد به نفس کند و تمایل بیشتری برای تعامل مثبت و همکاری نشان دهد.
ارتباط واضح و صریح
کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی اغلب در پیگیری دستورات پیچیده یا چندمرحله‌ای با چالش مواجه میشوند.ارائه دستورالعمل‌های ساده و واضح می‌تواند به آن‌ها در انجام وظایف کمک کند.
استفاده از جملات کوتاه و مشخص، همراه با تقسیم کارها به مراحل کوچک، به کودک این امکان را می‌دهد که وظایف را راحت‌تر دنبال کند و از سردرگمی یا احساس ناتوانی جلوگیری شود.
ایجاد برنامه روزانه و فعالیت بدنی
داشتن یک روال روزانه مشخص برای کودک بیشفعال نقش بسیار مهمی در کاهش اضطراب و بهبود تمرکز او دارد. کودکان بیشفعال معمولاً با تغییرات ناگهانی یا محیط‌های نامشخص دچار استرس و سردرگمی میشوند؛ بنابراین وقتی روز آن‌ها قابل پیش‌بینی باشد، احساس امنیت بیشتری پیدا می‌کنند و راحت‌تر می‌توانند وظایف خود را انجام دهند.
روال ثابت و برنامه‌ریزی شده به کودک کمک می‌کند تا با ساختار و ترتیب مشخص فعالیت‌ها، مدیریت زمان را یاد بگیرد و انرژی خود را به شکل مؤثرتری صرف وظایف روزانه نماید. در این میان، گنجاندن فعالیت بدنی منظم مانند پیاده‌روی، بازی‌های حرکتی و ورزش‌های ساده، به کودک امکان می‌دهد انرژی اضافی خود را تخلیه کند، تمرکز و آرامش بیشتری پیدا کند و کیفیت خواب شبانه‌اش بهبود یابد.
با این حال، بهتر است فعالیتهای شدید و هیجان‌انگیز به ساعات نزدیک به خواب محدود نشود تا کودک بتواند شب‌ها آرامش و خواب کافی داشته باشد. ترکیب روال منظم با فعالیت بدنی مناسب، به کودک بیشفعال کمک می‌کند تا هم از نظر جسمی و هم روانی احساس تعادل و کنترل بیشتری بر زندگی روزمره خود داشته باشد.
تقویت رفتارهای مثبت و تشویق موفقیت‌ها
تمرکز بر تشویق رفتارهای مثبت و موفقیت‌های کوچک، به تقویت اعتماد به نفس کودک بیشفعال کمک می‌کند. به جای استفاده از تنبیه، ارائه بازخورد مثبت برای انجام وظایف ساده، کنترل احساسات یا پیروی از دستورالعمل‌ها، انگیزه کودک را برای تکرار رفتارهای مناسب افزایش می‌دهد.
تشویق‌های مشخص و به موقع، مانند گفتن «خیلی خوب بود که اسباب‌بازی‌هایت را جمع کردی» یا دادن پاداش‌های کوچک، باعث می‌شود کودک ارزش تلاش خود را احساس کند و تمایل بیشتری برای همکاری و انجام مسئولیت‌ها داشته باشد. این روش همچنین به کاهش رفتارهای منفی و افزایش تمرکز و نظم کمک می‌کند.
زمان اختصاصی برای بازی و فعالیتهای خلاقانه
اختصاص دادن زمان مشخص برای بازی و فعالیتهای مورد علاقه کودک، باعث تقویت ارتباط عاطفی و اعتماد بین والدین و کودک می‌شود. بازی‌های حرکتی و تعاملی نه تنها انرژی اضافی کودک بیشفعال را به شکل مثبت تخلیه می‌کند، بلکه مهارت‌های اجتماعی، هیجانی و حل مسئله او را نیز تقویت می‌کند.
همچنین، این لحظات فرصت مناسبی برای پرورش خلاقیت ، آموزش قوانین ساده اجتماعی، تقویت مهارت‌های همکاری و تمرین صبر و نوبت‌گیری فراهم می‌کنند. در نتیجه، کودک احساس شادی، امنیت و تعلق بیشتری می‌کند و رفتارهای مثبت در او تقویت می‌شود.
همدلی با کودک
گوش دادن فعال و نشان دادن همدلی به کودک بیشفعال، نقش بسیار مهمی در تقویت اعتماد و ایجاد احساس امنیت دارد. وقتی والدین با دقت به حرف‌ها، احساسات و نیازهای کودک گوش می‌دهند و بدون قضاوت واکنش نشان می‌دهند، کودک احساس می‌کند که فهمیده و حمایت می‌شود.
استفاده از جملاتی مانند «متوجه هستم که الان عصبانی هستی» به جای سرزنش، باعث می‌شود کودک رفتارهای خود را بهتر مدیریت کند و تمایل بیشتری برای همکاری نشان دهد. این نوع ارتباط همچنین به کودک می‌آموزد چگونه احساسات خود را بیان کند، مهارت‌های اجتماعی و هیجانی خود را تقویت کند و در مواجهه با چالش‌ها اعتماد به نفس بیشتری داشته باشد.
قاطعیت در تربیت
یکی از اصول کلیدی تربیتی، آموزش پذیرش “نه”به کودک است. وقتی به کودک خود “نه” می‌گویید، باید این تصمیم را قطعی و عملی اجرا کنید و اجازه ندهید با گریه، ناله یا فریاد، خواسته نادرست خود را تحمیل کند.
تسلیم شدن در برابر درخواست‌های نامناسب تنها باعث تقویت رفتارهای نادرست و افزایش فشار روانی کودک می‌شود. پایبندی به “نه” به کودک می‌آموزد که مرزها و قوانین مشخصی وجود دارند و هیچ فشاری نمی‌تواند آن‌ها را تغییر دهد. این مهارت پایه‌ای برای احترام به قواعد و مدیریت احساسات در زندگی آینده اوست.
همکاری با مدرسه و متخصصان
برقراری ارتباط مثبت و مستمر با معلمان، مشاوران و مربیان، همراه با اجرای راهبردهای هماهنگ در خانه و مدرسه، نقش کلیدی در حمایت و تقویت رشد کودکان بیشفعال دارد. وقتی والدین و معلمان با هم همکاری کرده و اهداف رفتاری و آموزشی مشترک داشته باشند، کودک بهتر می‌تواند انتظارات و قوانین محیط‌های مختلف را درک کند. این هماهنگی به کودک فرصت می‌دهد مهارت‌های اجتماعی، تمرکز و مدیریت هیجان خود را در محیط‌های مختلف تمرین کند و تجربه موفقیت کسب نماید.
پیام‌ها و دستورالعمل‌های یکسان و ثابت در خانه و مدرسه از سردرگمی کودک جلوگیری کرده و رفتارهای سازنده او را تقویت می‌کنند.
نتیجه‌گیری
ارتباط مثبت با کودک بیشفعال نیازمند صبوری، درک و برنامه‌ریزی دقیق است. تمرکز بر توانایی‌ها و نقاط قوت کودک، همراه با ایجاد ساختار و حمایت عاطفی، نه تنها رفتارهای چالش‌برانگیز را کاهش می‌دهد، بلکه رشد اعتماد به نفس، مهارت‌های اجتماعی و استقلال او را نیز تقویت می‌کند. با راهکارهای مناسب، والدین و مربیان می‌توانند محیطی امن و پرانرژی فراهم کنند که کودک بیشفعال در آن بدرخشد.
سوالات متداول
1-آیا تنبیه فیزیکی یا کلامی برای کودک بیشفعال مؤثر است؟
نه تنبیههای شدید معمولاً موجب اضطراب و کاهش اعتماد کودک میشوند. روشهای مثبت مانند تقویت رفتارهای درست و پاداشدهی مؤثرتر است.
2-چگونه میتوان رفتارهای مثبت کودک را تشویق کرد؟
با تشویق کلامی، جایزههای کوچک یا فعالیتهای مورد علاقه کودک، رفتارهای مثبت تقویت میشوند.