رفتار درمانی چیست

رفتاردرمانی چیست، رفتار درمانی علم رفتار انسان است. با استفاده از این علم روش هایی برای شناسایی درک و پیش بینی رفتار به دست می آید، یعنی متخصص علم رفتار، با سؤال هایی که می پرسد و پاسخ هایی که می باید قادر خواهد بود تا به شیوه بهتری رفتارهای افراد را توضیح دهد و علت بروز آنها را بیابد. روش های جدید شناسایی و تبیین رفتار باعث ایجاد روش های جدیدی برای اثرگذاری بر آن خواهد شد. کسب توانایی تنظیم رفتار هسته مرکزی تحلیل رفتار کاربردی، به عنوان یک علم است. مرکز رفتاردرمانی دکتر صابر  در زمینه رفتار درمانی شناختی و رفتار درمانی کودکان به صورت تخصصی فعالیت می نماید. روانشناسان مجرب مرکز رفتاردرمانی دکتر صابر با استفاده از تکنیک های رفتاردرمانی در ایجاد رفتار های صحیح اجتماعی و تغییر رفتار کودکان تلاش فراوانی می کنند.

جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.

کسب علم، کوشش فرد برای درک جهان پیرامونش است. در زمان برخورد با سؤالی در مورد جهان اطراف، فرد دانشمند معمولا با استفاده از چند آزمایش اقدام به عمل می کند و به اصطلاح تجربه می کند. یافته های حاصل از این تجربه معمولا به دست چاپ سپرده می شود تا سایر دانشمندان نیز بتوانند از آن استفاده کنند. این نشریات تنها یافته هایی را چاپ می کنند که دارای استاندارهای مشخص و تعیین شده ای هستند و به اصطلاح کیفیت های مورد نظر نشریه های علمی را در نظر گرفته باشند.

رفتار درمانی کودکان

شرکت اعضای خانواده در برنامه رفتار درمانی کودکان حائز اهمیت فراوان است و از عناصر اصلی برنامه های جدید رفتاری به شمار می آید. برنامه مداخله ای به این شیوه، به تدریج تغییر می کند و از آموزش مهارت های پایه ای، رفتارهای سازشی به سمت مهارت های زبانی و آموزش مهارت های غیر کلامی و کلامی و تقلید تغییر می کند. پس از آن پایه ای برای انجام بازی با استفاده از اسباب بازی ایجاد می شود و بازی درمانی انجام می گیرد. پس از آنکه کودک به این مهارت ها دست بافت مرحله دوم برنامه رفتار درمانی بر آموزش زبان بیانی و استفاده از کلام کوتاه و ساده متمرکز خواهد شد و بازی های تعاملی با همسالان آغاز خواهند شد. در مراحل بسیار پیشرفته این روش، برنامه مداخله ای به خانه و مدرسه تعمیم خواهد یافت.

اگر فرزند شما مشکل عاطفی یا رفتاری دارد، درمان رفتاری می‌تواند مفید باشد. انواع مختلفی از این درمان‌ها وجود دارد که هر کدام برای اختلالات خاصی طراحی شده و با دستورالعمل مرحله‌به‌مرحله ارائه می‌شوند.

تکنیک های رفتاردرمانی کودک

تکنیک‌های رفتاردرمانی کودک با نیازهای خانواده شما تطبیق داده می‌شود و یک درمانگر حرفه‌ای می‌تواند بهترین برنامه درمانی را تعیین کند. در ادامه چند تکنیک مهم آورده شده است:

مراحل رفتار درمانی شناختی چیست؟

برنامه آموزشی در رفتار درمانی شناختی با توجه به چهار مرحله اصلی در نظر گرفته می شود. معرفي رفتار، کسب مهارت بر رفتار، تعمیم رفتار و تمیز رفتار، آموزش در این دیدگاه با ارائه مواد و محتوای آموزشی آغاز می شود پس از آن آموزش با استفاده از رسانه و یا برنامه آموزشی ادامه می یابد. در مرحله بعد فرد برای پاسخ دهی هدایت می شود و در آخرین مرحله فرد بر اساس پاسخ های ارائه شده پیامدی دریافت می کند. یادگیری بدون خطا، شیوه ای است که تحلیل رفتار کاربردی در پی آن است. این شیوه روشی است که احتمال پاسخ های نادرست را بسیار کم می کند. از شیوه های مختلف هدایت و کاهش و حذف تدریجی هدایت برای کم کردن میزان پاسخ های نادرست استفاده می کند و در نهایت ظرفیت کلی پاسخ دهی نادرست فردا را کاهش می دهد.

حمایت های مختلفی برای کمک به کودک دارای اوتیسم در یادگیری مفاهیم و مهارت ها در رفتاردرمانی اوتیسم وجود دارد اما هر یک از این حمایت ها باید به دلیلی از نقطه ای آغاز و در نقطه ای به تدریج کاهش یافته و حذف شوند.

در روش رفتار درمانی هدف در نظر گرفته شده باید روشن باشد و نحوه اکتساب آن به راحتی قابل شناسایی باشد. به عبارت دیگر هدف باید به شیوه رفتاری بیان شده باشد و بر اساس این روش تکلیف به گام های تشکیل دهنده خود خرد شده باشد و با سطح رشد و سن فرد متناسب باشد. ارزیابی ها و توجه به مایل استون های رشدی در این مسیر می تواند بسیار مفید باشد. هر تکلیف جدید باید به شکل مشخصی با تکالیف پیشین در ارتباط باشد. فقدان توقف در آموزش و وجود تداوم بین تكاليف از اصول دیگری است که باید در این روش مورد توجه قرار گیرد و در نهایت باید توجه کودک به محتوا و موضوع جلب شده و بعد برنامه آموزشی آغاز شود. در ابتدای آموزش رفتار تمامی واکنش های فرد، بلافاصله تقویت می شود در مرحله دیگر پاسخ های صحیح فرد که در اثر حمایت نشان داده می شود بدون درنگ تقویت شوند و پس از حذف هدایت ها و حمایت، تشویق تنها زمانی انجام شود که فرد واکنش کاملا ( پاسخ صحیح) درست نشان داده باشد. رفتار درمانان مرکز رفتار درمانی دکتر صابر در زمینه اختلالات رفتاری و اجرای صحیح روش های رفتار درمانی به کودک و والدین کمک می کنند.

تکنیک های رفتاری

شکل ­دهی یکی از انواع تکنیک های رفتاری و رفتار درمانی می­باشد که برای تشویق عملکرد به سمت هدف نهایی، وقتی که آن هدف به صورت فوری در دسترس نیست، استفاده می­شود. در مراحل اوّلیه رفتار درمانی، هر رفتاری که فرد را به عملکرد دلخواهش نزدیک کند، تحسین می­شود یا پاداش داده می­شود تا به سمت رفتار در این مسیر تشویق می­شود. یک بار که یک جزء و یا سطح رفتار همواره به دست آمده است، تحسین به مدّت زیادی داده نمی­شود امّا اگر سطح دیگری از رفتار بدست آید، تحسین می­شود. وقتی که عملکرد دلخواه به طور کامل به دست آید، تحسین کردن به صورت درجه­بندی شده کاهش می­یابد تا متوقّف شود. این تکنیک نیاز دارد که عملکرد هدف یا رفتار آنالیز شده و به سطوح جزئی­تری تقسیم شود. اگر چند نفر از اعضای تیم در این مداخله درگیر شوند، همه باید بدانند که کدام مرحله می­باشد، مراجع به کدام مرحله رسیده است و با نوع تحسین و پاداشی که داده می­شود، موافق باشند. حفظ دقیق اطلاعات و ارتباط خوب، بسیار ضروری می­باشد. سندرم اختلال در عملکرد اجرایی می­تواند منجر به تکانشگری و رفتارهای نامناسب در موقعیت­های اجتماعی مانند کنایه­های جنسی یا محبّت بیش از حدّ به افراد غریبه شود. تحسین­های سریع و فراوان برای رفتارهای مناسب و قابل قبول برای فرد، توجّه مثبت و پاداش را فراهم خواهد کرد و رفتار را در طولانی­ مدّت تقویت می­کند.

راهنمایی در رفتاردرمانی

یک روند هدایت عملکرد و راهنمایی کردن می­باشد. اگر فردی نمی­تواند یک فعالیت یا تمرین را با توانایی­های اوّلیه اجرا کند یا در حال یادگیری یک مهارت جدید می­باشد، پس از آن راهنمایی می­تواند به عنوان نشانه استفاده شود. بسیار مهمّ است­ که راهنمایی­هایی که می­شود، ساده­ترین راهنمایی ضروری برای سطح عملکرد فرد و در سطح معمولی برای فردی که می­تواند به راحتی فعالیت را پردازش کند، باشد. آسیب مغزی اغلب باعث مشکل پردازش در قسمت بزرگی یا گوشه­ای از اطلاعات می­شود و راهنمایی­های زبانی باید مناسب، مختصر و ساده باشند. راهنمایی­ها می­توانند بینایی (نشان دادن)، کلامی (نوشتن و گفتن)، لمسی (راهنمایی یا جایگذاری قسمتی از بدن) یا محیطی (برای مثال، کدگذاری موارد یا مکان­ها با رنگ) باشند. آنها مراجع را با اطلاعاتی در مورد این که در مرحله بعدی این توالی چه عملکردی باید داشته باشند و برای بهبود بخشیدن به کیفیت عملکرد، مجهّز می­کنند. راهنماها می­توانند در سراسر روند و یا در قسمتی که فرد در آن مشکل دارد، فراهم شوند. این تکنیک برای درجه­بندی نیازهای فعالیت هر چه که عملکرد بیمار بهبود می­یابد، مفید می­باشد. راهنماهای فراوان و ساده در مراحل اوّل تمرین، بیشترین راهنمایی و حمایت را فراهم می­کنند و می­توانند کمک کنند تا از شکست جلوگیری شود. آنها می­توانند تا زمانی که کل فعالیت بدون راهنما انجام می­شود، پیچیدگی را، افزایش و فراوانی را، کاهش دهند. این تکنیک می­تواند به طور همزمان بیش از یک مشکل را درمان کنند، برای مثال، در حالی که فرد در حال یادگیری انجام یک وظیفه می­باشد، شکل و متن راهنماها می­توانند به خواسته­های متفاوت بر توجّه، پردازش حسی و حافظه، تنظیم شوند. راهنماها، نشانگرهای مفیدی از پیشرفت برای مراجع هستند. شکل، فراوانی و متن راهنماها که در یک فعالیت یکسان در طولانی­مدّت استفاده شده­اند می­توانند برای تهیه کردن یک تاریخچه از عملکرد و به عنوان یک اندازه­گیری از نتایج، ثبت شوند.

زنجیره سازی در رفتاردرمانی

زنجیره­ سازی یک تکنیک یادگیری است که می­تواند به دو صورت زنجیره­سازی رو به جلو و رو به عقب اعمال شود. تمرین انتخاب شده به مراحلش شکسته می­شود. در زنجیره­ سازی رو به جلو مراجع، مرحله اوّل تمرین را تکمیل می­کند و درمانگر باقی مراحل را تکمیل می­کند. وقتی که مراجع به این مرحله مسلّط شد، می­رود که هر دو مرحله یک و دو را تکمیل کرده و درمانگر مراحل باقی مانده را تکمیل می­کند. به تدریج مراجع مراحل را با موفقیّت تکمیل کرده تا این که، تمام مراحل را تکمیل کند. در زنجیره­سازی رو به عقب، برعکس اتّفاقات قبلی اعمال می­شود. درمانگر همه­ ی مراحل تمرین به جز آخرین مرحله را تکمیل کرده و آخرین گام را، مراجع تکمیل می­کند. سپس درمانگر همه مراحل را به جز دو مرحله آخر تکمیل کرده تا مراجع تکمیل کند و این روند ادامه می­یابد تا این که مراجع همه مراحل را تکمیل کند. این روش آخر مفید است چون که به مراجع تجربه­ی تکمیل یک تمرین را می­دهد، از این طریق، رضایت بیشتری نسبت به زنجیره­سازی رو به جلو وجود دارد. این تکنیک، ذاتاً تمرین را از لحاظ مدّت، نیاز به انرژی، پیچیدگی و مهارت پردازش اطلاعات به تدریج نیازها را بر شخص ایجاد می­کند. کل مراحل تمرین و فعالیت می­توانند زنجیره­وار شوند و زنجیره­سازی می­تواند راهنمایی را برای افزایش تدریجی عملکرد کاری مراجع، ترکیب کند. نقص در توجّه انتخابی و حواس پرتی (فصل 5 را ببینید) می­تواند برای همیشه مانع فرد از انجام موفّق تمرین­ها شوند. زنجیره­سازی رو به عقب فعالیت­های روزمره­ی زندگی، مانند درست کردن نوشیدنی­های گرم یا لباس پوشیدن، یک شکل مفید از درجه­بندی نیازهای فعالیت می­باشد. در مراحل اوّلیه، هدف رسیدن با کمترین فرصت برای حواس پرتی است و نیاز به توجّه می­تواند برای تسهیل عملکرد بهبود یافته در طول زمان، افزایش یابد.

منبع: childmind.org

سوالات متداول:

رفتاردرمانی برای چه مشکلاتی کاربرد دارد؟

رفتاردرمانی برای طیف وسیعی از مشکلات مؤثر است؛ از جمله اضطراب، افسردگی، وسواس، فوبیا، اختلال بیش‌فعالی و نقص توجه (ADHD)، اختلالات یادگیری، اوتیسم، مشکلات رفتاری کودکان، پرخاشگری، و حتی ترک عادت ‌هایی مثل ناخن جویدن یا مصرف دخانیات.

آیا رفتاردرمانی برای کودکان هم مناسب است؟

بله. رفتاردرمانی یکی از مؤثرترین روش‌های درمانی برای کودکان است، به‌ویژه در مواردی مثل اوتیسم، بیش‌فعالی، مشکلات گفتاری، پرخاشگری و بی‌نظمی رفتاری. در کودکان، از تکنیک‌هایی مانند بازی‌درمانی رفتاری، سیستم پاداش و قرارداد رفتاری استفاده می‌شود تا یادگیری رفتارهای مثبت به شیوه‌ای جذاب و پایدار انجام شود.