آموزش مسئولیت پذیری به کودکان

یکی از سوالات و دقدقه های مهم والدین این مطلب است که چگونه کودک مسئولیت پذیر تربیت کنیم؟ نحوه تربیت درست کودک و ارتباط مناسب با کودک چیست؟ نکته اساسی در تربیت مسئولیت پذیری فرزند می باشد. تکنیک های تربیت کودک نظیر آموزش مسئولیت پذیری به کودکان، آموزش صبر به کودکان از چالش های بزرگ والدین است. مرکز روانشناسی کودک دکتر صابر در کنار مشاوره به والدین در حیطه مسائل رفتاری کودک در بخش بازی درمانی و رفتار درمانی خود با درگیر ساختن کودکان در موقعیت های مختلف مهارت ها و آموزش مسئولیت پذیری به فرزندان را به صورت عملی تمرین می کند. مرکز توانبخشی کودکان دکتر صابر با سابقه 17 ساله در حیطه روانشناسی، رفتاردرمانی و بازی درمانی، آموزش پیش دبستانی، سنجش ورود به مدرسه و تست های هوش، کاردرمانی و گفتاردرمانی کودکان فعالیت می نماید. والدین می توانند با خاطری آسوده روش های مختلف تربیتی را در جلسات گروه درمانی تمرین و بیاموزند.

زمان آموزش مسئولیت پذیری به کودکان

بسیاری از مشکلات مختلف به این دلیل رخ می دهد که مردم وظایف و مسئولیت های خود را درک نمی کنند. آموزش مسئولیت پذیری به کودکان، مانند انجام کارهای روزمره، تمیز کردن اسباب بازی ها پس از بازی، و کمک به کار های خانه، بسیار مهم است. درک مسئولیت، اساس کار گروهی است. این برای جامعه ما مهم است. مشکلات اجتماعی به این دلیل رخ می دهد که مردم وظایف و مسئولیت های خود را درک نمی کنند. والدین باید از سنین پایین به کودکان مسئولیت پذیری را آموزش دهند تا آن ها مسئولیت های خود را در قبال خود، خانواده و جامعه خود بدانند. وقتی آن ها به مدرسه می روند، مسئولیت های خود را به عنوان یک دانش آموز می دانند، مانند توجه کردن، کمک به معلمان و هم کلاسی ها، به اشتراک گذاشتن و…؛ این بخش مهمی از رشد و توسعه آن هاست. برخی از والدین ممکن است باور داشته باشند که کودکان شان برای پذیرش مسئولیت ها خیلی کوچک هستند، اما لزوماً اینطور نیست:

-یک سالگی: کودکان می توانند از حدود یک سالگی کار های روزمره را شروع کنند، مانند بالا بردن دست هایشان برای مادر هنگام پوشاندن پیراهن یا فقط کمک به پوشیدن پیراهن، درآوردن شلوار و باز کردن دکمه ها. همچنین به کودکان آموزش دهید که پس از بازی اسباب بازی ها را تمیز کنند. کودکان قادر به درک و پیروی از دستورالعمل های ساده هستند. آن ها یاد می گیرند که افراد اطراف خود را درک کنند. آن ها شروع به ایجاد حس خود می کنند و باید مسئولیت های اساسی را بدانند؛ زمان آموزش اکنون است.

-دو تا سه سالگی: کودکان در این سن شروع به تعاملات اجتماعی و مسئولیت ها می کنند، مانند کار های روزمره، از جمله غذا خوردن، مسواک زدن، استفاده از توالت، کمک به والدین در آوردن وسایل ساده، انجام کارهای ساده خانه و… . در این سن کودکان شروع به ایجاد دوستی می کنند، بنابراین باید نقش ها و مسئولیت های خود را درک کنند، مانند یادگیری به اشتراک گذاشتن و نوبت گرفتن در بازی. این شکلی از مسئولیت اجتماعی است. کودکان در این گروه سنی مسئولیت های اجتماعی در داخل و خارج از خانه خود دارند.

افراد زمانی که مهارت های مسئولیت پذیری قوی را دارا هستند و تمرین می کنند، می توانند به دستاورد های بیشتری برسند. برای رسیدن به اهداف، باید اقدامات همسو انجام دهید چرا که بدون اقدام نمی توانید خود را بسازید.

چگونه کودکان مسئولیت پذیر تربیت کنیم؟

احساس مسئولیت را باید به تدریج در کودک ایجاد کرد و پرورش داد. مسئولیت پذیری به مرور و طی سال‌ها و با تمرین زیاد در کودک ایجاد می‌شود. آموزش مسئولیت پذیری به کودک را می‌توان از سنین اولیه آغاز کرد. در محیط خانه،با توجه به توانمندی های کودک، می‌توانیم انجام وظایفی را به او محول کنیم. مثل آب دادن به گلدان، گردگیری سطوح، جمع کردن اسباب بازی ها، پر کردن ظرف آب و… همچنین اجازه دهیم کارهای کوچک مربوط به خودش را انجام دهد،مثلاً پوشیدن کفش ها،بستن زیپ و دکمه لباس ها و…

در مورد کودکان بزرگتر، از طریق پرداخت پول تو جیبی و آموزش نحوه استفاده از آن، می توانیم حق انتخاب و مسئولیت پذیری را به او یاد دهیم. اگر کودک قدرت مدیریت و بودجه بندی پول را ندارد، می‌توان آن را در چند نوبت در اختیار او قرار داد. نباید از پول تو جیبی به عنوان ابزاری برای تنبیه کودک استفاده کرد و با عدم پرداخت آن کودک را جریمه کرد یا تحت فشار قرار داد. برای آموزش بهتر در این حیطه می توانید از مشاوره روانشناسان با تجربه مرکز تخصصی دکتر صابر استفاده نمایید.

به کودک نمونه ای نشان دهیم و او را در انتخاب فعالیت جایگزین راهنمایی کنیم

برخی از کودکان نمی توانند کاری را که در حال انجام آن هستند، متوقف کنند. زیرا نمی دانند پس از آن باید به چه کاری مشغول شوند. این والدین هستند که باید در این شرایط به یاری آنها بیایند و پیشنهادهایی در این زمینه به آنها بدهند و گاهی نیز به آنها کمک کنند تا آن کار را انجام دهند. برای مثال اگر فرزندتان کودکی را می‌زند بگویند: «آرام باش» سپس دست او را گرفته و به حالت نوازش روی سر آن کودک بکشند. گاهی لازم است این کار بارها و بارها تکرار شود تا این امر در کودک، به یک عادت تبدیل شود.

گاهی نیز اعمال کودکان به دلیل شخصیت فعال و پرتحرک آنهاست. بعضی از کودکان فعالیت بدنی بیشتری دارند، مثلاً هنگامی که کودکی روی صندلی نشسته و دائماً صندلی را تکان می دهد،این کودکان ممکن است در دسته کودکان بیش فعال جای بگیرند. والدین باید به او بگویند: «به پاهایت بگو حرکت نکنند» و با این حرف او را نسبت به عمل آگاه کنند در مورد کودکانی که فعالیت بدنی زیادی دارند، باید در کلاس درس و منزل مسئولیت های بیشتری به آنها بدهیم که نیازمند حرکت باشد. این کودکان ممکن است حتی از زمان فعالیت بدنی راحت تر مطالب آموزشی را یاد بگیرند.

در آموزش مسئولیت پذیری همه مشکلات کودک را برایش حل نکنیم

به کودک فرصت بدهیم تا خودش به دنبال راه‌حل بگردد. به کودکان اجازه دهیم راه حل های متفاوت را امتحان کنند. با این کار کودکان شیوه های حل مسئله را می آموزند، همچنین اعتماد به نفس بهتر و بیشتری کسب می کنند. بنابراین زمانی که مشکل کوچکی برای کودک ایجاد می‌شود، با عجله برای حل مشکل اقدام نکنید و واکنش هیجانی شدید نشان ندهید. بلکه با حفظ آرامش، اجازه دهید او بداند خودش توانایی برطرف کردن مشکلات زندگی را دارد و می تواند به تنهایی با آن مشکل مقابله کند. کودک را در جهت پیدا کردن راه حل هدایت کنید تا مسئولیت پذیری در کودک شکل بگیرد.

حس استقلال را در کودک خود تقویت کنیم

بچه‌ها باید مستقل زندگی کردن را بیاموزند. پس هرگاه که توانستند به تنهایی کارهای خود را انجام دهند، به آنها اجازه دهید خودشان کارها را به پایان برسانند. مثلاً وقتی کودک خودش توانایی لباس پوشیدن را دارند یا هنگامی که می تواند غذایش را خودش بخورد، این فرصت را در اختیارش قرار دهید تا مستقل بودن را تجربه کند.هیچ زمان فراموش نکنید مسئولیت دادن به کودک، برای تقویت اعتماد به نفس وی موثر و مفید است.

به کودک اجازه دهیم زیر نظر ما انتخاب هایی داشته باشد. به ویژه در مورد فعالیت هایی که کودک تمایل زیادی به انجام آنها ندارد، داشتن حق انتخاب در این موارد، معمولاً از بی‌میلی کودک خواهد کاست. مثال: دوست داری با اتوبوس برویم دندانپزشکی یا خودمان ماشین ببریم؟

بچه‌ها باید مستقل زندگی کردن را بیاموزند. پس هر گاه قادر به تنهایی کاری را انجام دهند،به آنها اجازه دهید خودشان آنها را به پایان برسانند.

مثال: امروز دوست داری، لباس آبی را بپوشی یا قرمز؟

دلت می‌خواهد شیر را در لیوان معمولی بخوری یا در لیوان عروسکی؟

از جمله تمرین‌هایی که قدرت انتخاب و تصمیم گیری را در کودک تقویت می‌کند، تمرین در فروشگاه است. به کودک اجازه میدهیم خودش ۳ تا ۵ خوراکی انتخاب کند، می‌تواند خوراکی ها را عوض کند، اما نباید به تعداد آنها اضافه کند. در چنین شرایطی، ضمن اینکه به کودک اجازه تصمیم گیری می دهیم، اولویت بندی خواسته‌هایش را همراه با آموزش می دهیم.

جملاتی که در آموزش استقلال به کودک کمک می کند

هنگامی که می خواهیم به خواسته‌های منطقی کودک، پاسخ مثبت بدهیم، می توانیم از جملاتی استفاده کنیم که قدرت انتخاب را به کودک می دهند.

«خودت می توانی انتخاب کنی»

«اگر دوست داری،می توانی بخری»

«هر تصمیمی بگیری،من هم با تو موافقم»

«امروز انتخاب با توست»

«اگر دلت میخواهد می توانی انجام دهی»

در آموزش مسئولیت پذیری به جای کودک به سوال ها پاسخ ندهیم

معمولاً زمانی که در حضور والدین از کودک سوالی پرسیده می‌شود، پدر و مادر قبل از کودک پاسخ می دهند. این عمل حس استقلال را از کودک می گیرد. این کودکان زمانی که پدر و مادر حضور ندارند،قدرت تصمیم گیری و ابراز وجود ندارد.

زمانی که کودک تصمیم به انجام یک کار جدید می گیرد،با تشویق و اصرار بیش از حد،او را مجبور به انجام آن کار نکنیم. بهترین حالت این است که فقط او را حمایت کنیم.مثال: وقتی کودک تصمیم گرفته است برای اولین بار یک شعر یا داستان را در حضور جمع بخواند،اما نگران است،بهتر است بگوییم: هر زمانی که دوست داشتی و آماده بودی می توانی شروع کنی.

مثال: زمانی که تصمیم گرفته اسباب بازی جدیدی را در پارک امتحان کند،بهتر است بگوییم: هر وقت آماده بودی می توانیم برویم داخل صف بایستیم.

به این ترتیب فقط و فقط حمایت خود را از رفتار کودک نشان می‌دهیم و کودک را برای انجام آن فعالیت،تحت فشار قرار نمی دهیم.

منابع:

samitivejhospitals.com

theresponsivecounselor.com

سوالات متداول:

از چه سنی می‌توان مسئولیت‌پذیری را آموزش داد؟
کودک از حدود ۲–۳ سالگی با وظایف ساده مثل جمع کردن اسباب‌بازی آشنا می‌شود. هرچه سن بالاتر می‌رود، وظایف پیچیده‌تر به او سپرده شود.

چرا مسئولیت به رشد اعتمادبه‌نفس کمک می‌کند؟
انجام وظایف با موفقیت، احساس کفایت و «من توانستم» را در کودک ایجاد می‌کند. این حس پایه اعتمادبه‌نفس و انگیزه می‌شود.