یکی از چالش های مهم والدین در زمینه کودکان با اختلالات حسی، حضور کودک در محیط های جدید و مشکلات رفتاری آنان در این محیط ها می باشد. میهمانی های تولد، تعطیلات خانوادگی و سایر تجمعات گروهی می‌توانند برای کودکان حساس، دشوار باشند. به علایق و تنفرات کودک در خانه عادت کرده است ممکن است در یک تولد پیش چشمان خودش تکه تکه شدن فرزند خود را ببیند، هنگامی‌که همه با شادی در حال خواندن «تولدت مبارک» هستند.رفتاردرمانی کودکان یکی از را راهکارهای مهم و اساسی در درمان یکپارچگی حسی می باشد که به والدین کودکان با اختلال پردازش حسی کمک می کند تکنیک های رفتاردرمانی اختلالات حسی را در محیط های مختلف آموزش دیده و اجرا نمایند. مرکز کاردرمانی حسی دکتر صابر در حیطه رفتاردرمانی کودکان به صورت تخصصی فعالیت می نماید.
رفتاردرمانی حسی، که اغلب به عنوان حس‌درمانی یکپارچه شناخته می‌شود، یک رویکرد درمانی است که عمدتاً برای کمک به افراد، به ویژه کودکان دارای اختلالات رشدی و رفتاری، برای پردازش و پاسخ بهتر به ورودی‌های حسی از محیطشان استفاده می‌شود. این روش شامل فعالیت‌های ساختاریافته‌ای است که برای تحریک و سازماندهی حواس (مانند لامسه، بینایی، شنوایی، بویایی، چشایی، دهلیزی [تعادل و حرکت] و حس عمقی [آگاهی از بدن]) طراحی شده‌اند تا پاسخ‌ها به محرک‌های روزمره را بهبود بخشند.
جنبه‌های کلیدی رفتاردرمانی حسی:
ورودی حسی: این درمان از فعالیت‌های متنوعی برای ارائه انواع مختلف ورودی حسی استفاده می‌کند، از جمله تحریک دهلیزی (تاب خوردن، چرخیدن)، ورودی حس عمقی (فشار عمیق از پتوهای وزنی یا فشردن)، تحریک لامسه (مسواک زدن، بازی با بافت‌های مختلف) و موارد دیگر.
پاسخ‌های تطبیقی:
هدف این است که به افراد کمک شود تا پاسخ‌های تطبیقی‌تری به ورودی حسی ایجاد کنند، واکنش‌های بیش از حد یا کمتر از حد را کاهش دهند و توانایی خود را برای شرکت در فعالیت‌های زندگی روزمره بهبود بخشند.
کاردرمانی حسی: حس‌درمانی یکپارچه اغلب توسط کاردرمانگران انجام می‌شود، که برای ارزیابی و رفع مشکلات پردازش حسی و توسعه برنامه‌های درمانی فردی آموزش دیده‌اند.
درمان فردی:
فعالیت‌های خاص و شدت ورودی حسی متناسب با نیازها و پروفایل حسی فرد تنظیم می‌شود و با پیشرفت او، تنظیمات لازم انجام می‌گیرد.
این درمان می‌تواند به طور بالقوه طیف وسیعی از چالش‌ها را بهبود بخشد، از جمله مشکلات توجه، رفتار، تعامل اجتماعی و مشارکت در روال‌ها و فعالیت‌های روزمره.
در اصل، حس‌درمانی رفتاری با هدف بهبود نحوه پردازش اطلاعات حسی توسط مغز، منجر به تنظیم بهتر احساسات، رفتار و عملکرد کلی می‌شود.
تجمعات با آشنایان می‌تواند مسائل حسی کودک را آشکار سازد، به این خاطر که رفتارهای حس- محور، و راهکارهایی که والدین برای جبران اتخاذ می‌کنند، موضوع بحث خواهد شد.
تقريباً والدین هر بچه ای که مسائل حسی دارد، جملاتی مشابه موارد زیر را شنیده اند:
- یک هفته به خانه ی من بیاورش تا درستش کنم.
- باید یاد بگیرد از پسش برآید. لیلی به لالایش نگذار.
- اصلا می‌توانی نه بگویی؟
اگر در این شرایط کودک بخواهد حرف گوش ندهد و بدرفتاری کند، قابل درک است که والد ممکن است به خاطر رفتار او مضطرب گردد. تا جایی که ممکن است به والدین مشاوره دهید که سعی کنند به خاطر تأمین نیازهای مغز و بدن کودکشان شرمنده نباشند و عذاب وجدان نگیرند. این شرایط مناسبترین موقع توضیح دادن نیازهای حسی کودک است و توضیح این‌که شما چطور او را توانمند می‌سازید تا بر آن‌ها غلبه کند. اگر کودک در مناسبترین حد توانمندیاش رفتار کرد، تشویق و جایزه همیشه خوب است. جشن گرفتن موفقیت، هرگز کودک را لوس نمی‌کند.
نکاتی برای بهبود رفتار کودکان با اختلال حسی
رفتاردرمانان توصیه می کنند قبل هرگونه میهمانی یا اجتماع، والدین می‌توانند به کودک بگویند قرار است چه اتفاقی رخ دهد. اگر مهمانی در خانه ی خود کودک است، والدین باید مرور کنند که قرار است چه کسی بیاید و در مورد موضوعی خاص آن فرد صحبت کنند. مثلاً ممکن است در مورد این صحبت کنید که عمه ریتا به تازگی یک خودروی جدید خریده است یا این‌که دختر عمه استلا گربه ای دارد که پیاده روی با قلاده و زنجیر را دوست دارد. اگر قرار است جای دیگری باشد، از میزبان بپرسید چه کسانی آن جا خواهند بود و برنامهی میهمانی چیست.
انتظارات اجتماعی را به کودک یادآوری کنید. مسلماً او باید با همه ی میهمانان احوالپرسی کند اما الزاماً نباید با همه رو بوسی کند. به جای آن می‌تواند سلام بدهد و دستش را برای دست دادن دراز کند. به او بیاموزید که به اندازه ی یک دست با هر فرد فاصله بگیرد تا به حریم خصوصی افراد تجاوز نکند. ممکن است لازم باشد والدین به کودک دفاع از خود را بیاموزند تا در مقابل اشنایان از خود راضیای که او را بغل یا بوس ابدار می‌کنند استفاده کند.
اگر احتمال دارد که کودک در چنین شرایطی، بیش از اندازه بار حسی دریافت کند، راهکارهای فرار را به او بیاموزید. به کودک یادآوری کنید که اگر احساس بیش حسی می‌کند – و شاید ترس، خستگی، ناامیدی، یا حتی گیجی – می‌تواند برای کمک به والدش مراجعه کند. قبل از رخداد چنین حادثه ای، محلی در نظر بگیرید که اگر کودک حالش بد شد به آنجا برود و بداند باید چه کند. دور شدن از گروه برای مدتی کوتاه، برای کودک خیلی بهتر است تا این‌که احساس کند در موقعیتی به دام افتاده است که به سمت ایجاد بحران حسی پیش می‌رود. اگر میهمانی در خانه است، به او بیاموزید که اشکالی ندارد که برای سر و سامان دادن به حالش به اتاقش برود. اگر میهمانی خارج از خانه است، مکانی تدبیر ببینید که کودک بتواند به آن جا پناه ببرد، مثل یک اتاق خواب، یک راهرو، یا جایی مشابه اینها.
بچه‌ها مسلماً باید اجازه داشته باشند که یک فعالیت یا اسباب بازی مورد علاقه شان را با خود بردارند، مثل وسایل رنگ آمیزی، کتاب، هدفون و آهنگ، اسباب بازیهای دستی یا هر چیز دیگری که بدون آزردن دیگران قابل استفاده است. به تعداد زیاد بردارید تا کودکان دیگر هم بتوانند وسایل را به راحتی با هم به اشتراک بگذارند، مثلاً یک جعبه ی مداد شمعی اضافی، قوطی اضافه ی خمیر بازی، و غیره. اگر کودک بازی با آی پد یا هرجور وسیله ی دستی دیگری را دوست دارد، باید به او اجازه داده شود که آن را با خود بیاورد ولی به مدت معقول از آن استفاده کند. اگر از آن به عنوان وسیله ای برای ارتباط استفاده می‌کند، مسلماً همیشه باید در دسترسش باشد.
به هیچ وجه ارزش ندارد که کودکان را مجبور به پوشیدن لباسهای میهمانی کرد که به نظرشان آزاردهنده است. خطوط دوخت خارش آور، پاچه یا آستین کشی، و یقه های خفه کننده و کراوات‌ها ممکن است شدیداً غيرقابل تحمل باشند. لباسهای زیبای بسیار زیادی برای دختران وجود دارد که از نظر حسی هم قابل تحملند. کودکی که در انتخاب لباس خیلی حساس است، و لازم است لباس رسمی بپوشد، می‌تواند خودش تی شرت مورد علاقه اش را انتخاب کند که زیر لباس رسمی بپوشد. هر جور لباس مخصوصی که کودک قرار است بپوشد را چندید بار قبل از مراسم امتحان کنید، و به والدین بگویید که یک دست لباس اضافه هم بردارند تا در صورت نیاز، لباسهای آزاردهنده را عوض کنند.
به کودک بگویید که چه غذاهایی قرار است سرو شود، و این‌که به یاد داشته باشید که وقتی کس دیگری غذایی درست می‌کند، ممکن است ظاهر، بو یا مزهی متفاوتی داشته باشد – و از این رو برای کودک مشکل پسند قابل قبول نخواهد بود. والدین باید بدانند که به خاطر این که یک غذا، غذای سنتی مراسمی است، نباید کودک را مجبور به خوردن چیزی کنند که فکر می‌کند «زمخت» است. آن‌ها به جای سیر کردن کودک با خوراکیهای پراز کربوهیدرات، باید یک غذای مغذی که می‌دانند کودک آن را خواهد خورد با خود بردارند. هر چند یک تجمع گروهی ممکن است جایی باشد که او بالاخره غذای جدیدی را امتحان خواهد کرد، مخصوصاً اگر یکی از دوستان یا آشنایان مورد تحسین از خوردن آن غذا لذت ببرد.
اگر والدین از این‌که به نیازهای غذایی کودک تن می‌دهند، احساس زیر سؤال رفتن و نقد شدن می‌کنند، می‌توانند توضیح دهند که جنگ بر سر غذا اثر منفی دارد، و این که آن‌ها دارند روی گسترده کردن مجموعه ی غذایی کودک کار می‌کنند اما تعطیلات جای مناسبی برای این کار نیست چرا که نکته ی اصلی، لذت بردن از با هم بودن است. اجازه ندهید کسی به شما زور بگوید. آرامش خود را حفظ کنید، و همکاری نمایید،حتی اگر عصبانی باشید( که امید است نشوید). عصبانیت همیشه نتیجه ی عکس به همراه خواهد داشت. تکنیکهای تنفس و آرامسازی را قبل از جلسه انجام دهید.
منابع:
https://publications.aap.org
سوالات متداول:
1.رفتاردرمانی حسی چیست و چه فایده ای دارد؟
رفتاردرمانی حسی یک رویکرد درمانی می باشد که در درمان کودکان با اختلال پردازش حسی کاربرد دارد. در این روش توضیح داده می شود که رفتارهای فرد، یک نوع واکنش به محرک های حسی و تحت تأثیر پردازش حسی است. هدف از رفتاردرمانی حسی، کمک به فرد برای تنظیم و مدیریت بهتر ورودی‌های حسی و در نتیجه بهبود عملکرد و کیفیت زندگی اوست.
2.رفتاردرمانی حسی برای چه کودکانی مناسب است؟
رفتاردرمانی حسی در درمان کودکان با اختلال پردازش حسی، کودکان اوتیسم و کودکان با بیش فعالی و نقص توجه همچنین کودکان اضطرابی و وسواس کودکان کاربرد دارد.