یکی از مشکلات و عوارض بیماران ام اس، عدم تعادل در ام اس است، کاهش کنترل پوسچرال، عملکرد حسی-حرکتی را به مخاطره می‌اندازد و منجر به هم خوردن تعادل بیمار ام اس در طول انجام کارهای استاتیک و داینامیک می شود. در سطح جسمی، آسیب کنترل پوسچرال سبب افزایش مصرف انرژی، درد اسکلتی عضلانی،کاهش انعطاف و ایجاد مشکلاتی در فعالیت‌های روزمره زندگی می شود. این مشکلات به افتادن و ترس از افتادن، کاهش فعالیت و محدودیت مشارکت منجر میشود که انزوای اجتماعی مبتلایان را در پی دارد. در نتیجه، در بخش کاردرمانی و گفتاردرمانی ام اس دکتر صابر به ارزیابی بیمار و ارائه تمرینات تعادلی برای درمان مشکلات بیماران ام اس می پردازد. ورزش تعادلی بیماران ام اس موجب بهبود تعادل و متعاقباً کیفیت زندگی می گردد. تعداد افتادن و فاکتورهای خطر افتادن،به دکتر ام اس اجازه طراحی برنامه‌های توانبخشی را متناسب با توانایی های بیمار می دهد.
جهت تماس با کلینیک کاردرمانی و گفتاردرمانی جناب آقای دکتر صابر (کلینیک توانبخشی پایا در پاسداران ، کلینیک توانبخشی غرب تهران در سعادت آباد) باشماره 09029123536 تماس حاصل فرمایید.
مرکز توانبخشی دکتر صابر با تجهیزاتی نظیر آب درمانی، مکانوتراپی تردمیل داخل آب و خدمات توانبخشی در منزل در حیطه درمان بیماران ام اس پیشرو می باشد.
برنامه ریزی درمان: تمرینات تعادلی برای بیماران ام اس
عدم تعادل در ام اس یک ناتوانی عملکردی است که ناشی از نابهنجاری عصبی- حرکتی مثل ضعف عضلانی و اختلالات حسی- حرکتی می‌باشد. به منظور کاهش ناتوانی و بهبود مشارکت، این مشکلات و سایر عوامل کاهنده مشارکت نیازمند توجه می باشند. بنابراین درمان اختلالات تعادل باید چند عاملی و مبنی بر ارزیابی های چند وجهی توانبخشی ام اس از عملکرد تعادل در زندگی واقعی باشد. اهداف معمول و شایع درمان اختلالات تعادل شامل کاهش ناتوانی به وسیله افزایش تعادل، قدرت و حرکت و همچنین بهبود مشارکت با کاهش و افتادن،خطرات افتادن و ترس از افتادن می باشد. رویکردهای مختلفی برای رسیدن به این اهداف استفاده شده که شامل تمرینات خاص تعادل، آموزش نحوه اجرای برنامه های قدرتی و هوازی، آموزش استراتژیهای پوسچرال و آموزش سازماندهی حسی است. حرفه های مختلف سلامت در اجرای این رویکردها مشارکت می کنند.
- تمرین: شرایط جسمی کلی مبتلایان به ام اس معمولا ضعیف است و با مشکلات تعادل و کاهش مشارکت همراه است. نقش تمرینات بر عوامل عصبی که موجب کاهش آسیب بیماری‌های تحلیل برنده است آب می‌شوند بسیار مهم می باشد. برنامه تمرینات که شامل ایروبیک،تمرینات قدرتی و یوگا است اثرات خوبی بر کاهش علائم و تناسب کلی افراد مبتلا به ام اس با سطح ناتوانی ضعیف تا متوسط داشته و هم چنین اثرات مثبتی بر کیفیت زندگی آنها دارد. پژوهش ها بیانگر این نکته است که این تمرینات بر افراد با سطح ناتوانی خفیف،موثر تر از افراد با سطح ناتوانی شدید است.
- تمرینات قدرتی: قدرت عضلات ضدجاذبه در کنترل پوسچرال و حرکت بسیار اهمیت دارد.نتایج مطالعات انجام شده در مورد تاثیر برنامه های قدرتی در افراد مبتلا به ام اس بیانگر بهبود عملکرد فانکشنال و ظرفیت عصبی- عضلانی در این افراد می باشد. ضعف عضلانی همراه با آسیب حرکت و مشکل تعادل در صورت اجرای تمرینات قدرتی در زمینه فانکشنال ممکن است بهبود تعادل و راه رفتن کمک کند.
- تمرین افزایش تحمل: درفعالیت های تعادلی،تمرینات متمرکز بر تحمل باعث بهبود تعادل،کاهش فشار،تقلب و افزایش درک فرد از توانایی خود جهت انجام فعالیت‌های روزمره میشود. محققان دریافتند که بهبود تمرینات حرکتی هدفمند نسبت به تمرینات صرفاً تعادلی،بسیار موثر تر است.البته در این پژوهش اثر مثبت در شش ماهه اول بوده و دامنه حرکت فعال در ۷۵ درصد از افراد،بعد از ۶ ماه به صورت معناداری کاهش یافت.
- توانبخشی حسی- حرکتی و تعادل: استراتژی های حسی-حرکتی جزء اصلی توانبخشی تعادل هستند.تمرینات تعادل معمولاً شامل آموزش تعادل تحت شرایط حسی و داینامیک چالش برانگیز در شرایط محیطی مختلف (مانند زمین و سطوح متفاوت دیگر،روشنایی متغیر) می شود. تمرینات در شرایطی با ورودی های حسی متفاوت حسی پیکری (مثل فوم زیر پا)،کاهش ورودی بینایی (مثل حرکت چشم ها با سر و یا بستن چشم ها)،یا تحریک سیستم وستیبولار (مانند تمرینات انجام شده با چرخش سر) انجام می‌شوند. به مرور با پیشرفت مراجعه می توانسته تمرینات را ارتقا داده و با تغییر شرایط،چالش مراجع را بیشتر کرد: برای مثال 1- کاهش یا افزایش سطح حمایتی،2- تمرین در محیطی ساکت و آرام یا محیطی با محرک های برهم زننده توجه و یا 3- استفاده از تمرینات تعادلی استاتیک یا داینامیک شامل راه رفتن با چرخش سر و نگاه کردن به هدفی ساکن،راه رفتن با حرکات عمودی و افقی چشم‌ها یا4- انجام یک تکلیف ثانویه در حین راه رفتن مانند اضافه کردن تکلیف شناختی،می تواند چالش تعادل داینامیک را ایجاد کند. (بدین منظور می توان از مراجع خواست که همزمان وقتی از موانع تعادل عبور می کند از عدد 100، 5 تا 5 تا کم کند.)
هنگام طراحی برنامه درمانی برای اختلال تعادل باید به آسیب سیستم حسی توجه شود (حسهای سوماتوسنسوری، بینایی، وستیبولار) و وجود احتمال بهبودی بررسی شود. اگر این احتمال وجود داشت درمان می‌تواند در جهت بهبود کیفیت اطلاعاتی که سیستم دریافت می کند و ارتقاء بهتر یکپارچگی اطلاعات جهت‌دهی شود و یا در غیر این صورت با تاثیر بر سیستم های جبرانی اثر این اطلاعات بر کنترل تعادل به حداقل برسد.
پس از ارزیابی باید وابستگی شخص به یک ورودی خاص بررسی شود. برای مثال اگر در شرایط بسته بودن چشم ها نوسان شخص افزایش یابد،به این معنی است که او وابسته به ورودی بینایی می باشد. بنابراین افزایش بهبودی حس های آسیب دیده به شیوه‌های مختلف باید دنبال شوند. مطالعات نشان می‌دهند که افراد با اختلال شدید تعادلی می توانند توانایی استفاده از سیستم حسی آسیب دیده را بهبود ببخشند. نکته بسیار مهم آن است که استفاده از استراتژی های حسی و بازآموزی حسی جزء اساسی در بهبود تعادل،به ویژه تعادل داینامیک است.
ورزش تعادلی بیماران ام اس
در مرکز تشخیص و درمان بیماران ام اس سایر برنامه ها و ورزش ها مثل تمرینات ثبات مرکزی و یوگا، کاورتورن و کوکسی و تمرینات آبی در حفظ عملکرد راه رفتن و حفظ تعادل در افراد مبتلا به ام‌اس مفید هستند. محیط آب به دلیل ویژگی خاصی که دارد می تواند مزایای درمانی داشته باشد، مثلاً نیروی رانش رو به بالا، آشفتگی جریان آب یا چگالی بیشتر آب نسبت به هوا باعث ایجاد مقاومت به حرکات میشود. به عنوان مثالی از تمرینات ورزشی برای ام اس که درمانگر باید در استخر آب برای این مراجعان تجویز کند می توان به کشش عضلات مختلف ( همسترینگ،ایلوپسواس و تریسپس) راه رفتن به اشکال مختلف (به شکل دایره، در یک خط مستقیم، با گام بلند، به سمت عقب، ایستادن روی یک پا یا ایستادن به شکل گردو شکستن) و تمرینات مربوط به اندام فوقانی در ترکیب با چرخش تنه در محیط آبی اشاره کرد.
تمرینات ورزش تعادلی بیماران ام اس در ثبات مرکزی عبارتند از تمرینات استفاده شده برای ثبات ستون فقرات، بازآموزی حس عمقی ناحیه لگنی، کمری، انقباض عضلات مالتی فیدوس با استفاده از ثبات داینامیک در وضعیت های مختلف طاق باز، دمر و چمباتمه و همچنین اضافه نمودن کارهای داینامیک مثل حرکت اندام ها و در مراحل بعدی استفاده از توپ درمانی (سوئیس بال).
تمرینات کاورتورن و کوکسی شامل حرکات چشم و سر به صورت نشسته هستند، مانند نگاه کردن در جهات مختلف با و بدون چرخاندن سرور و با چشم باز و بسته، حرکات سر و تن مانند برداشتن یک شی از روی زمین با حرکت به سمت جلو،و چرخیدن به سمت راست و چپ حین بلند شدن از وضعیت نشسته.