کاردرمانی حسی-حرکتی | یکپارچگی حسی در کودکان| اختلال پردازش حسی| کاردرمانی دکتر صابر

ادراک توانایی درک محرک‌‌های حسی است که شامل آگاهی شناختی و حسی می‌باشد.در کاردرمانی حسی حرکتی از مدالیته های حسی برای مداخله درمانی استفاده می شود. حرکت از تعامل چندین سیستم (مانند حرکات ظریف، هماهنگی دیداری – حرکتی، لامسه، کاینستزیا و …) ناشی می‌شود و تئوری سیستم‌‌های داینامیک با این امر موافق است. به عبارتی حرکت از تعامل بین سیستم‌‌های تطابق پذیر و انعطاف پذیر ایجاد می‌شود. مرکز کاردرمانی و گفتاردرمانی دکتر صابر در زمینه درمان یکپارچگی حسی و اختلالات پردازش حسی کودکان به صورت تخصصی فعالیت می نماید.کاردرمانی حسی با استفاده از تجهیزات پیشرفته مرکز مانند سنسوری روم در شکل گیری یکپارچگی حسی و درمان اختلال حسی کودکان پیشرو می باشد.

جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.

حس ها شامل:

• دیداری
• شنیداری
• وستیبولار: باعث می‌شود فرد تغییر در پازیشن‌‌ها و حرکات را احساس کند.
• کاینستزیا: باعث می‌شود فرد حرکت عضو‌های بدنش را احساس کند.
• حس عمقی: موقعیت عضله و مفاصل را به مغز مخابره می‌کند.
• در صورت مختل شدن فرد نمی‌تواند تشخیص دهد اندامش در چه موقعیتی از فضا قرار دارد و بدن چه پازیشنی دارد.
• لامسه: اولین حسی است که کودک از طریق آن اطلاعات محیط را دریافت می‌کند.

کاردرمانی حسی حرکتی

– در رویکرد کنترل حرکتی، از حس لامسه به عنوان مداخله فعال در نظر گرفته می‌شود.

ادراک

• تعریف: توانایی درک محرک‌‌های حسی است که شامل آگاهی شناختی و حسی می‌باشد.
• ادراک دیداری شامل درک شکل صحیح حروف (visual closure وfigure-ground)، شناسایی حروف (بازشناسی شکل) می‌باشد.
• تمایز دیداری شامل:Closure ،Recognition و Categorization
• اگر بخشی از یک نوشته پنهان شده باشد و کودک نتواند کل آن نوشته را شناسایی کند، مشکل در visual closure است.
• تکامل درک فیزیکی فرد از خودش دست کم در گرو سه مولفه است: body awareness ،body scheme و body image.
• :body scheme
• در حین تولد وجود دارد و همچنان با رشد و تکامل کودک و تجربیات حسی حرکتی و فیدبک‌های دریافت شده از محیط باعث تعدیل هومونوکولوس در مناطق حسی و حرکتی مغز می‌شود.
• پایه­ای نورونی برای body awareness محسوب می‌شود.
• :body awareness
• تعریف: توانایی تمایز و شناسایی ابعاد فیزیکی و حرکتی بدن به صورت دیداری است (به عبارتی درک موقعیت اندام­ها در فضا)
• دارای جنبه‌‌های داخلی و خارجی است، که رشد جنبه‌‌های داخلی آن در گرو تکامل جنبه‌‌های خارجی هستند.
• جنبه‌‌های خارجی با آگاهی از روابط (فضایی) بدن با محیط در ارتباط است.
• ضعیف بودن body awareness باعث:
• برخورد کردن با اشیا
• عدم آگاهی از موقعیت اندام‌‌ها در فضا
• نزدیک افراد دیگر ایستادن
• عدم تشخیص چپ و راست

:body image –

• تعریف: تصویری است که فرد از مشخصه‌‌های فیزیکی بدن خود (مانند چاق و لاغری یا بلندی و کوتاهی) و مشخصه‌‌های عملکردی خود (مانند قدرت بلند کردن یک اشیا یا سرعت دویدن) دارد.

عوامل هیجانی- اجتماعی

• هیجان یک حالت روان­شناختی است که بر عملکرد حرکتی تأثیر می‌گذارد. به عنوان مثال در موقعیت‌های ترس و استرس­زا سیستم سمپاتیک کودک فعال شده و مهارت حرکتی جدید را به سختی می‌آموزد.

Task

• مشخصه‌‌های یک task شامل ماهیت، ویژگی‌‌های اشیا، اهداف و قوانین است.
• ماهیت فعالیت:
• فعالیت ساده: به حداقل توجه و پاسخ حرکتی ساده نیاز دارد
• فعالیت پیچیده: به حداکثر توجه و دقت نیاز دارد
• فعالیت‌‌های حرکتی پیچیده، فعالیت‌‌های نورونی بیش‌تری ایجاد می‌کنند.

بافتار‌های محیطی

• تست environmental supportiveness: تأثیر محیط را بر بازی کودک می‌سنجد و حین آنالیز محیط بازی کودک به درمانگر ساختار می‌بخشد.

عملکرد حرکتی از تعامل بین سیستم‌‌های منعطف و تطابق پذیر ناشی می‌شود

• حرکت از تعامل چندین سیستم (مانند حرکات ظریف، هماهنگی دیداری – حرکتی، لامسه، کاینستزیا و …) ناشی می‌شود و تئوری سیستم‌‌های داینامیک با این امر موافق است. به عبارتی حرکت از تعامل بین سیستم‌‌های تطابق پذیر و انعطاف پذیر ایجاد می‌شود.

نقص عملکرد زمانی رخ می‌دهد که حرکت تطابق کافی با فعالیت و موانع محیطی نداشته باشد

• کودکی که دچار نقص حرکتی یا پردازشی است، دارای حرکات کلیشه­ای و محدود می‌باشد و تنوع اندکی در حركات دارد. به عنوان مثال کودک 3 ساله­ای که در برنامه­ریزی حرکتی مشکل دارد، تنها یک الگو برای سوار شدن بر روی سه­چرخه خود می­آموزد و نمی‌تواند از زاویه‌‌های دیگری سوار سه­چرخه شود زیرا در حرکات خود از تنوع کمی ‌بهره می‌برد. تنوع اصل مهمی‌ در حرکت بصورت موثر است.

کاردرمانگر فعالیت را به نحوی اصلاح می‌کند که کودک بتواند آن را انجام دهد

• بر اساس تئوری سیستم‌‌های داینامیک، مشکل در برنامه­ ریزی و اجرای حرکات را می‌توان تغییر داد: با تغییر دادن درجه آزادی مورد نیاز
• تعریف درجه آزادی: یعنی صفحه‌‌های حرکتی­ای که مفصل در آن‌ها امکان حرکت را دارد
• بر اساس تئوری سیستم‌‌های داینامیک، با قرار دادن کودک در پازیشنی که درجه آزادی­اش را محدود کند، میزان کنترل وی روی پاسچرش کاهش می‌یابد بنابراین موفقیت بیش‌تری در مهارت‌‌های دست کسب می‌کند، زیرا نیاز کم‌تری دارد تا با اندام فوقانی پاسچرش را کنترل کند.
• پازیشن‌‌هایی که کنترل پاسچر را محدود و موفقیت مهارت‌‌های دستی را افزایش می‌دهند:
• Supported sitting
• Prone

– با محدود کردن برخی از درجات آزادی، یادگیری الگو‌های حرکتی دقیق و پیچیده تسهیل می‌گردند.

:attractor state –

• تعریف: تمایل بر حفظ الگویی است که نیاز به کم‌ترین درجه آزادی دارد – به عنوان مثال ممکن است کودک تمایل به نشستن در حالتی را داشته باشد که تیلت خلفی لگن ایجاد می‌کند. این الگو همان attractor state است که ممکن است پاسچر موثری نیز نباشد و مانع رسیدن کودک به سایر مایل استون‌‌های رشدی (مانند به سادگی reach کردن) شود.
• وظیفه درمانگر این است که atractor state را بیابد و اگر عملکرد کودک را محدود می‌کند آن را به گونه­ای تغییر دهد که درگیر شدن در آکوپیشن را تسهیل سازد – این امر perturbation نام دارد.
• انواع perturbation:
• سایکولوژیک: انگیزه­دادن به کودک جهت تغییر فعالیت یا محیط
• فیزیکی: کودک حس می‌کند بدنش توازن درستی ندارد و باید آن را اصلاح کند.

کمی حس و بیش حسی در کودکان

کاردرمانی حسی در تشخیص کم حسی و بیش حسی در کودکان با اختلال پردازش حسی فعالیت می نماید .پس از تشخیص کم حسی و بیش حسی در کودکان توسط متخصص کاردرمانی حسی برنامه کاردرمانی حسی برای کودکان مشخص می گردد. با استفاده از امکانات پیشرفته مرکز دکتر صابر نظیر اتاق تاریک بینایی، اتاق تعدیل شنیداری، اتاق تعدیل حسی، سنسوری روم و ماساژ درمانی به درمان اختلال حسی در کودکان می پردازد. تمرینات تعدیل حسی مانند استفاده از گل رس، ماساژ با بافت های مختلف پارچه، ارائه محرک های شنوایی در فرکانس های کختلف و تنظیم شده، تحریکات بینایی در اتاق تاریک جهت بهبود حساسیت بینایی، توجه بینایی و … می تواند به کودک با بیش حسی و کم حسی کمک نماید تا یکپارچگی حسی را در داده های حسی به وجود آورده و بی قراری های آن را کاهش دهد.

اختلال حس عمقی

اختلال حس عمقی یکی از اختلالاتی است که در کاردرمانی حسی حرکتی درمان می گردد. مشکلات حس عمقی شامل اختلال در تعادل و عدم توانایی کودک در انجام مهارت هایی که نیاز به حرکت و حفظ تعادل دارد می گردد. کودک در بالا و پایین رفتن از پله ها، رد شدن از روی موانع و عبور از روی پل یا پریدن دچار مشکل می گردد. تمرینات کاردرمانی یکپارچگی حسی موجب بهبود مشکلات حس عمقی در کودک و تقویت مهارت های حرکتی او می گردد.

مدل‌‌های بالینی که از تئوری سیستم‌‌های داینامیک پیروی می‌کنند

• این مدل‌‌ها شامل: MOHO ، COPM ، Task- specific training، Occupation، environment، Person، performance capacity، Activity-focused motor intervention، Framework for occupational grading

Activity-focused motor intervention –:

• بر تمرین و تکرار فعالیت‌‌های حرکتی هدفمند تأکید دارد
• طبق این رویکرد کنترل حرکتی و هماهنگی در بطن فعالیت‌های عملکردی ظهور پیدا می‌کند
• درمانگر با استفاده از این رویکرد حرکاتی را فراهم می‌کند که یادگیری حرکتی را طی روتین روزانه بهبود می‌بخشد.

Framework for occupational grading –:

• کاربرد : در افرادی که اختلال CNS مطابق با تئوری سیستم‌‌های داینامیک دارند بکار می‌رود
• این چهارچوب نشان می­دهد که چگونه درمانگر رویکرد‌های سیستم‌‌های داینامیک و strength training را با هم ترکیب می‌کند
• این رویکرد بر حسب strength training و تمرین فعالیت‌‌های معنادار می‌باشد.

اصول تئوری سیستم‌‌های داینامیک در کاردرمانی حسی حرکتی

Whole Learning

• یادگیری کل فعالیت باعث می‌شود که کودک فعالیت را هماهنگ­تر، طولانی­ تر (از لحاظ زمانی) و با انگیزه بیش‌تری نسبت به یادگیری جزئی از حرکت انجام دهد.
• حرکت فعال مناطق بیش‌تری از مغز را در مقایسه با حرکت غیرفعال و تحریکات لامسه ایجاد می‌کند.
• نشانه­ی مهم یک حرکت عملکردی توانایی پاسخ دادن به طریق مختلف است. بنابراین یکی از اهداف مداخله کاردرمانی یکپارچگی حسی در کودکان با اختلال هماهنگی رشد (DCD) افزایش تنوع و انعطاف پذیری در حرکات است.

Variability

• طبق تئوری سیستم‌‌های داینامیک حرکت باید با تغییرات بین سیستم‌‌های بدن قابلیت انعطاف داشته باشد
• هدف مداخلات motor control : رسیدن به حرکات عملکردی است و برای داشتن حرکت عملکردی فرد باید مهارت‌های حرکتی متنوعی در اختیار داشته باشد (یعنی variability داشته باشد). بنابراین در مداخلات motor control به جای اینکه کودک یک الگوی حرکتی را چندین بار تکرار کند، باید یک عمل را به طریق مختلف انجام دهد. به عنوان مثال: به جای این­که در جلسه درمانی کودک روی صندلی بنشیند و مکعب‌‌ها را از یک نقطه بردارد و درون ظرف قرار دهد، بهتر است مهره‌‌هایی که در نقاط پراکنده قرار دارند را بردارد و درون ظرف قرار دهد.
• برای اینکه کودک فعالیتی را بتواند به چندین طریق انجام دهد باید توانایی حل مسئله وself-correct داشته باشد.

Problem solving

• زمانی که کودک حین انجام فعالیت به طور درونی از حل مسئله استفاده می‌کند، بهتر از حالتی که به طور خارجی به وی فیدبک داده می‌شود مهارت‌‌های حرکتی را می‌آموزد.
• کودک فعالیت­های حرکتی جدید را در فعالیت‌‌هایی که نیاز به درگیری اجتماعی دارند و هدفمند هستند بهتر می­آموزند.
• Self-Correcting: باعث می‌شود که کودک بر cue‌های داخلی تکیه کند و حرکاتش را در محیط‌های مختلف تطابق دهد.
• درمانگر برای بهبود اجرای حرکت موقعیت‌‌های زیاد برای حل مسئله در کودک فراهم کند به جای این­که بخشی از فعالیت را چندین بار تکرار کند.

Meaning

• در صورتی که کودک فعالیتی را مهم و معنی­دار بپردارد و باور داشته باشد که در آن موفق خواهد شد، در مهارت‌های حرکتی دشوار به احتمال بیش‌تری درگیر می‌شود.
• در صورتی که فعالیت برای کودک معنادار باشد، به مدت طولانی­تر با کیفیت­تر و با تکرار بیش‌تری آن را انجام می­دهد.
• meaning را می‌توان با استفاده از مصاحبه‌‌های نیمه ساختار یافته در کودک مشخص کرد.
• دو تست زیر ارزیابی مشاهده­ای از علایق، انگیزه و میزان نزدیکی کودک به سمت بازی است:
• Pediatric volitional questionnaire
• Test of playfulness
• تست COSA) Child Occupational Self-Assessment):
• به کودک کمک می‌کند فعالیت‌‌هایی که علاقه دارد و در آن‌ها درگیر شود را شناسایی می‌کند
• در این ارزیابی باید شرایط زیر فراهم باشد:
• محیط آرام و راحت
• درگیر کردن کودک در مکالمه غیررسمی‌(informal)
• مصاحبه با سوال‌‌های انتها باز شروع می‌شود و با سوالات توضیحی ادامه پیدا می‌کند
• به cue‌های غیرکلامی ‌باید توجه کند
• در چندین جلسه انجام می‌شود
• هدف: بدست آوردن اطلاعات در خصوص کودک
• درمان­گر از مدلCO-OP برای درگیر کردن کودک در اهداف و حل مسئله استفاده می‌کند. این مدل با تئوری سیستم­های داینامیک تطابق دارد و برای بهبود حرکت در کودک با اختلال هماهنگی رشد (DCD) مؤثر است.